Karikatür – Dipnotski

Turhan Selçuk – Manzara-i Umumiye (2021)

2010’da aramızdan ayrılan, sözsüz karikatürün öncüsü Turhan Selçuk’un mizahı, kendi zamanının çok ötesindeydi.

Desen Yayınları üç ciltlik harika bir Turhan Selçuk seçkisiyle bu mizahı genç nesillere tanıtıyor.

Bu nadide koleksiyon, ‘Siyasetin Göbeği’, ‘Manzara-i Umumiye’ ve ‘İnsan Denen Garip Hayvan’ başlıklarını taşıyor.

Seçkinin ikinci halkası olan ‘Manzara-i Umumiye’, sanatçının, 1952-2003 yılları arasında, Türkiye’nin ve dünyanın seçkin gazete ve dergilerinde kendine yer bulan, bazıları farklı dönem ve mecralarda tekrar tekrar yayımlanarak yankı uyandırmış 80 karikatürünü bir araya getiriyor.

Selçuk’un, eleştiri oklarını siyasetçilerden göbekli patronlara ve sömürü dünyasına yönlendirdiği karikatürlerine yer veren ‘Manzara-i Umumiye’, emekçilerin mevcut küresel düzen karşısındaki duruşuna, ekonomik istikrarsızlığın ve el değiştiren sermayenin halkın üzerinde yarattığı baskıya odaklanıyor.

Kitaptaki seçki ayrıca çürümüş ve yozlaşmış sistem içinde medyanın nasıl pasifize edildiğini, düşünce özgürlüğü ve insan hakları konusunda toplumun nasıl üç maymunu oynamaya itildiğini olağanüstü bir incelikle hicvediyor.

Simite talim eden işçilerle giderek semiren patronlar arasındaki karşıtlığa da tuz basmaktan çekinmeyen sanatçı; mizahın birleştirici gücüyle doğru bildiğimiz yanlışlara farklı bir perspektiften bakmamıza olanak tanıyor.

Bu seçki, her şeyden önce, elli yıllık dünya düzeninde gerçekte çok az şeyin değiştiği üzerine bizleri düşündürmesiyle çok değerli.

Künye: Turhan Selçuk – Manzara-i Umumiye, Desen Yayınları, karikatür, 88 sayfa, 2021

Jean-Jacques Sempé – Çocuklar ve Diğer Şeyler (2016)

Meşhur Fransız karikatürist Sempé’den, çocuklarla yetişkinlerin ilişkilerinde yaşanan çelişkileri konu edinen, hem güldüren hem de düşündüren karikatürler.

Kitap, çocukların olağanüstü hayal güçlerine ve naifliklerine bir methiye niteliğinde!

Her yetişkinin de kendinden çok şey bulacağı kitap, koleksiyoncuların da kaçırmak istemeyeceği türden.

Künye: Jean-Jacques Sempé – Çocuklar ve Diğer Şeyler, çeviren: Şirin Etik, Desen Yayınları

Turgut Yüksel – Sessiz (2015)

Özgün siyah-beyaz çizimleriyle dikkat çeken Yüksel’den, ülkenin temel ilkelerini sorgulayan çizgiler.

Turgut Yüksel, ulusal temsil, toplum düzeni, varoluşçuluk, siyasi felsefe, sınıf mücadelesi, devlet-birey ilişkisi, piyasa hareketleri, neo-liberalizm, siyasi suçlar ve sosyalizm gibi, sıklıkla karşılaştığımız kavram ve klişeleri şüpheci bir bakışla sorguluyor.

Künye: Turgut Yüksel – Sessiz, Ağaçkakan Yayınları

Jean-Jacques Sempé – Şehir Yaşamı ve Diğer Şeyler (2018)

Biz Sempé’yi, en çok ‘Pıtırcık’ serisiyle sevdik.

Sempé, Fransız çizer René Goscinny ile birlikte ‘Pıtırcık’ karakterini yaratmış ve ‘Pıtırcık’ın serüvenleri kendisini, yalnızca bizde değil, dünya çapında da büyük bir üne kavuşturmuştu.

Fakat neredeyse hiç karikatür eğitimi almamış olmasına rağmen dünyanın en ünlü karikatüristlerinden biri olan Sempé, yalnızca ‘Pıtırcık’ın değil, birçok esere imza atan, işleri oldukça prestijli gazetelerde kendilerine yer bulan oldukça üretken bir sanatçı.

