Doğanın yüzeyde masum görünen düzeni, aslında canlıların hayatta kalmak için sürekli olarak hileye başvurduğu bir denge oyunu kuruyor. Lixing Sun, doğadaki aldatmanın evrimsel kökenlerini araştırırken hilenin ahlaki bir kusur değil, yaşamın temel stratejilerinden biri olduğunu gösteriyor.
‘Doğa Yalan Söyler: Canlılar Dünyasında Hile, Kandırma ve Aldatma’ (‘The Liars of Nature and the Nature of Liars’), yalanı kasıtlı bir davranış olarak tanımlayan insan merkezli bakışın ötesine geçerek organizmaların niyet taşımadan da birbirlerini kandırabildiğini ortaya koyuyor. Guguk kuşlarının yavru değiştirmesinden orkide çiçeklerinin sahte eş taklidine, bakterilerin ortak kaynaklardan beleşçilik yapmasına kadar uzanan örnekler, yaşamın her düzeyinde hileyi görünür kılıyor.
Sun, hilenin karmaşık bir beyin gerektirmediğini, bitkilerden mantarlara, hatta tek hücrelilere kadar tüm canlı formlarında ortaya çıktığını vurguluyor. Bu davranışlar, evrimsel silahlanma yarışlarını tetikleyerek yeni özelliklerin doğmasına katkı sağlıyor. Hile arttıkça karşı-hile stratejileri gelişiyor; böylece çeşitlilik ve karmaşıklık güçleniyor. Yazar, doğanın dürüstlükle değil, çıkar dengeleriyle işlediğini ve evrimin ahlaki ilkeler gözetmeden işe yarayan davranışları ödüllendirdiğini ileri sürüyor.
‘Doğa Yalan Söyler’, modern insan toplumlarındaki aldatma biçimlerinin de biyolojik temellerle akraba olduğunu hatırlatarak hem bilimsel hem felsefi bir tartışma açıyor. Sun’ın çalışması, hilenin dünyayı nasıl şekillendirdiğini göstererek evrimsel biyoloji yazını içinde önemli bir yer ediniyor.
- Künye: Lixing Sun – Doğa Yalan Söyler: Canlılar Dünyasında Hile, Kandırma ve Aldatma, çeviren: Şafak Tahmaz, Doğan Kitap, bilim, 320 sayfa, 2025
Dipnotski 