Yirminci yüzyılın büyük bilimsel devrimlerinden sonra, Tanrı’nın yeri nedir?
Paul Davies burada, inançlarının yeni fizikle uyumlu olduğunu iddia edenler ile bunun tersini savunanların tezlerini masaya yatırıyor.
Bazı insanlar boşuna yorulmasın diye baştan belirtelim: Davies bilimin Tanrı’ya ulaşmada dinden daha güvenli bir yol sunduğunu düşünüyor.
Bugün Türkiye’nin gündeminde en yoğun tartışılan konuların başında laiklik geliyor.
Bundan daha 10-15 yıl önceye kadar bizim laiklikten anladığımız şey, bugün anladıklarımızdan oldukça farklı.
Bunun başlıca nedeni de, dinin toplumsal görünümünün son yıllarda daha çok artması.
İşte bu çalışmada bir araya gelen pek çok yazar, laikliğin türleri ve algılanma biçimlerinde zaman içinde gözlemlenen dönüşümleri saptamasıyla dikkat çekiyor.
Kitapta,
Çalışma her şeyden önce, dinin toplum içindeki yerini ve siyaset olan ilişkisini yerli yerine koymasıyla, ayrıca bunu yaparken dünya üzerinde birbirinden farklılık gösteren laiklik yaklaşımlarını karşılaştırmalı bir perspektifle ele almasıyla büyük önem arz ediyor diyebiliriz.
Erdal Gezik elimizdeki çalışmasında, Kürt Alevilerinin tarihine yöntem ve içerik olarak önemli bir katkıda bulunuyor. Alevi-Kürt araştırmalarını geniş bir çerçeveden yorumlayarak kitabına başlayan Gezik, devamında da, Şeyh Said isyanı gölgesinde yol alan Alevi-Sünni ilişkilerini, Dersim Katliamı’nın kolektif hafıza ve tarih yazımı üzerindeki etkisini, Dersimli seyitleri ve onların aşiretçi taliplerini, Alevi Kürtler’in iktidarla ilişkilerindeki farklılıkları ve etnik farklılıkların Alevi Kürtlerin dünyasına sirayet ediş biçimlerini analiz ediyor. Kitabın ek bölümünde de, bölgedeki aşiretlerin bir listesi veriliyor.
M. Numan Malkoç elimizdeki kitabında, 16. yüzyılda Avrupa’da doğan Reform hareketleri sonrasında ortaya çıkmış Protestanlığın Türkiye’deki durumunu tarihsel bir perspektifle inceliyor. Malkoç çalışmasına, Protestan reformunun ortaya çıkması ve gelişimi, Protestan ilahiyatı, Protestanlığın günümüzdeki durumu ve başlıca yeni Protestan akımları ele alarak başlıyor. Kitabın devamında da, Protestanlığın Türkiye’de ortaya çıkışı, gelişimi ve oluşturduğu kurumlar, Protestanlığın Cumhuriyet döneminden bugüne durumu inceleniyor ve günümüzde bulunan Protestan kiliseleri teoloji, mezhep ve akımları dikkate alınarak sınıflandırılıyor.
Ateizm.org sitesinin yöneticisi Aydın Türk elimizdeki kitabında, ateizm konusunu bilimsel ve felsefi yönleriyle ele alıyor. Ateistlere sıkça sorulan sorular ve cevaplarıyla kitabına başlayan Türk, devamında da, Kuran ve İslam’ın ilahi mi, yoksa insan yapısı mı olduğunu, Tanrı fikrinin neden ve nasıl reddedileceğini, evrim ve yaratılışçılığı ve evrenin kökenini tartışıyor; ayrıca, Türkiye’de ateist içerikli yayınlara uygulanan sansürden örnekler sunuyor. Dinsel inancın kökeninin akıl, mantık ve bilim olmadığını söyleyen Türk, kitabıyla, Türkiye’de önyargıyla yaklaşılan ateizmi eksiksiz bir biçimde tanıtmayı amaçlıyor.
