Etiket: Dipnot Yayınları

Alberto Toscano – Geç Faşizm (2025)

Alberto Toscano’nun bu çalışması, faşizmi bitmiş bir olgu değil, çoklu krizlerin birbirine eklemlendiği çağımızda yeniden şekillenen bir siyasal mantık olarak okuyor. Yazar, liberal demokrasinin kendisini tehdit eden otoriter dalgayı açıklamakta yetersiz kaldığını, bu nedenle faşizmi yalnızca tarihsel analojilerle değil, ırksal kapitalizm, kolonyal şiddet, kriz dönemlerine özgü zamansallıklar ve ideolojik tutarlıklar üzerinden çözümlemek gerektiğini savunuyor.

Toscano’nun yaklaşımı, faşizmi sadece rejim tipleri veya kitle hareketleri üzerinden sınıflandıran çalışmaları aşarak, anti-faşist düşüncenin geniş arşivinden beslenen bir teorik harita çıkarıyor. Bu harita, sömürgecilik karşıtı hareketlerin, Siyah radikal geleneğin ve Üçüncü Dünya düşünürlerinin geliştirdiği eleştirilerin modern faşizm tartışmalarındaki merkezî konumunu yeniden görünür kılıyor. Böylece faşizmin yalnızca Avrupa’nın iki savaş arası deneyimiyle sınırlı olmadığı; ırkçılık, karşı-devrimci şiddet ve ekonomik milliyetçilikle yeniden üretilebilen yapısal bir eğilim olduğu açığa çıkıyor.

‘Geç Faşizm: Irk, Kapitalizm ve Kriz Siyaseti’ (‘Late Fascism: Race, Capitalism and the Politics of Crisis’), faşizmin bugün nasıl geri döndüğünü tartışırken bu eğilimleri daha da keskin gösteriyor: Liberal merkez siyasetinin çöküşü, küresel kapitalizmin yarattığı güvencesizlik, ekolojik yıkımın tetiklediği “kolektif felaket duygusu” ve bunların aşırı sağ ideolojilerce manipüle edilmesi. Toscano, bu tabloyu yalnızca uyarı niteliğinde değil, radikal anti-faşist düşüncenin güncellenmesi için zorunlu bir kavramsal müdahale olarak yoğunlaştırıyor.

Sonuçta kitap, bugünkü otoriter eğilimleri tesadüfî bir gerileme değil, kapitalist modernitenin krizlerine içkin bir siyasal mantığın güncel biçimleri olarak kavrayan güçlü bir analiz sunuyor. Kitap, faşizmle ilgili yüzeysel tarihsel benzetmeleri aşarak hem akademik hem politik açıdan uzun süre başvurulacak bir referans niteliği taşıyor.

  • Künye: Alberto Toscano – Geç Faşizm: Irk, Kapitalizm ve Kriz Siyaseti, çeviren: Şebnem Oğuz, Dipnot Yayınları, siyaset, 272 sayfa, 2025

Gülnur Acar Savran – Özne-Yapı Gerilimi (2025)

‘Özne-Yapı Gerilimi’ adlı bu çalışma, Gülnur Acar Savran’ın Marksist kuram içindeki temel bir sorunsalı, yani özne ile yapı arasındaki diyalektik ilişkiyi maddeci bir perspektiften yeniden düşünmesini konu alıyor. Yazar, Marksizmin tarihsel olarak taşıdığı belirlenimcilik ve iradecilik arasındaki gerilimi görünür kılıyor ve bu ikiliğin eleştirel toplum kuramları açısından hâlâ merkezi bir tartışma alanı oluşturuyor olduğunu gösteriyor.

Kitap, postmodernizmle birlikte güç kazanan öznelci ve tikelci yaklaşımları sorguluyor, bu yaklaşımların sınıf politikası ve kolektif özne fikrini aşındırıyor olduğunu ileri sürüyor. Savran, yapıların nesnel gerçekliğini göz ardı eden eğilimlerin özgürleşme potansiyelini zayıflatıyor olduğunu savunuyor ve teorik arayışların yeniden maddi temele yöneliyor olduğunu vurguluyor.

