Alberto Toscano’nun bu çalışması, faşizmi bitmiş bir olgu değil, çoklu krizlerin birbirine eklemlendiği çağımızda yeniden şekillenen bir siyasal mantık olarak okuyor. Yazar, liberal demokrasinin kendisini tehdit eden otoriter dalgayı açıklamakta yetersiz kaldığını, bu nedenle faşizmi yalnızca tarihsel analojilerle değil, ırksal kapitalizm, kolonyal şiddet, kriz dönemlerine özgü zamansallıklar ve ideolojik tutarlıklar üzerinden çözümlemek gerektiğini savunuyor.
Toscano’nun yaklaşımı, faşizmi sadece rejim tipleri veya kitle hareketleri üzerinden sınıflandıran çalışmaları aşarak, anti-faşist düşüncenin geniş arşivinden beslenen bir teorik harita çıkarıyor. Bu harita, sömürgecilik karşıtı hareketlerin, Siyah radikal geleneğin ve Üçüncü Dünya düşünürlerinin geliştirdiği eleştirilerin modern faşizm tartışmalarındaki merkezî konumunu yeniden görünür kılıyor. Böylece faşizmin yalnızca Avrupa’nın iki savaş arası deneyimiyle sınırlı olmadığı; ırkçılık, karşı-devrimci şiddet ve ekonomik milliyetçilikle yeniden üretilebilen yapısal bir eğilim olduğu açığa çıkıyor.
‘Geç Faşizm: Irk, Kapitalizm ve Kriz Siyaseti’ (‘Late Fascism: Race, Capitalism and the Politics of Crisis’), faşizmin bugün nasıl geri döndüğünü tartışırken bu eğilimleri daha da keskin gösteriyor: Liberal merkez siyasetinin çöküşü, küresel kapitalizmin yarattığı güvencesizlik, ekolojik yıkımın tetiklediği “kolektif felaket duygusu” ve bunların aşırı sağ ideolojilerce manipüle edilmesi. Toscano, bu tabloyu yalnızca uyarı niteliğinde değil, radikal anti-faşist düşüncenin güncellenmesi için zorunlu bir kavramsal müdahale olarak yoğunlaştırıyor.
Sonuçta kitap, bugünkü otoriter eğilimleri tesadüfî bir gerileme değil, kapitalist modernitenin krizlerine içkin bir siyasal mantığın güncel biçimleri olarak kavrayan güçlü bir analiz sunuyor. Kitap, faşizmle ilgili yüzeysel tarihsel benzetmeleri aşarak hem akademik hem politik açıdan uzun süre başvurulacak bir referans niteliği taşıyor.
- Künye: Alberto Toscano – Geç Faşizm: Irk, Kapitalizm ve Kriz Siyaseti, çeviren: Şebnem Oğuz, Dipnot Yayınları, siyaset, 272 sayfa, 2025
Dipnotski 