Birinci Dünya Savaşı, Osmanlı’dan Cumhuriyet’e uzanan Türkiye kapitalizminin en sert dönemeçlerinden birini oluşturuyor. Bu dönem, yalnızca siyasi dönüşümlerle değil, aynı zamanda sermayenin nasıl biriktiği ve kimin ellerinde toplandığı sorusuyla da yakından ilişkili duruyor. Yaygın anlatıya göre, İttihat ve Terakki Cemiyeti savaş boyunca milli iktisat ilkeleri doğrultusunda Türk-Müslüman girişimcileri desteklemiş, şirketler ve bankalar kurarak yerli bir burjuvazinin temellerini atmış gibi görünüyor.
Ancak A. Ezgi Akyol, bu yerleşik anlatıyı sorguluyor. Sermaye birikimini fikir dünyasında değil, savaşın yarattığı maddi ve sınıfsal dönüşümlerde arıyor. İlksel birikim süreçlerini merkeze alarak, savaşın yalnızca ideolojik değil, aynı zamanda çok katmanlı ekonomik ve sosyal sonuçları olduğunu gösteriyor. Savaş yasalarının ve ekonomi politikalarının, kentli ve kır emekçilerinden kadınlara, gayrimüslim alt sınıflardan küçük üreticilere kadar geniş bir toplumsal kesimi nasıl mülksüzleştirdiğini gözler önüne seriyor.
Fransız ve Osmanlı arşivlerinden elde edilen belgelerle hazırlanan bu çalışma, Müslüman-Türk burjuvazisinin savaş ekonomisi içinde nasıl serpildiğini, devletle kurduğu simbiyotik ilişki aracılığıyla ticaret ve bankacılıkta nasıl güç kazandığını sergiliyor. Devleti bir hegemonya aracı olarak kullanarak sermayeyi merkezileştiren bu süreç, Türkiye’de kapitalizmin yerli ve özgün dinamiklerine yeni bir bakış sunuyor. Devlet, sermaye ve sınıflar arasındaki ilişkinin tarihine yakından bakmak isteyenler için bu kitap, ezber bozan bir perspektif sunuyor.
- Künye: A. Ezgi Akyol – Osmanlı’da İlksel Birikim: Birinci Dünya Savaşı’nda Mülksüzleşme, Sermaye ve Devlet, Tarih Vakfı Yurt Yayınları, tarih, 372 sayfa, 2025
Dipnotski 