Antropolojinin etkili isimlerinden Clifford Geertz ‘İki Kültürde İslam’da, Fas ve Endonezya’daki dini değişimlere odaklanıyor. İlk kez 1968’de yayınlanan çalışma, ele aldığı konuyu tipolojik tasniflere sığdırmaması ve söz konusu coğrafyalardaki İslami pratiği tarihsel bir perspektifle yorumlamasıyla, antropoloji çalışmalarına önemli bir kavramsal çerçeve kazandırmıştı. Geertz, alan çalışmalarından da yola çıkarak, iki ülkede İslamiyet’in nasıl doğduğunu ve geliştiğini, bu toplumlarda yaşanan dini değişimlerin iktisadi, siyasi ve geleneksel yapılarla nasıl bir ilişki içinde olduğunu karşılaştırmalı bir bakışla ele alıyor.
Joan Wallach Scott elimizdeki çalışmasında, Fransa’daki başörtüsü yasağından hareketle, Avrupa’nın İslam’la yaşadığı krizi tartışıyor.
Avrupa’da başörtüsü konusundaki tartışmanın, gelenek ve modernite arasında yaşanmadığını belirten Scott, bunun, beyaz Yahudi-Hıristiyan Avrupalıların, ülkelerinde yaşayan ve çoğunun ana-babaları, dedeleri ve nineleri eski sömürgelerden gelmiş olan bir kısım vatandaşa karşı beslediği önyargıları gözler önüne seren bir tartışma olduğunu savunuyor.
Yani Scott’a göre, İslami başörtüsünü yasaklayan kanunlar, temel olarak postkolonyal suçluluk ve korkudan, ırkçılık ve milliyetçilikten besleniyor.
Charles Darwin’in doğal seçilim yoluyla evrim kuramı, kimi muhafazakârlar tarafından, insanları Tanrı’dan uzaklaştırıp ateizme sürüklemeyi amaçlayan bir komplo olarak yaftalandı. Evrimci psikoloji alanında ders veren Steve Stewart-Williams’ın bu kitabı da, evrim kuramının Tanrı’nın varlığı, insan doğası ve genel ahlâk anlayışında ne gibi köklü değişiklikler yarattığını araştırıyor. Biyoloji, psikoloji ve felsefe gibi farklı alanlardan yararlanan yazar, evrim kuramının benimsenmesiyle Tanrı inancının beraber gidip gitmeyeceği ve evrimin, ahlaki açıdan neyin doğru, neyin yanlış olduğunu gösterip gösteremeyeceğini tartışıyor.
Farklı yazarların katkıda bulunduğu elimizdeki kitap, belli başlı elli dini öğretiyi açık bir dille özetliyor. Her dini öğretinin önemli inanışları ve ayırt edici özelliklerinin ele alındığı kitapta, dünyanın en eski dinlerini içeren yerel dinler, Doğu dinleri, Semavi dinler, Orta Asya’da kök salan ve Hz. İbrahim’le aynı soydan gelen ortak gelenekler, Avrupa ve Avrupa dışı Hıristiyanlıkları anlatılıyor. Zerdüştlük, Hinduizm, Budizm, Konfüçyüsçülük, tasavvuf, Kalvinizm, Sünni ve Şii İslam, Mormonlar, Yehova Şahitleri, Kopt Hıristiyanlığı, Baptistler, Moon Tarikatı ve Rastafaryan Hareketi, söz konusu dinlerden birkaçı.
Türkiye’nin birçok ilinden alan araştırmalarıyla da desteklenen elimizdeki dikkat çekici çalışma, Türkiye toplumunda yaşayan İslam dininin inanç ve ibadetleri ile toplumsal yapının temel öğeleri olan ekonomi, siyaset ve toplumsal cinsiyet arasındaki ilişkilerin sosyolojideki, özellikle din sosyolojisindeki yeni kuramlar açısından yerini irdeliyor. Batı’da ve Türkiye’de din ve toplum çalışmalarının gelişimiyle başlayan kitap, muhafazakârlar ve laik dindarların inanma biçimlerini; inanç, ibadet, ekonomi, siyaset ve toplumsal cinsiyet alanlarında yaşanan gerilimleri ve din eğitimiyle ilgili görüşler ve gerilimleri irdeliyor.
Dipnotski 