Cezayir – Dipnotski

Tuğba Yürük Ekşioğlu – Sömürgeden İç Savaşa (2025)

Tuğba Yörük Ekşioğlu’nun kaleme aldığı bu çalışma, Cezayir’de İslamcılığın dönüşümünü tarihsel bir perspektifle analiz ediyor. Yazar, 2019 yılında Cumhurbaşkanı Abdülaziz Buteflika’nın istifasına yol açan barışçıl halk hareketlerinde İslamcı yapıların gözle görülür biçimde geri planda kalışını sıradan bir detay olarak görmüyor. Aksine, bu durumu, Cezayir’in kendine özgü tarihsel ve siyasal bağlamında anlamlandırmaya çalışıyor. 1990’lı yıllarda yaşanan kanlı iç savaşın ardından İslamcı aktörlerin zayıflayan meşruiyeti ve toplumsal karşılığı üzerine kapsamlı bir değerlendirme sunuyor.

Kitap, radikalizmi yalnızca dini inançlara bağlayan kültüralist yaklaşımlarla, kısa vadeli siyasi analizlerin ötesine geçiyor. Ekşioğlu, İslamcı ideolojinin zamanla geçirdiği dönüşümleri üç aşamada ele alıyor: rasyonalist, devletçi ve kimliğe dayalı. Bu yaklaşım, hem küresel sistemin hem de yerel özgünlüklerin İslamcı hareketler üzerindeki etkisini bütüncül bir biçimde açıklıyor. Cezayir özelinde ise İslamcılığın biçimlenişini Arap milliyetçiliği, sosyalizm ve İslam arasında kurulan tarihsel gerilimler üzerinden tartışıyor.

Yazar, Fransa’nın Cezayir’de uyguladığı yerleşimci sömürgeci düzenin toplumda yarattığı yapısal bölünmenin, sonrasında rantçı devlet eliyle yeniden üretildiğini ve bu koşulların iç savaşın zeminini oluşturduğunu ileri sürüyor. Kitap, Cezayir siyasetinde süreklilik ve kırılmaları, sadece ideolojiler üzerinden değil, yapısal koşullar ve toplumsal hafıza üzerinden de okuyor. Tuğba Yörük Ekşioğlu’nun bu eseri, İslamcılığı dar tanımların ötesine taşıyor ve Cezayir örneğinden yola çıkarak İslam dünyasındaki dönüşümlere dair derin bir perspektif sunuyor.

Künye: Tuğba Yürük Ekşioğlu – Sömürgeden İç Savaşa: Cezayir’de Devlet İnşası ve İslamcılık, İmge Kitabevi, inceleme, 379 sayfa, 2025

Mohammed Harbi – Ayakta Bir Hayat (2021)

Mohammed Harbi, Cezayir halkının yetiştirdiği en büyük devrimcilerden.

Kendisinin 1945-1962 yıllarını kapsayan bu anıları ise, o görkemli yılların kaydını tutan çok önemli bir tanıklık.

Bugün tarihçi yönüyle bildiğimiz Harbi, genç yaşta Cezayir Bağımsızlık Savaşı sırasında FLN üyesi olarak mücadeleye başladı.

1933 yılında Cezayir’in El Harrouch kentinde varlıklı bir ailenin çocuğu olarak dünyaya geldi.

Henüz on beş yaşındayken özgürlük mücadelesine katıldı, daha sonra Fransa’da yeraltında yaşadı ve Cezayir’in bağımsızlığı için destek topladı.

1954-1962 FLN’de önemli bir pozisyondaydı.

Cezayir Bağımsızlık Savaşı’ndan sonra yeni cumhurbaşkanı Ahmed Bin Bella’nın danışmanı ve daha sonra kabinesinin bir üyesi oldu.

Harbi, yeni hükümetin giderek artan otoriter yaklaşımına direnmeye çalıştı ve Bin Bella’yı bir askeri darbeyi önlemek için halkı silahlandırmaya çağırdı.

Haziran 1965’te Houari Boumedienne iktidarı ele geçirdi ve Ben Bella’yı tutukladı.

İki ay sonra Harbi de hapse atıldı.

Sonraki altı yıl boyunca hapishaneler arasında nakledildi, 1971’de ev hapsine alınana kadar.

