İbrahim Bingöl – Dipnotski

Robert Olson – Kürt Milliyetçiliğinin Ortaya Çıkışı ve Şeyh Said İsyanı (2025)

Robert Olson’un bu çalışması, Kürt ulusal bilincinin Osmanlı’nın son döneminden erken Cumhuriyet yıllarına uzanan süreçte nasıl şekillendiğini ve 1925 Şeyh Said İsyanı ile nasıl görünür hâle geldiğini ele alıyor. ‘Kürt Milliyetçiliğinin Ortaya Çıkışı ve Şeyh Said İsyanı (1880-1925)’ (‘The Emergence of Kurdish Nationalism and the Sheikh Said Rebellion, 1880–1925’), bu dönemi yalnızca bir ayaklanmanın tarihi olarak değil, aynı zamanda Kürt milliyetçiliğinin oluşum süreci ve modern devletle olan çelişkileri bağlamında inceliyor. Kitap, etnik kimliğin siyasallaşmasını anlamak için dönemin yerel ve uluslararası dinamiklerini birlikte değerlendiriyor.

Olson’a göre Kürt milliyetçiliği, 1880’lerden itibaren Osmanlı merkeziyetçiliğine karşı gelişen tepkilerle filizlenmeye başladı. İmparatorluğun çöküş süreciyle birlikte Kürt aşiretleri, dini liderlik yapıları ve yerel otoriteler, yeni kimlik arayışları içine girdi. Özellikle Hamidiye Alayları, Kürt kimliğini silikleştirmek yerine yerel gücü merkezileştiren ancak Kürtler arasında farklı aidiyetlerin fark edilmesine neden olan yapılar oldu. Bu yapı, daha sonra Kürt ulusal hareketine zemin hazırladı.

Kitapta, 1925 Şeyh Said İsyanı, sadece bir dinî başkaldırı olarak değil, aynı zamanda modernleşme süreciyle gelen sekülerleşmeye, merkezi otoriteye ve Kürt kimliğinin bastırılmasına karşı birleşen çok katmanlı bir tepki olarak analiz ediliyor. Olson, bu isyanı sadece Türkiye içindeki bir gelişme olarak değil, aynı zamanda İngiltere başta olmak üzere dış güçlerin bölgedeki çıkarlarıyla bağlantılı olarak da değerlendiriyor. Bu çerçevede Şeyh Said İsyanı, Kürt milliyetçiliğinin ilk kitlesel tezahürü olmasının yanı sıra, modern Türkiye’nin ulus inşa sürecine karşı gelişen en ciddi kırılmalardan biridir.

Kitap, sadece Kürt tarihiyle değil, aynı zamanda Türkiye’nin devletleşme, merkezileşme ve azınlık politikalarıyla ilgilenen herkes için temel kaynak niteliğinde bir çalışma.

Künye: Robert Olson – Kürt Milliyetçiliğinin Ortaya Çıkışı ve Şeyh Said İsyanı (1880-1925), çeviren: İbrahim Bingöl, Avesta Yayınları, tarih, 288 sayfa, 2025

Kolektif – Devamlılık ile Dönüşüm Arasında Yezidilik (2024)

IŞİD’in 2014 yılında Şingal (Sincar) bölgesindeki Yezidi toplumuna yönelik soykırım saldırısı, erkeklerin öldürülmesi, kadın ve çocukların köleleştirilmesi hem anavatanlarındaki hem de diasporadaki Yezidi toplumları için devasa sonuçlar doğurdu.

Aynı zamanda pek çok topluluk, modern dünyanın şimdiye kadar oldukça muhafazakâr olan dini geleneklerine müdahalesiyle karşı karşıya.

Bu kitap, şimdiye kadar çoğunlukla değişime direnmiş bir dinde muhafazakârlık ile mevcut koşullara uyum sağlama ihtiyacı arasındaki gerilimlere odaklanıyor.

Birçok uzman, Yezidilerin bir yandan soykırımın baskılarına, diğer yandan da genel olarak moderniteye verdikleri çoğu zaman beklenmedik tepkilere dair içgörüler sunmak üzere bir araya getirilmiş.

Yezidilerle ilgili son eğilimleri ve gelişmeleri ele alan bu kitap iki bölüme ayrılmış.

İlk bölümde IŞİD saldırısı ve bunun Ortadoğu’daki Yezidi toplulukları üzerindeki etkisine ilişkin makaleler yer alıyor.

İkinci bölüm ise Yezidi diaspora topluluklarındaki gelişmelere odaklanıyor.

Kitap, din üzerine özellikle de Ortadoğu ve diaspora dinleri üzerine çalışan uzmanların yanı sıra, İranogların, Kürdologların ve soykırım veya diğer acımasız saldırıların hayatta kalan kurbanlarının dünya görüşü üzerindeki etkileri üzerine ya da modernitenin muhafazakâr toplumlar üzerindeki etkileri üzerine çalışan farklı disiplinlerden akademisyenlerin de ilgisini çekecektir.

