Malcolm Lambert’in bu çalışması, Orta Çağ Avrupa’sında gelişen sapkınlık (heresy) hareketlerini tarihsel bağlamları içinde ele alıyor. Yazar, sapkınlıkları sadece inançsal bir sapma olarak değil, aynı zamanda toplumsal, ekonomik ve siyasi dinamiklerle iç içe geçmiş halk hareketleri olarak inceliyor.
Katolik Kilisesi’nin Orta Çağ boyunca kendi içindeki iktidar mücadelesi ve halk üzerindeki kontrolünü sağlamlaştırma çabası, ona karşı gelişen çok sayıda dinsel direnişi de beraberinde getiriyor. Lambert, sapkınlık olarak adlandırılan bu hareketleri tek boyutlu bir inanç sapması gibi sunmak yerine, onları tarihsel bağlamı, sınıfsal tabanı ve siyasal etkileriyle birlikte analiz ediyor. Özellikle 11. yüzyılda başlayan Gregorius Reformu’nun ardından Kilise’nin kendini yenileme çabaları, aynı zamanda farklı yorumların bastırılmasına da neden oluyor.
Kitapta önce erken sapkınlık örnekleri ele alınıyor: Bogomiller, Katharlar ve Waldensiyanlar gibi grupların inanç sistemleri detaylandırılıyor. Bu hareketlerin özellikle halk kitleleri arasında yaygınlık kazandığı görülüyor. Bu sapkınlıklar, çoğu zaman yoksulluk, eşitlik ve ruhani saflık vurgusu yaparak Kilise’nin dünyevileşmiş yapısına karşı çıkıyor. Lambert, bu hareketlerin yalnızca teolojik değil, aynı zamanda sosyal adalet temelli itirazlar olduğunu öne sürüyor.
On üçüncü yüzyıldan itibaren Engizisyon’un ortaya çıkışı ve Kilise’nin şiddetli baskı politikaları, sapkınlıkla mücadelenin daha kurumsal bir hale geldiğini gösteriyor. Bununla birlikte Lollardlar, Hussçular ve daha sonra Reformasyon’a uzanacak diğer hareketler, direnişin sürekliliğini kanıtlıyor. Kitabın sonunda yazar, bu halk hareketlerinin Reformasyon üzerindeki etkilerini değerlendirerek, sapkınlığın aslında Avrupa’nın dinsel ve politik dönüşümünde önemli bir rol oynadığını savunuyor.
‘Orta Çağ’da Dinsel Sapkınlıklar’ (‘Medieval Heresy: Popular Movements from the Gregorian Reform to the Reformation’), sapkınlıkları sadece Kilise’ye karşı çıkan bireyler ya da gruplar olarak değil, toplumsal değişimin bir parçası olarak ele alıyor. Heresy’yi anlamanın, yalnızca din tarihini değil, aynı zamanda Avrupa’daki toplumsal muhalefeti de kavramak anlamına geldiğini söylüyor.
- Künye: Malcolm Lambert – Orta Çağ’da Dinsel Sapkınlıklar, çeviren: Erdem Gökyaran, Kabalcı Yayınları, tarih, 560 sayfa, 2025
Dipnotski 