Derleme, Althusser, Laclau ve Mouffe gibi düşünürler üzerinden öznesiz yapı anlayışını tartışıyor, Lukács ve Gramsci’nin sınıf bilinci, hegemonya ve şeyleşme kavramları aracılığıyla bu sorunsala müdahale ediyor. Özellikle Lukács’ın bütünlük ve dolayım yaklaşımı, özne-yapı ilişkisini anlamada güçlü bir alternatif sunuyor ve maddeci diyalektiğin olanaklarını açığa çıkarıyor.

Savran, feminist teoride yaygın öznelcilikle de hesaplaşıyor ve maddeci bir feminizmin mümkün olduğunu söylüyor. Kitap, yapı ile özne arasında kurulmuş olan gerilimin yalnızca teorik değil, politik bir mesele olduğunu ortaya koyuyor, böylece eleştirel düşüncenin yönünü yeniden belirliyor.

  • Künye: Gülnur Acar Savran – Özne-Yapı Gerilimi: Maddeci Bir Bakış, Dipnot Yayınları, inceleme, 268 sayfa, 2025

Kolektif – Geleceğin Belleği (2025)

‘Geleceğin Belleği’, Türkiye’de sosyalist hareketin yükseldiği yirmi yıllık dönemi, hem tarihsel hem mekânsal bir çözümleme çerçevesinde ele alıyor. Ali Ekber Doğan’ın derlediği bu kapsamlı çalışma, 1960’ların umut dolu örgütlenme deneyimlerinden 1980 darbesinin yıkıcı sonuçlarına uzanan süreci, sınıf mücadelesinin yerel dinamikleri üzerinden yeniden okuyor.

Eser, Türkiye’de sol siyasetin yalnızca ideolojik bir yönelim değil, somut toplumsal karşılıkları olan bir mekânsal hareketlilik biçimi olduğunu savunuyor. Her bölgenin özgül sosyo-ekonomik yapısı içinde filizlenen mücadeleler, sosyalizmin bu topraklarda nasıl yerelleştiğini ve hangi toplumsal gerilimler üzerinden serpildiğini gösteriyor.

Kitap, 1960–80 döneminin özgünlüğünü, işçi sınıfının genişlemesi, kırdan kente göç, sanayileşmenin yeni merkezleri ve üniversitelerdeki politik bilinçlenme süreçleriyle ilişkilendiriyor. Bu süreçte sol hem üretim alanlarında hem kamusal yaşamda görünür hale geliyor. Ancak 1980 darbesiyle birlikte bu coğrafya bir sessizlik dönemine giriyor. Yine de yazarlar, sermaye birikiminin ve sınıfsal çelişkilerin tarihsel sürekliliğine dikkat çekerek, bu sessizliğin altında geleceğin mücadele potansiyellerinin biriktiğini öne sürüyor.

‘Geleceğin Belleği’, geçmişi yalnızca nostaljik bir hatırlama değil, bugünün siyasal ve sınıfsal mücadelelerini anlamak için bir rehber olarak ele alıyor. Yerel deneyimlerin izini sürerken, geleceğin eşitlik ve adalet mücadelesine yön verecek tarihsel materyalist bir hafıza kuruyor.

  • Künye: Kolektif – Geleceğin Belleği: Türkiye’de Sol Siyaset Coğrafyasının Oluşumu 1960-1980, derleyen: Ali Ekber Doğan, Dipnot Yayınları, siyaset, 440 sayfa, 2025

Antonio Gramsci – Gramsci Kitabı (2025)

Yirminci yüzyılın en etkili Marksist kuramcılarından olan Antonio Gramsci’nin buradaki seçme yazıları, Gramsci’nin siyasi mücadeleyle geçen yaşamı boyunca kaleme aldığı yazıların özlü bir derlemesi. Bu seçki, onun gençlik döneminde sosyalist basındaki makalelerinden, İtalya Komünist Partisi liderliğine uzanan sürecine ve nihayet Mussolini rejimi tarafından hapsedildiği yıllarda yazdığı ‘Hapishane Defterleri’nden bölümlere kadar geniş bir aralığı kapsıyor. David Forgacs’ın titizlikle hazırladığı kitap, Gramsci’nin düşünsel evrimini, teorik derinliğini ve politik tutkusunu bir araya getirerek okura sunuyor.