Künye: Kolektif – Devamlılık ile Dönüşüm Arasında Yezidilik, editör: Philip Kreyenbroek, Khanna Omarkhali, çeviren: İbrahim Bingöl, Avesta Yayınları, inceleme, 368 sayfa, 2024

Michael Smith – Seçkin Katiller (2009)

Michael Smith ‘Seçkin Katiller’de, ABD’nin gizli özel istihbarat harekât timinin, yirmi beş yıllık kanlı hikâyesini anlatıyor.

Sunday Times gazetesinin muhabiri ve İngiliz ordusunda çalışmış bir istihbarat ajanı olan yazar, ‘Faaliyet’ ismini verdiği bu örgütün, “teröre karşı savaş” bahanesiyle yaptığı çalışmalarla ABD’nin dünya imparatorluğunu nasıl garantiye almayı amaçladığını gösteriyor.

‘Faaliyet’in birçok eski üyesiyle yapılan görüşmelere de yer veren çalışma, Vietnam’dan Kolombiya’ya, İtalya’dan Irak’a uzanan harekâtlarla, bu örgüt aracılığıyla karanlık ve kirli politikaların nasıl üretildiğini açığa çıkarıyor.

Kitap, Haluk Gerger’in önsözüyle okurun karşısına çıkıyor.

Künye: Michael Smith – Seçkin Katiller, çeviren: İbrahim Bingöl, Timsah Kitap, siyaset, 371 sayfa

Khanna Omarkhali (ed.) – Kürdistan’da Dini Azınlıklar (2014)

Kürdistan’da İslami ana akımın dışındaki dini yapılar için bir kılavuz.

Yezidilik’ten Aleviliğe, Haqqa ve Khaksar gibi Sûfi oluşumlardan Derviş tarikatlarına birçok dini grubun özel yönleriyle irdelendiği kitap, Kürt Yahudilerle ilgili tarihsel verilere dayanan bazı materyaller içermesiyle de önemli.

Künye: Kolektif – Kürdistan’da Dini Azınlıklar, editör: Khanna Omarkhali, çeviren: İbrahim Bingöl, Avesta Yayınları

Abbas Vali – Kapitalizm Öncesi İran (2007)

KAPİTALİZM ÖNCESİ İRAN, Abbas Vali, çeviren: İbrahim Bingöl, Avesta Yayınları, tarih, 357 sayfa

‘Kürt Milliyetçiliğinin Tarihi’ Abbas Vali’nin daha önce Türkçe’de yayınlanmış ilk kitabıydı. Vali’nin bu yeni kitabı ise, İran’da kapitalizm öncesinde yaşanan sorunlar ile ülkede modern ulus-devletin ortaya çıkışına odaklanıyor. Çalışmanın önemi, Türkiye ile yüzyıllardır siyasî ve iktisadi ilişkileri olan ve kültürel alışverişleri bulunan büyük bir komşu ülkenin, modern öncesi dönemine dair oldukça değerli veriler ve analizler barındırıyor olması. Kitabın Türkiye düşün dünyası açısından ikinci önemi de, çalışmanın kapitalizm öncesi toplumlarda devlet ve tarımsal ekonominin analizine yönelik kuramsal bir model olarak kullanılabilir olmasıdır diyebiliriz.

Zerdüşt – Avesta (2012)

‘Avesta’, dünyanın en eski vahiy dini olan Zerdüştiliğin kutsal metinlerini bir araya getirmesiyle altın değerinde bir kaynak.

James Darmesteter’in uzun çalışmalarının neticesinde İngilizceye çevirdiği ‘Avesta’, halen pek çok araştırmacının başvurduğu, en yetkin çevirilerden.

Elimizdeki bu Türkçe ‘Avesta’ çevirisi de, Darmesteter çevirisini esas alıyor.

Burada, ‘Vendidad’, ‘Visperad’, ‘Yasna’ ve ‘Khorda Avesta’ gibi bölümler eşliğinde sunulan ‘Avesta’da, Zerdüştlüğün tanımladığı kötücül ruhlar; dini şarkılar; Ahura Mazda ile meleklere sunulan dualar; tapınma ve adaklar anlatılıyor.

Zerdüştlüğün kozmolojisi, etiği ve estetiği üzerine önemli bilgiler içeren kitap, Xanna Omerxalî imzalı Zerdüştlük ve ‘Avesta’ konulu kapsamlı bir girişle de açılıyor.

Künye: Zerdüşt – Avesta: Zerdüştilerin Kutsal Metinleri, çeviren: Fahriye Adsay ve İbrahim Bingöl, Avesta Yayınları, din, 479 sayfa, 2012