Etiket: Eşkıyalık

Kolektif – Şekâvet, Hıyânet, İsyan (2023)

‘Şekâvet, Hıyânet, İsyan’da 19. yüzyıl Osmanlısı’ndan Cumhuriyet’e uzanan dönemde, genel olarak eşkıyalık olarak adlandırılan, kaçakçılık ve isyan hareketlerini de içeren pratikler ve söylemler ele alınıyor.

Yalçın Çakmak ve Ahmet Özcan’ın derledikleri kitapta, devletin ve karşı direnç merkezlerinin nasıl konumlandıklarına ışık tutuluyor.

Balkanlar’da, Anadolu, Kürdistan ve Arap vilayetlerinde tırmanan şiddeti denetim altına almak adına yapılan ıslahatlardan ve eşkıyalığın farklı alanlardaki görüngülerinden hareket ederek, devlet söylemi ve pratiklerinde, toplumsal yaşamda, edebiyatta, sinemada ve folklorda eşkıyalığın tezahürleri inceleniyor.

Alişar Akpınar, Toygun Altıntaş, Suavi Aydın, Salih Başkutlu, Mustafa Batman, Ercan Çağlayan, Yalçın Çakmak, Özgür Çataltepe, Erdal Çiftçi, Cevat Dargın, Kudret Emiroğlu, Serdar Erkan, Mehmet Ertan, Fatih Gencer, İlker Kiremit, Ümit Kurt, Orhan Örs, Ahmet Özcan, Mehmet Yıldırım, Abdulazim Şimşek, Serhat Aras Tuna, Murat Yağcı ve Eren Yıldırım’ın makaleleri eşkıyalık olgusu ve anlatılarını farklı açılardan ele alıp, zengin ve derinlikli bir analiz sunuyorlar.

Kitaptan bir alıntı:

“[Osmanlı mantığı içinde] yönetimdeki temel sorunlardan biri, vergi, yağma ve haraç düzeninin (…) mülkiyet haklarıyla ilişkili olarak hukuk ve siyaset ile beraber ideoloji ve söylem açılarından tanımlanıp ayırt edilmesi konusunda yöneticilerin gönülsüz olmasıdır. Bu işleyiş, modern hukukun en temel ilkeleri olan, kişiye, zamana, mekâna göre değişmemesi gereken kanun uygulamalarını Cumhuriyet döneminde de mahkûm etmiş ve sürekli yenilenen klik/kadrolar, defaten yeni olduğunu iddia ettikleri uygulamalarla ‘eşkıyalık yapmış’, bu nedenle de yönetilenlerden eşkıyalıklar yaratmışlardır.”

  • Künye: Kolektif – Şekâvet, Hıyânet, İsyan: Geç Osmanlı’dan Cumhuriyet’e Eşkıyalık, derleyen: Yalçın Çakmak ve Ahmet Özcan, İletişim Yayınları, inceleme, 432 sayfa, 2023

Mehmet Başaran, Aysun Sarıbey Haykıran ve Ali Özçelik – Atçalı Kel Mehmed Efe (2018)

Zeybekler, daha çok Milli Mücadele sürecinde iyi savaşçı olmalarıyla bilinir.

Fakat bu bilgi, kısmen eksiktir.

Zira zeybeklik, maharetli savaşçılık potansiyeli bir yana, yapısal ve folklorik öğeler de barındıran bir müessesedir.

Mehmet Başaran, Aysun Sarıbey Haykıran ve Ali Özçelik’in bu özenli çalışması da, Atçalı Kel Mehmed Efe’nin yaşamı ve mücadelesi üzerinden zeybeklik kurumunu kapsamlı bir bakışla izliyor.

Kitapta kronolojik bir yaklaşımla,

  • “Zeybek” adı verilen silahlı grubun, Osmanlı zamanlarından başlayarak Batı Anadolu’daki gelişimi,
  • yüzyıl başlarından 19. yüzyılın son çeyreğine kadar “azap,” “levend,” “korsan,” “sekban” ve son olarak da “zeybek” olarak adlandırılmış Batı Anadolu gençlerinin silahşorluktan eşkıyalığa uzanan tarihsel serüvenleri,
  • Umur Gazi geleneğinin mirasçıları,
  • Saruhanoğulları’nın meşhur süvarileri,
  • Ege korsanları,
  • Ve Celali bölükleri gibi birçok önemli konu ele alınıyor.

Çalışmanın omurgasını ise, 1829’da başlayıp çok geniş bir alanı etkileyen ve 1830’da kanlı biçimde bastırılan Büyük Zeybek İsyanının lideri Atçalı Kel Mehmet Efe’nin yaşamı ve faaliyetleri oluşturuyor.

Zengin arşiv kaynaklarına dayanan kitap, Batı Anadolu eşkıyalarının, halk kahramanı zeybeklerinin yüzlerce yıllık tarihini ortaya koymasıyla önemli.

  • Künye: Mehmet Başaran, Aysun Sarıbey Haykıran ve Ali Özçelik – Atçalı Kel Mehmed Efe: Batı Anadolu’da Eşkıyalık ve Zeybeklik, Kitap Yayınevi, tarih, 325 sayfa, 2018