Sempé’nin elimizdeki eseri ise, kendisinin şehir yaşamını bir baştan diğer başa kat ettiği harika karikatürlerini sunuyor.

İnsan ve çevre, kent yaşamı, kentsel dönüşüm, komşuluk, yaşam biçimleri, zaman ve mekân, modernleşme ve yozlaşma gibi, kent hayatı denince akla gelebilecek hemen her tema bu karikatürlerde karşımıza çıkıyor.

Künye: Jean-Jacques Sempé – Şehir Yaşamı ve Diğer Şeyler, çeviren: Şirin Etik, Desen Yayınları, karikatür, 64 sayfa, 2018

Levent Cantek ve Levent Gönenç – Muhalefet Defteri: Türkiye’de Mizah Dergileri ve Karikatür (2017)

Türkiye’de mizah dergilerinin, daha Osmanlı döneminde başlayan uzun ve oldukça etkili bir geçmişi var.

İki yazarlı ‘Muhalefet Defteri’ de, Teodor Kasap tarafından yayımlanan ilk bağımsız mizah dergisi Diyojen’den (1870) başlayarak günümüze kadar bu yolculuğun nitelikli bir kaydını tutuyor.

Kitapta,

Mizah dergilerindeki başat simge ve metaforlar,
Karikatür sanatında stereotipler,
Karikatürün sosyal ve siyasi olayları etkileme gücü,
Mizah dergileri ve sol,
Gırgır, LeMan, Penguen ve Uykusuz dergilerinin Türkiye mizah/karikatür kültürüne etkileri,
Ve Türkiye’de İslami mizah gibi konular ele alınıyor.

Künye: Levent Cantek ve Levent Gönenç – Muhalefet Defteri: Türkiye’de Mizah Dergileri ve Karikatür, Yapı Kredi Yayınları, tarih, 228 sayfa

Semih Poroy – Feklavye (2016)

FEKLAVYE, Semih Poroy, Varlık Yayınları

Özgün çizgi-felsefesiyle gönüllerde taht kuran Poroy’dan, yazarlara dair bir ortam okuması. Burada rakı masasında dostuyla sohbet eden yazar da var, elinde kitapla yolda yürüyen entelektüel de, bütün yapıtlarıyla son model spor araba alan yazar da var. Bu harika çizimler, çoğunlukla ağırbaşlı ve uslu bildiğimiz yazı dünyasına “muzır” bir bakış atıyor.

Tayyar Özkan – Caveman: Mağara Adamı (2007)

CAVEMAN: MAĞARA ADAMI, Tayyar Özkan, Parantez Yayıncılık, karikatür, 55 sayfa

Tayyar Özkan’ın farklı zamanlarda yayımlanmış ‘Caveman’ı, ilkel insanla, bugünün modern bireyinin karşılaştırması üzerine kurulur. Özkan’ın bu karşılaştırmalarında, bir karikatürün sınırları zorlanarak, izleyicinin çizime daha dikkatle yoğunlaşması amaçlanır. Burada ilkel insanın dilsiz, yazı kullanılmayan temsilinde, günümüzün toplumunun, siyasetinin, yasalarının bir parodisi karşımıza çıkar. Özkan’ın yazısız öyküler diyebileceğimiz karikatürleri, günümüz toplumları ile ilkel toplumlar arasında neyin değişip değişmediğini veya nelerin hep aynı kaldığını kavrayabilmek açısından ilgiye değer.

Faruk Kaya (haz.) – Penguen Karikatür Yıllığı 2010

PENGUEN KARİKATÜR YILLIĞI 2010, yayına hazırlayan: Faruk Kaya, Getto Basın Yayın, karikatür, 160 sayfa

‘Penguen Karikatür Yıllığı 2010’, Türkiye’nin geride bıraktığı bir yılına dair karikatürün hem güldüren hem düşündüren tanıklığını sunuyor. Kitap, hızla değişen gündemin unutmaya terk ettiği önemli olayları kayıt altına almasıyla önemli. Burada, TEKEL işçi eylemi, dört bir yana yayılan linç eylemleri, ıslak imza, Kozmik Oda, Balyoz darbe planı, Anayasa paketi, referandum, Taksim’deki 1 Mayıs kutlamaları, seks kaseti skandalı, maden kazaları, Mavi Marmara baskını, Tophane’deki sanat galerilerine saldırı ve çalınan KPSS soruları gibi konular işleniyor. Yıllık, 2010’un acı ve tatlı olaylarını bir film şeridi gibi izlemek için iyi bir fırsat.