Modern dünyanın bizi nasıl sürekli uyararak bağımlılık döngülerine ittiğini inceleyen Nicklas Brendborg, biyolojiyi davranış bilimleriyle buluşturduğu bir çalışmayla karşımızda. Yazar, insan beyninin evrimsel geçmişte hayatta kalmayı kolaylaştıran haz tepkilerinin bugün dijital platformlar, ultra işlenmiş gıdalar, sosyal medya bildirimleri ve yapay uyarıcılarla sömürüldüğünü gösteriyor. Bu uyarıcıların ortak özelliği, doğal ödül sistemimizi aşırı uyararak dopamin döngüsünü bozması ve alışkanlıklarımızı kontrolümüz dışına çekmesi.
‘Haz Tuzağı’ (‘Super Stimulated: How Our Biology Is Being Manipulated to Create Bad Habits – and What We Can Do About It’), bu biyolojik mekanizmaların nasıl manipüle edildiğini herkesin anlayabileceği bir netlikte açıklıyor. Davranış bağımlılıklarının yalnızca irade eksikliğiyle açıklanamayacağını, çevrenin tasarımının en az biyolojimiz kadar belirleyici olduğunu vurguluyor. İnsan beyninin aşırı uyarılmaya karşı görece savunmasız yapısı, şirketlerin ve algoritmaların hedeflediği zayıf bir noktaya dönüşüyor. Bu da neden çoğu insanın ekran süresini sınırlamakta, sağlıksız yiyeceklerden uzak durmakta ya da dikkatini korumakta zorlandığını açıklıyor.
Kitap, çözümü bireysel iradeden ziyade çevresel düzenlemelerde, alışkanlıklarımızı destekleyen mikro stratejilerde ve biyolojimizi anlamada buluyor. Brendborg, uyaran kısıtlaması, dopamin dengesini yeniden kurma teknikleri ve haz sisteminin bilinçli yönetimi gibi pratik öneriler sunuyor.
Çalışma, günümüzün dikkat ekonomisini ve alışkanlık krizini biyolojik temelde çözümleyen az sayıdaki popüler bilim kitabından biri olduğu için alanında önemli kabul ediliyor. Yalnızca neden bağımlı hale geldiğimizi değil, neden bu çağda öz-denetimin geçmişten çok daha zor olduğunu da açıklıyor ve bireyleri kendi davranışlarını yeniden tasarlamaya davet ediyor.
- Künye: Nicklas Brendborg – Haz Tuzağı, çeviren: Semih Koç, Butik Yayınevi, inceleme, 256 sayfa, 2025
Dipnotski 