1973’te sahte Türk pasaportuyla Tunus’a ve oradan da Paris’e kaçtı.

Harbi Fransa’da, Paris Üniversitesi’nde siyaset bilimi öğretmeye başladı.

1975’te FLN’nin tarihi adlı bir kitap yayınladı.

İşte Harbi bu kitaptaki anılarında, inişli çıkışlı hayatı ile ülkesi Cezayir’in iç içe geçmiş özgürlük mücadelesini paralel bir bakışla anlatıyor.

Künye: Mohammed Harbi – Ayakta Bir Hayat: Siyasal Anılar 1945-1962, çeviren: Ayşen Gür, Ayrıntı Yayınları, anı, 352 sayfa, 2021

Benjamin Stora ve Sébastien Vassant – Cezayir Savaşının Resimli Tarihi (2018)

Çocukluğu Cezayir’de geçen Benjamin Stora, bugün Cezayir Savaşı konusunda önemli otoritelerden biri sayılıyor.

Sébastien Vassant ise, çizgiroman denince ilk akla gelen isimlerden.

İşte iki usta isim, bu kitap için güçlerini birleştiriyor ve binlerce insanın hayatını kaybettiği Cezayir bağımsızlık savaşının başından sonuna çizgili tarihini sunuyor.

İçeriğiyle ve çizimleriyle göz dolduran kitap,

Cezayir’de halkın bağımsızlık talebenin uyanmaya başlamasını,
Abdülhamid bin Badis, Ferhat Abbas ve Mesali Hac gibi, Cezayir ulusal hareketinin kaynaklarını,
Fransızlarla girişilen uzun yıllara yayılan savaşın dönüm noktalarını, belli başlı örgütleri ve aktörlerini,
Savaşın Fransız toplumundaki yansımalarını,
Cezayir’in bağımsızlığa kavuşmasından sonra ülkede devam eden siyasi karmaşanın ana sebeplerini ve bunun gibi pek çok önemli tarihi olayı işliyor.

Bu kitabı, Cezayirlilerin 1 hatta 1.5 milyon dediği, Fransızların 250 bin olarak açıkladığı, en ciddi tahminlere göre de 500 bin kişinin öldüğü bu savaş hakkında şimdilerde okunabilecek en iyi çalışmalardan biri olarak öneriyoruz.

Künye: Benjamin Stora ve Sébastien Vassant – Cezayir Savaşının Resimli Tarihi, çeviren: Ali Berktay, Alfa Yayınları, çizgiroman, 192 sayfa, 2018

Kolektif – Arap Baharı’ndan Kesitler (2014)

Bir açılış, uzun süreli bir mücadelenin bir aşaması olan Arap Baharı’nın farklı perspektiflerle yorumlanışı.

Yeni Ortadoğu’nun şifrelerini öğrenmek açısından önemli detaylar sunan çalışma, Tunus, Mısır, Yemen, Cezayir, Libya, Bahreyn, Suriye ve Sudan gibi ülkelerde Arap Baharı’nın izlerini sürüyor.

Künye: Kolektif – Arap Baharı’ndan Kesitler, derleyen: Paul Amar ve Vijay Prashad, çeviren: kolektif, İntifada Yayınları

Mete Çubukçu – Yıkılsın Bu Düzen! (2012)

YIKILSIN BU DÜZEN!, Mete Çubukçu, İletişim Yayınları, siyaset, 216 sayfa

‘Yıkılsın Bu Düzen!’, yaklaşık yirmi yıldır Ortadoğu’yu izleyen gazeteci Mete Çubukçu’nun, Arap ayaklanmalarının öncesi ve sonrasına dair analizlerinden oluşuyor. Çubukçu burada, Tahrir meydanında, Tunus’ta, Libya’da kitlelerin başlattığı isyanların siyasi, ekonomik ve toplumsal nedenlerini, bu ayaklanmaların bölgede yarattığı büyük dönüşümü kapsamlı bir şekilde irdelerken, ayaklanmaların geleceğin Ortadoğu’sunda ne gibi etkiler oluşturacağı konusunda da öngörülerde bulunuyor. Yeni Arap düzeni, Ortadoğu ve demokrasi, Arap diktatörleri, Müslüman Kardeşler ve ayaklanmaların sosyal medyadaki etkileri ele alınan konulardan birkaçı.