Etiket: Kafkasya

Robert Lyall – Rusya’ya Yolculuk (2025)

Robert Lyall’ın ilk kez 1825 yılında yayımlanan bu kitabı, yazarın Rus İmparatorluğu’nun az bilinen güney bölgelerine yaptığı kapsamlı seyahatin zengin ve detaylı bir kaydı olarak öne çıkıyor. ‘Rusya’ya Yolculuk: Kırım, Kafkasya ve Gürcistan’ (‘Travels in Russia, the Krimea, the Caucasus, and Georgia’), sadece bir gezginin notlarından ibaret değil, aynı zamanda 19. yüzyılın başlarındaki bu toprakların siyasi, sosyal ve kültürel yapısına ışık tutan değerli bir belge niteliği taşıyor.

Lyall, gezisi boyunca bir doktor ve gözlemci titizliğiyle notlar alarak, Kırım’ın Akmescit (Simferopol) ve Sivastopol gibi önemli şehirlerinden Kafkasya’nın dağlık bölgelerine ve Gürcistan’ın tarihi Tiflis kentine kadar geniş bir coğrafyayı dolaşıyor. Kitap, bu bölgelerin zorlu ve bir o kadar da etkileyici coğrafi yapısını tasvir ediyor. Nehirler, dağlar, ormanlar ve iklim koşulları hakkında ayrıntılı bilgiler sunuyor. Ancak eserin en güçlü yönü, yazarın bölgedeki etnik çeşitliliği ve insan manzaralarını anlatış biçimi oluyor.

Lyall, Gürcülerin, Ermenilerin, Tatarların ve diğer Kafkasya halklarının geleneklerini, yaşam tarzlarını, kıyafetlerini ve dini inançlarını canlı bir dille aktarıyor. Rus İmparatorluğu’nun bu bölgelerdeki politikalarını, askeri varlığını ve yerel halklarla kurduğu ilişkileri de yakından inceliyor. Rus idaresinin getirdiği değişiklikler ve bu değişikliklere karşı yerel direnişler, kitabın önemli temaları arasında yer alıyor. Eser, Rusya’nın güneye doğru genişleme stratejisini ve bu stratejinin bölgenin dinamiklerini nasıl değiştirdiğini gözler önüne seriyor.

‘Rusya’ya Yolculuk’, yalnızca bir seyahatname olmakla kalmıyor, aynı zamanda erken dönem etnografları için de bir başvuru kaynağı oluyor. Lyall’ın nesnel ve detaylı gözlemleri, bugün Kafkasya ve Kırım tarihi üzerine çalışan araştırmacılar için paha biçilmez bir kaynak sunuyor. Kitap, 19. yüzyılın o karmaşık ve hareketli dönemine ait bir fotoğraf çekerek, okuyucuya bu uzak diyarların geçmişine dair derin bir bakış açısı sunuyor. Bu yönüyle, Lyall’ın eseri, günümüzdeki siyasi tartışmaları ve kültürel çatışmaları anlamak için de önemli bir arka plan oluşturuyor.

  • Künye: Robert Lyall – Rusya’ya Yolculuk: Kırım, Kafkasya ve Gürcistan, çeviren: Füsun Doruker, Albaraka Yayınları, seyahatname, 376 sayfa, 2025

James Forsyth – Kafkasya (2019)

James Forsyth’nin ‘Kafkasya’sı, modern tarihçiliğin doruklarındandır.

Tamı tamına 912 sayfayı bulan çalışma, Avrupa, Asya ve Ortadoğu’nun sınırlarında yer almasından kaynaklı olarak çok karmaşık bir bölge olagelmiş Kafkasya’nın tarih öncesinden bugününe ışık tutuyor.