Gramsci, bu yazılarında özellikle “hegemonya” ve “sivil toplum” kavramlarını geliştirerek Marksist teoriye önemli katkılarda bulunuyor. Ona göre egemenlik yalnızca ekonomik ya da zor kullanımıyla değil, aynı zamanda kültürel rıza aracılığıyla sürdürülür. Bu nedenle, iktidar mücadelesi yalnızca fabrikalarda değil, okullarda, gazetelerde ve gündelik yaşamda da verilir. Gramsci, buradan hareketle, kültürel alanı politik mücadelenin merkezine yerleştirir.

Kitapta yer alan “organik aydın” kavramı da Gramsci’nin özgün fikirlerinden biri. Toplumun alt sınıflarından çıkacak ve onların bilincini yükseltecek entelektüellere duyulan ihtiyacı vurgular. Bu bağlamda eğitim, dil ve edebiyat da onun teorisinin vazgeçilmez parçalarıdır. Gramsci’ye göre toplumsal dönüşüm, yalnızca ekonomik yapının değil, kültürel yapının da dönüşümünü gerektirir.

Forgacs’ın seçkisi, Gramsci’nin fikir dünyasını yalın ama derinlikli biçimde ortaya koyar. ‘Gramsci Kitabı: Seçme Yazılar, 1916-1935’ (‘The Antonio Gramsci Reader: Selected Writings 1916-1935’), yalnızca siyasal düşünceye değil, edebiyata, eğitime ve kültürel üretime dair eleştirel bir bakış geliştirmek isteyen herkes için güçlü bir kaynak. Gramsci’nin muazzam devrimci sezgisi, hâlâ günümüzün mücadelelerine ışık tutuyor.

  • Künye: Antonio Gramsci – Gramsci Kitabı: Seçme Yazılar, 1916-1935, hazırlayan: David Forgacs, çeviren: İbrahim Yıldız, Dipnot Yayınları, siyaset, 520 sayfa, 2025

Martin Jay – Aklın Tutulması ve Geri Dönüşü (2025)

 

Martin Jay’in bu çalışması, Aydınlanma düşüncesinin temel kavramlarından biri olan “akıl”ın Frankfurt Okulu içindeki dönüşümünü ele alır. ‘Aklın Tutulması ve Geri Dönüşü: Geç Dönem Eleştirel Kuram Üzerine’ (‘Reason after Its Eclipse: On Late Critical Theory’), özellikle İkinci Dünya Savaşı sonrası dönemde, “akıl” kavramının nasıl eleştirildiğini ve yeniden tanımlandığını tartışıyor.

Kitap, Max Horkheimer ve Theodor Adorno’nun Aydınlanmanın Diyalektiği eserindeki akıl eleştirisini merkez alarak başlar. Bu düşünürlere göre, akıl kendi araçsal doğası içinde çökmüş, özgürleştirici bir güç olmaktan çıkmıştır. Jay, bu eleştirinin modernliğe karşı bir karamsarlık ürettiğini belirtiyor.

Ancak Jay, Frankfurt Okulu’nun sonraki kuşaklarında – özellikle Jürgen Habermas’ta – akla yönelik daha yapıcı bir yaklaşımın geliştiğini gösteriyor. Habermas’ın iletişimsel akıl kuramı, aklı yeniden normatif bir temel olarak kurmaya çalışıyor.

Yazar, Antik Yunanlardan Kant, Hegel ve Marx’a uzanan Batılı kanonun konuya değgin yaklaşımlarını serimliyor.

Jay, kitabında yalnızca Frankfurt Okulu’nun iç gelişimini değil, aynı zamanda bu tartışmaların günümüz siyasal ve felsefi bağlamdaki etkilerini de değerlendirir. Böylece “akıl” kavramının krizinin, sadece akademik değil, toplumsal sonuçları da olduğu ortaya konur.

Kitap, eleştirel teorinin gelişiminde aklın geçirdiği evrimi takip eden, ustaca yazılmış tarihsel ve felsefi bir inceleme.

