Etiket: Artvin

Taner Artvinli – Artvin Etimoloji Sözlüğü (2022)

Taner Artvinli’nin ‘Artvin Etimoloji Sözlüğü’, Artvin’de konuşulan Türkçe, Lazca, Gürcüce, Hemşince gibi diller için yapılabilecek tekil sözlüklerin ötesinde, Artvin halk dilinin söz varlığını ortaya koyan bir etimoloji sözlüğü.

Artvin’in yöreleri arasındaki geçişler, dillerin sınırları gibi geçişli.

Dillerin, kelimelerin toplumsal yaşamın içerisinde mümkün kıldığı etkileşimler, dili değiştokuşlara ve farklılaşmalara açıyor.

Artvinli, kelimelerin ağızlar ve diller arası seyrini dereler tepeler aşarak takip ediyor, ses ve anlam dönüşümlerini gözler önüne seriyor, bizlere Türkiye coğrafyasının en özgün kesişimlerinden birinin kapılarını aralıyor.

Yaklaşık 30 yıllık bir çalışmanın ürünü olan bu eser, Kudret Emiroğlu’nun Trabzon Maçka Etimoloji Sözlüğü’nden (1989) sonra Türkiye’nin ikinci “yerel etimoloji sözlüğü.”

Artvin halk dilinden derlenen yaklaşık 5.000 sözcüğün anlamları, Artvin ağızlarındaki değişik telaffuzları ve etimolojik kökenleri veriliyor.

Sevan Nişanyan, bu sözlük için şöyle diyor:

“Taner Artvinli’nin eseri, Türkiye’nin sayısız yerel lehçe ve kültürlerinden biri hakkında bugüne dek rastladığım en dürüst, en kapsamlı, en geniş ufuklu çalışma. Milli ve hamasi önyargılara, kulaktan dolma hurafelere yüz vermeden, sadece bilgi aşkıyla, yıllar boyu hem masa başında hem köy patikalarında emek vermiş yazar. Keşke bu kalibrede eserler çoğalsa. Konu sadece Artvin değil çünkü; konu, ulusal kültürün herhangi bir şubesi hakkında emek ve özveriyle neler yapılabileceğini görmek.”

  • Künye: Taner Artvinli – Artvin Etimoloji Sözlüğü, Telemak Kitap, sözlük, 580 sayfa, 2022

Gregori Nikolayeviç Kazbegi – Bir Rus Generalinin Günlükleri (2019)

Gregori Nikolayeviç Kazbegi, Gürcü bir general olarak Rus ordusunda görevliydi.

Kazbegi, 1874 yılının baharında, “Türkiye Gürcistan’ı” olarak nitelendirdiği Artvin ve çevresini ziyaret etmişti.

Kazbegi, üç ay boyunca bu bölgede pek çok noktayı dolaşmış, bu ziyaretlerinden edindiği izlenimlerini günlüklerine yazmış.

Günlükler, Kazbegi’nin olağanüstü gözlem ve gücü ve harikulade doğa bilgisiyle bilhassa dikkat çekiyor.

Günlükler, önemin Artvin’indeki gündelik, toplumsal ve kültürel yapı hakkında çok değerli bilgiler barındırıyor.

Günlükte bunun yanı sıra, Şavşatlı devrimcilerin yenilgisi ile sonuçlanan Selim Himşiaşvili öncülüğündeki “On Binlerin İsyanı”nın tarihsel arka planına, Yusufeli’nde o dönemde hâlâ yaşamakta olan 80 Hristiyan ailenin varlığına, Artvinli Ermenilerin ilginç yaşantılarına, eski dilde yazılmış İncil’i okumak için yirmi saat yaya yolculuğun ardından Artvin’e ulaşan Gürcü bir rahibe ve bunun gibi pek çok ilginç bilgiye ulaşıyoruz.

  • Künye: Gregori Nikolayeviç Kazbegi – Bir Rus Generalinin Günlükleri: Türkiye Gürcistanı’nda Üç Ay, çeviren: Rıdvan Atan, Doruk Yayınları, günlük, 176 sayfa, 2019

Candan Badem – Çarlık Yönetiminde Kars, Ardahan, Artvin (2018)

Çarlık Rusya’sı, 1877-1878 Osmanlı-Rus Savaşı sonunda Kars, Ardahan ve Artvin ile Erzurum’un önemli bir kısmını topraklarına katmıştı.

Rusya bu bölgeleri, Kars ve Batum oblastları olarak yönetmeye başlamıştı.

Bölgenin tarihinde önemli yer tutan bu dönem, 1878-1918 arasını kapsayacak şekilde, tam kırk yıl sürmüştü.

İşte Candan Badem’in bu kapsamlı incelemesi, bu bölgelerin Çarlık Rusya’sı dönemini ayrıntılı bir şekilde ortaya koyuyor.

Bununla ilgili Türkçe kaynakların azlığı, en önemlisi de var olan çalışmalardaki milliyetçi perspektifin egemenliği düşünüldüğünde, Badem’in milliyetçi tarihyazımını tersyüz eden ve söz konusu döneme daha zengin yönlerden bakan çalışması önemli bir boşluğu dolduruyor diyebiliriz.

Kitap, o zaman aralığında bölgenin kendine has iç dinamiklerinin, Çarlık Rusya’sının politikalarının ve zamanın etnik, dinsel ve sınıfsal ilişki ve çatışmalarının canlı bir panoramasını sunuyor.

  • Künye: Candan Badem – Çarlık Yönetiminde Kars, Ardahan, Artvin (1878-1918), Aras Yayıncılık, tarih, 632 sayfa, 2018