Kitapta işlenen kimi konular şöyle:

  • Kafkasya’nın kökenleri,
  • Kafkas toplulukları ve dilleri,
  • Yolu bu bölgeden geçmiş Persler, Yunanlar ve Romalıların Kafkasya’daki mirası,
  • Erken Ortaçağ döneminde Arapların Kafkasya’yı fethi,
  • İç Asya kökenli göçler ve ticaret yolları,
  • Haçlı seferlerinin Kafkasya’ya yansımaları,
  • Kafkasya’da Moğollar,
  • On beşinci yüzyılda Gürcistan, Şirvan ve Kafkasya’da yaşananlar,
  • Akkoyunlu ve Karakoyunlu Türklerin Kafkasya’daki etkinlikleri,
  • İran ve Osmanlı Türkiye’si arasında Kafkasya,
  • Kafkasya ile Ruslar arasında ilk temaslar ve devamı,
  • Katerina’nın “Doğu Projesi”nde Kafkasya’ya biçilen rol,
  • Rusya’nın Kafkasya’yı fethi,
  • Rusya’nın milliyetçi ideolojisinin Kafkasya üzerindeki etkileri,
  • Rusya’nın Ortodoks Hıristiyanlaştırma seferi,
  • Çeçenya ve Dağıstan direnişi,
  • Birinci Dünya Savaşı, Rus Devrimi ve İkinci Dünya Savaşı’nın Kafkasya’ya yansımaları,
  • Almanya’nın Kuzey Kafkasya’yı işgali,
  • Sovyetler Birliği’nin yıkılışından sonra Kafkasya’nın yaşadığı dönüşüm,
  • Ermenistan ve Azerbaycan arasında yaşanan Karabağ sorununun büyümesi,
  • Sovyetler’in yıkılışından sonra bölgede yaşanan huzursuzluklar,
  • Rusya’nın Kuzey Kafkasya’yı askerileştirmesi,
  • Komünizm sonrası Rusya ve eski sömürgeleri…

Forsyth’nin çalışması, bütün bu konuları ayrıntılı şekilde açıklıyor ve bunu yaparken hem İngilizce ve Rusça kaynaklara hem de Farsça ve Arapça çevirilere dayanıyor.

Kitap, bölgenin Ermeniler, Azeriler, Çeçenler, Dağıstanlılar, Çerkezler ve Gürcüler de dâhil olmak üzere yerli toplulukları ve onların bölge yaşamında bugün hâlâ rol oynayan bölge dışından topluluklarla ilişkileri üzerine yoğunlaşmasıyla da dikkat çekici.

Çalışmayı önemli kılan bir husus da, Kafkas ülkelerinde Rus emperyalizminin rolünü ayrıntılı bir şekilde ortaya koyması.

  • Künye: James Forsyth – Kafkasya, çeviren: Timuçin Binder, Ayrıntı Yayınları, tarih, 912 sayfa, 2019

Aydın Osman Erkan – Başımı Kafkasya’ya Çevir (2009)

Aydın Osman Erkan ‘Başımı Kafkasya’ya Çevir’de, Osman Ferit Paşa’nın hayatını anlatıyor.

Bir Kafkas savaşçısı olan Osman Ferit Paşa, 1864’te Kafkasya’yı bırakarak kardeşleriyle birlikte İstanbul’a yerleşmek zorunda kalmış ve çalışkanlığıyla kısa süre içinde Osmanlı ordusunda yükselmiş.

Erkan, önemli değişimlere tanıklık etmiş Osman Ferit Paşa’nın hayatını okurlarıyla paylaşırken, aynı zamanda Kafkasya’da yaşanan savaşın iç yüzünü ve Osmanlı İmparatorluğu’nun son dönemini de kapsamlı bir bakışla anlatıyor.

Erkan, Osman Ferit Paşa’nın Kafkasya’da başlayıp İstanbul’da sonlanan yaşamını, çocuklarının, torunlarının ve torunlarının çocuklarının hikâyeleri eşliğinde anlatıyor.

  • Künye: Aydın Osman Erkan – Başımı Kafkasya’ya Çevir, Çitlembik Yayınları, biyografi, 287 sayfa

Oliver Bullough – Bırakın Şanımız Yürüsün (2014)

Röportaj, tarih ve gezi izlenimlerinin bireşimi olan, Kafkasya ile Kafkas diasporası hakkında önemli bilgiler barındıran bir çalışma.

Kitap, Rusya’nın Kafkasya’yı ele geçirişi, Osmanlı’nın bölgeye yönelik tavrı, Anadolu’ya göç eden Kafkas halkları ve Kafkasya’nın Rus edebiyatındaki izleri konularında iyi bir kaynak.

  • Künye: Oliver Bullough – Bırakın Şanımız Yürüsün, çeviren: Dilek Hancıoğlu, Abis Yayıncılık