Karamanlı Rumlar – Dipnotski

Şehnaz Şişmanoğlu Şimşek – İki Kilise Arasında Binamaz (2024)

‘İki Kilise Arasında Binamaz’, iki arada bir derede duran, ulusal edebiyat tasniflerine kolayca sığdırılamayan, “Karamanlıca” diye de bilinen Yunan harfleriyle yazılmış Türkçe edebiyat üstünde duran, özellikle de bu edebiyatın en tanınmış eseri ‘Temaşa-i Dünya’ya odaklanan bir inceleme.

Şehnaz Şişmanoğlu Şimşek, Osmanlı İmparatorluğu döneminde, özellikle İç Anadolu’da yaşayan ve kendilerini Türkçe konuşan Rumlar olarak tanımlayan Hıristiyan Ortodoksların edebiyatını kültürel açıdan olduğu kadar karşılaştırmalı edebiyat açısından da yakın okumaya tabi tutuyor.

Tanzimat sonrası Osmanlı dünyası ve Yunan aydınlanmasındaki kültür ve özellikle dil tartışmalarının bağlamına yerleştirilen ‘Temaşa-i Dünya’yı, kaynağı olduğu kabul edilen, Yunan edebiyatının ilk romanlarından olan ‘Polipathis’le, ayrıca pikaresk romanın öncü örnekleriyle birlikte ele alıyor.

Karşılaştırmalı edebiyat ve ulusal edebiyatların tarihinin yanı sıra ulusal kimliklerin oluşumu, kuruluşu, sınırları ve sorunlarıyla ilgilenen okurların zevkle okuyacağı bir çalışma.

Künye: Şehnaz Şişmanoğlu Şimşek – İki Kilise Arasında Binamaz: Karamanlıca Edebiyatta Dil, Kimlik ve Yeniden-Yazım, Metis Yayınları, inceleme, 368 sayfa, 2024

Meryem Orakçı – Karamanlıca Kaynakların Işığında Türkçe Konuşan Ortodokslar ve Türk – Yunan İlişkileri (2020)

Din, dil ve sosyo-kültürel açıdan Türkçe konuşan Ortodokslar üzerine nitelikli bir çalışma.

Meryem Orakçı bu incelemesinde, Türkçe konuşan Ortodoksların kendi yayın organları üzerinden yaklaşık 35 yıla yaklaşımlarından yola çıkarak daha çok etnik köken tartışmalarıyla ön plana çıkmış bu topluluğu farklı bir perspektifle ele alıyor.

Çalışma bu yönüyle, Karamanlıların inanç dünyası, cemaat ilişkileri ve sorunlarının yanı sıra Türk-Yunan ilişkilerindeki iniş-çıkışlar arasında, kendilerine yer bulmaya çalışırken geçirdikleri dönüşümü gözler önüne sermesiyle önemli.

Karamanlıca yayınlar, 1924 yılı öncesinde Anadolu’nun oldukça özel ve gizemli bir parçası olan Karamanlıların/Türkçe konuşan Ortodoksların dünyasına açılan bir kapıdır.

Bu yayınlar sayesinde, Türkiye’den gönderilmelerine değin, Türk ve Yunan milliyetçiliği arasında sıkışmış bu topluluğun, 19. yüzyılın sonlarından itibaren iki milleti dönüştüren savaşları ve gelişmeleri nasıl değerlendirdikleri öğrenilebiliyor.

Türkçe konuşan Ortodokslar için bir dönüm noktası olan mübadelenin ardından, Yunanistan’da faaliyetine devam eden Karamanlıca basın, yeni vatanlarına alışmaya çalışan mübadillerin sancılı sürecine ve artık eski vatanları olan Türkiye’ye dışarıdan bakışlarına tanık olmamızı da sağlıyor.

İşte Orakçı’nın çalışması da, bütün bu süreci tarihsel ve çok yönlü bir perspektifle ortaya koyuyor.

Künye: Meryem Orakçı – Karamanlıca Kaynakların Işığında Türkçe Konuşan Ortodokslar ve Türk – Yunan İlişkileri, Libra Kitap, tarih, 401 sayfa, 2020

Gazanfer İbar – Anadolulu Hemşehrilerimiz (2010)

Gazanfer İbar, nitelikli çalışması ‘Anadolulu Hemşehrilerimiz’de, Anadolu’da yaşamış ve anadili Türkçe olan Ortodoks Hıristiyanları ve “Karamanlıca kitaplar” olarak da nitelenen, Yunan alfabesiyle yazılmış Türkçe kitapları anlatıyor.

Türkiye’de sınırlı sayıda araştırmacı ve akademisyenin ürün verdiği Karamanlıca konusuna, şimdiye kadar bilimsel kayıtlara geçmemiş bazı basılı eserleri yayımlayarak katkıda bulunan İbar, aynı zamanda Karamanlıca ve Karamanlılar hakkında bilinenleri de sistemli bir biçimde derlemiş.

Karamanlıca basılı eserlerin bilinen ilk örneğinin 16. yüzyıla ait olduğunu belirten İbar, bunların 19. yüzyılda kendi çapında bir üretim patlaması yaşadığını söylüyor.

Yazar, Anadolu kültür zenginliğinde yüzyıllar boyunca katkıda bulunmuş ve Mübadele ertesinde Yunanistan’a göç ederek oraya yerleşmiş Hıristiyan Ortodoks nüfusa ve onların yazılı üretimlerine odaklanıyor.

Künye: Gazanfer İbar – Anadolulu Hemşehrilerimiz, İş Kültür Yayınları, tarih, 200 sayfa

Cami Baykurt – Hıristiyan Türkler (2007)

HIRİSTİYAN TÜRKLER, Cami Baykurt, Karma Kitaplar, din, 103 sayfa

Cami Baykurt, ‘Hıristiyan Türkler’de, Selçukluların küçük Asya’yı ele geçirmelerinden günümüze kadar, Anadolu’da varlığını sürdüren Türk Hıristiyanlardan bahsediyor. Karamanlı Rum olarak nitelendirilen bu topluluk, Türkçe konuşur, Türkçe ibadet eder. İlk baskısı 1922 yılında yapılan bu kitabında Baykurt, Türk Hıristiyanlığının tarihini, Osmanlı İmparatorluğu’ndaki farklı dinlere gösterilen hoşgörü çerçevesinde ele alıyor. Türklerin göç yolları, coğrafi sebeplerle Bizans’a giden Türk kavimleri ve Türkler arasında Ortodoksluğun yayılması, kitaptaki öne çıkan konular. Baykurt bu temel başlıklardan hareketle, Hıristiyan bir cemaatin köklerine ve göç yollarına odaklanıyor.