Ansiklopedi – Dipnotski

Kolektif – Kent Terimleri Ansiklopedisi (2023)

Kent ve kentsel yaşama dair bugünümüz, öğrendiklerimiz ve deneyimlerimiz geçmiş kültürlerin bizlere bıraktığı birikimin üzerine inşa edilerek biçimlendi.

Uygarlaşmanın ve uygar olmanın temel ölçütleri arasında yerleşik hayata geçiş ve kent düzenini oluşturmak yer alır.

Bugünün kentleri, yaklaşık 5000 yıllık bir geçmiş içinde, tarihin sayfalarında bıraktığımız toplulukların, toplumların ve kültürlerin ürünü olarak; insan aklının, bilgisinin ve teknolojisinin sonucudur.

Bu döngü ile kentler, sürekli gelişen ve gelişmeye devam edecek bir dinamizm içerirler.

Modern dünya, onun şekillendirdiği toplumlar bu toplumların ortaya koyduğu tüm birikimler “kent” olarak tanımladığımız yerleşim yerlerinden yükselir.

Kent bizlere mekânsal dil ile pek çok şey anlatır.

Hal böyleyken; kenti anlamak ve onu hissetmek için kente dair tüm birikimlerin bütün disiplinler açısından çalışılması oldukça önem arz ediyor.

Bu bilinç ve gaye ile kaleme alınan ‘Kent Terimleri Ansiklopedisi’ isimli bu eser, kentin sakinlerine kente dair her şeyi sunuyor.

25 farklı kurum, 51 farklı araştırmacı, 10 farklı Ana Bilim Dalı ile 138 farklı terim bu eserde okuyuculara sunuluyor.

Künye: Kolektif – Kent Terimleri Ansiklopedisi, editör: Nilüfer Negiz, Özkan Yalçın, Abidin Kemeç, Efe Akademi Yayınları, ansiklopedi, 738 sayfa, 2023

David Darling – Matematik Ansiklopedik Sözlük (2022)

Bir sonsuzluk diğerinden daha büyük olabilir mi?

David Darling’in 1800’den fazla madde barındıran bu kapsamlı matematik sözlüğü, genel bilim okurları ve matematik tutkunları için birinci sınıf bir kaynak olmaya aday.

Bir sayıyı acayip yapan nedir ve neden herkesin anlayabileceği kadarıyla acayip sayılar acayip değildir?
Canavarlar, ay ışığı ve 24 boyutlu portakalların ortak noktası nedir?
“On kelimeden daha azıyla adlandırılamayan en küçük sayı” ifadesinin önemi nedir?

Tuhaf, acayip, nadir bulunan, sadece basit kafa karıştırıcı şeylerden etkileniyorsanız, matematiğe ilgi duymanıza şaşmamalı.

Ve eğer bu hayranlıklarınızı şımartma dürtüsüne karşı koyamıyorsanız –ve bu sırada birçok yenisini keşfetmeye devam ediyorsanız– ‘Matematik Sözlüğüne’ hoş geldiniz.

En basit ayrıntılar içeren matematikten en gizemli çözülmemiş teoremlere, önemli matematikçilerin hayatlarından merak uyandıran bulmacalara, zorlu oyunlara ve hatta matematik mizahına kadar her şeyi kapsayan ‘Ansiklopedik Sözlük’, A’dan Z’ye, 1800’den fazla başlık içeriyor.

Bu kitapta dördüncü bir boyut arayışı ve bunun Wells ve Abbott gibi yazarlar üzerindeki etkisi hakkında esinleyici tartışmalar; sanal sayıların gerçekliği; paralel evrenler ve kaosun kalbindeki örüntüler de yer alıyor.

Ayrıca tüm matematiğe bulaşan ve bilebileceğimiz şeylere temel sınırlar koyan sayı; her gerçek sayıyı çevreleyen “bulut” ve bir padişahın kızıyla nasıl evlenileceği de kitaptaki diğer ilginç konulardan bazıları.

‘Matematik Ansiklopedik Sözlük’ tamamen çapraz referanslı ve hiçbir şeyden sonsuz sayıda sonsuzluğa kadar her şeyi anlamlandırmak için ihtiyaç duyulan tarih, bilim ve sayısal sihirlerle örülü olmasıyla dikkat çekiyor.

Kitap, amatör matematikçiler, eğlence amaçlı matematik tutkunları yahut kendini sayılara adamış öğrenciler için biçilmiş kaftan.

