Edmund de Waal’ın bu kitabı, hayali mektuplar biçiminde kaleme aldığı derin bir düşünce-nesne ilişkisi üzerine meditasyon kitabı. 58 mektubun adresi, 19. Yüzyıl İstanbul’una, özellikle de Galata semtinde derin izler bırakan Camondo Ailesi’nin fertlerinden Moïse de Camondo. De Waal, bu mektuplarda Camondo’nun anılarını, yasını, sanatla ve nesnelerle kurduğu bağı inceliyor.
Moïse de Camondo, oğlu Nissim’i I. Dünya Savaşı’nda kaybettikten sonra evini müze olarak devlete bırakmış; evi olduğu gibi korumayı vasiyet etmiş. De Waal, bu “donmuş” mekânın izlerini sürüyor. Evin her odasını gezip, arşivdeki günlük yaşam nesnelerine ve notlara dokunuyor. Ama asla eşyalara müdahale etmeyip, yalnızca eklemeler öneriyor: porselenden küçük objeler, altın ve kurşunla yapılan kintsugi benzeri “tamir” işaretleri…
Ev sadece dekor değil; yankılanan seslerin, yemek kokularının, arşiv notlarının, hizmetli listelerinin bulunduğu bir yaşam alanı. De Waal, bu alanı bellek ve yas mekânı olarak yeniden keşfediyor. Araya gizlenmiş eserler, bazen bir vitrinin içinde kimi zaman gizli bir çekmecede yer alıyor. Camondo’nun hatırasına düşlediği onurlu bellek biçimlerine cevaben, sanatçı “broken places” olarak tanımladığı kırılgan noktaları tespit ederek zarif müdahalelerle işaretliyor.
Açık avluda yer alan sekiz taş bank da bu sürecin parçası: sessizlikte oturmak için, kayıp üzerinde düşünmek için düşünülmüş. Her bankta altın ve kurşundan küçük bir kırık izi var; markajla değil, saygıyla onarma arzusu taşıyor. Bu bir tamir değil, “kırıkların estetikle onurlanması” gibi.
De Waal’ın evi “tamir etme” değil, aynı zamanda “iz bırakma” arzusu var. “You cannot mend this house or this family, but you can mark the broken places with dignity, with love.” (Evi ya da aileyi tamir edemezsiniz ama kırıkları onurla, sevgiyle işaretleyebilirsiniz.) mesajı bu dilekleri somut şekilde ifade ediyor.
‘Camondo’ya Mektuplar’ (‘Letters to Camondo’), sadece bir anma kitabı değil; nesneler aracılığıyla geçmişin izini süren, yas ile sanat, hatıra ile mekân arasında ince, estetik bir köprü kuran eşsiz bir eser.
- Künye: Edmund de Waal – Camondo’ya Mektuplar, çeviren: Gülenay Börekçi, Everest Yayınları, anlatı, 224 sayfa, 2025
Dipnotski 