Künye: David Darling – Matematik Ansiklopedik Sözlük: Abrakadabra’dan Zeno Paradokslarına, çeviren: Mehmet Kur, Alfa Yayınları, matematik, 660 sayfa, 2022

Alice Calaprice, Daniel Kennefick ve Robert Schulmann – Einstein Ansiklopedisi (2022)

Bu özenli çalışma, büyük fizikçi Einstein’ı daha iyi anlamak açısından tam bir hazine.

Üç Einstein akademisyeni, Einstein’ın bilimsel, kamusal ve özel hayatlarını en ince ayrıntısına kadar ele alıyor ve hem meslekten olmayanlar hem de uzmanlar için çok hoş bir ansiklopedik referans çalışması yazmış.

Bu eser, Einstein’ın kişisel, bilimsel, manevi, etik, düşünsel ve sosyopolitik yönünü gözler önüne seren bir kaynak kitap niteliğinde, yalnızca bilim insanlarını değil, kamuoyunu da ilgilendirecek konuları da kapsıyor.

Einstein’ın yaşamının ve önemli başarılarının kronolojisiyle başlayan kitap, dâhi bilim insanının felsefi ve politik görüşlerinin özetiyle devam ediyor.

Kişisel ve ailevi yaşantısından bilimsel başarılarına kadar Einstein hakkında bilinmesi gereken hemen her şeyi kapsayan bu temel eser aynı zamanda tarihsel ortamı da yansıtıyor.

Bir bilim insanı, siyasal figür ya da hümanist olarak Einstein’la ilgilenen herkes için büyüleyici ve olağanüstü okunabilir bir referans kitabı olan bu eserde yazarlar, Albert Einstein hakkında bildiklerimizi nasıl öğrendiğimizi de açıkça ortaya koyuyorlar.

Künye: Alice Calaprice, Daniel Kennefick ve Robert Schulmann – Einstein Ansiklopedisi, çeviren: Ozan Karakaş, Alfa Yayınları, ansiklopedi, 456 sayfa, 2022

John Gribbin – Kuantum: Ansiklopedik Sözlük (2021)

Kuarkları anlamakta güçlük çekenler ve fizikteki önemli olayların kısa bir özetini arayanlar için muhteşem bir referans çalışması.

John Gribbin, 655 sayfalık bu eserinde, yüz yıllık parçacık fiziği kuramlarını A’dan Z’ye anlatıyor.

Çalışma, mikro-dünyanın bilimsel incelenişinin hızlı gözden geçirilişini tarihsel bir görünüm içine yerleştirmeyi amaçlıyor.

Ansiklopedik bir sözlük şeklinde düzenlenen kitapta, tüm teknik terimler alfabetik sırasıyla eksiksiz açıklanıyor.

İlk tanışılan atomaltı parçacık olan elektronun 1897’deki keşfinden günümüzdeki Parçacık Fiziğinin Standart Modeline kadar kuantum mekaniğini meydana getiren tüm bileşenlerin yer aldığı kitap günümüzdeki fizik problemlerini de özetliyor.

“Kuantum, Latincede “kemiyet, miktar” anlamına gelen quantum kelimesinin,

Max Planck tarafından ışık için önerdiği enerji “topakları”ndan genelleyerek (ana metnin ilgili maddelerinde de açıklandığı şekilde) açısal momentum, enerji ve eylem gibi fiziksel niceliklerin bir sistemde yalnızca belli yalınık değerler alışını niteleyen ve Batı dillerinde aynen kullanılan terimin “Türkçeleştirilmişi”dir.

Latince çoğulu ise, (İngilizcesi de) quanta’dır.

Künye: John Gribbin – Kuantum: Ansiklopedik Sözlük, çeviren: Ömür Akyüz, Alfa Yayınları, bilim, 655 sayfa, 2021

Gaius Plinius Secundus – Doğa Tarihi (2017)

DOĞA TARİHİ, Gaius Plinius Secundus, çeviren: İnanç Pastırmacı, Say Yayınları

M. S. 79’da ölen Yaşlı Plinius’un en ünlü eseri, ansiklopedi niteliğindeki Doğa Tarihi’dir.

Kozmoloji, coğrafya, antropoloji, zooloji, botanik, tıp ve sanat tarihi gibi pek çok alandan bilgiler barındıran yapıtın elimizdeki çevirisi ise, Plinius’un dev çalışmasının ilki ile kozmoloji konularının ele alındığı ikinci kitaplarını sunuyor.