  • Künye: Martin Jay – Aklın Tutulması ve Geri Dönüşü: Geç Dönem Eleştirel Kuram Üzerine, çeviren: Arif Geniş, Dipnot Yayınları, inceleme, 360 sayfa, 2025

Kolektif – Koçgiri Tarihi (2025)

 

Bu çalışma, Koçgiri’nin ve Koçgirililerin üzerindeki sis perdesini aralamak amacıyla yola çıkıyor. Osmanlı arşivlerinin derinliklerine inilerek, 16. yüzyıldan 19. yüzyıla uzanan belgeler ışığında Koçgirililerin izi sürülüyor ve şu temel sorulara yanıt aranıyor: Koçgirililer kimdi? Hangi köklerden geldiler? Tarihi yurtları Çemişgezek Beyliği’nden bugünkü coğrafyalarına ne zaman ve hangi zorlayıcı sebeplerle sürüldüler?

Osmanlı Devleti’nin Kızılbaş Kürt aşiretlerine yönelik tutumu, dönemin resmi kayıtlarına nasıl yansıdı ve bu kayıtlar sonraki tarih yazımını ne şekilde etkiledi? Günümüzde Sivas’ın İmranlı ilçesine bağlı olan köylerin, 1834 nüfus sayımında neden Harput Eyaleti’ne dahil olduğu sorusu da mercek altına alınıyor. Ayrıca, özel statülü Maadin-i Hümayun Eminliği’nin, bölgedeki sömürge benzeri yönetim anlayışının ve günümüze kadar uzanan olağanüstü hal uygulamalarının bir öncülü olup olmadığı tartışılıyor.

Akademik çalışmalarda sıklıkla inanç farklılıkları ve “şekavet” (haydutluk) kavramlarıyla açıklanan 18-19. yüzyıl “aşiretlerin iskânı” politikasının göz ardı edilen sosyo-ekonomik nedenleri, Maadin-i Hümayun’un ortaya çıkış koşulları ve uygulanan politikalarla bağlantılı olabilir miydi? Koçgirililerin “eşkıyalık” olarak nitelendirilen durumdan siyasi bir muhataplığa nasıl evrildiği, 1855’te Koçgiri Kazası’nın ve 1857’de Koçgiri Kaymakamlığı’nın hangi dinamiklerle kurulabildiği de inceleniyor. Son olarak, aşiretin önemli liderlerinden Büyük Alişan Bey’in kimliği ve Koçgirililerin 20. yüzyıla taşınan varlığındaki rolü aydınlatılmaya çalışılıyor.

  • Künye: Kolektif – Koçgiri Tarihi: 16. – 19. yy Osmanlı Arşiv Belgeleriyle, derleyen: Ali Haydar Bektaş, Burak Bektaş, Gültekin Uçar, Dipnot Yayınları, tarih, 690 sayfa, 2025

Kolektif – Aleviler ve Cumhuriyet (2025)

Bu çalışma, Cumhuriyet’in kuruluşundan itibaren Alevilerle arasındaki karmaşık ve gergin ilişkiyi derinlemesine inceliyor. Bir tarafta, Cumhuriyet’in merkezi ve Sünni kimliği içinde, kendi çıkarlarını gözetirken sürekli mağduriyet söylemi geliştiren ve Aleviliği Cumhuriyet’e karşı bir tehdit olarak sunan çevreler ele alınıyor. Bu kesimlerin, Alevileri çelişkili bir biçimde hem “celladına aşık” olarak yaftaladığı hem de Cumhuriyet’in bekası için Alevileri seferber etmeye çalıştığı vurgulanıyor. Aynı zamanda, kendi yakınındaki sorunlara kayıtsız kalıp Alevilerin inançlarını istismar eden veya bu ayrımcı tutumları görmezden gelen “has yurttaşlar”ın körlüğü eleştiriliyor.

Diğer tarafta ise, Cumhuriyet’in ulus anlayışında Alevilere atfedilen çelişkili ve aşağılayıcı kimlikler sergileniyor. Aleviler, duruma göre “saf Müslüman” olarak yüceltilirken, başka zamanlarda “sapık” veya “dinsiz” olarak damgalanıyor. Yine duruma göre “öz be öz Türk” ilan edilirken, farklı zamanlarda “Kızılbaşlıkla” suçlanıp ahlaksızlıkla itham ediliyorlar. Bu tutumlar, Alevilerin Cumhuriyet’in idealize edilmiş ulus kimliğini kirleten, sorunlu ve ıslah edilmesi gereken bir unsur olarak görüldüğünü ortaya koyuyor. Sonuç olarak Aleviler, sömürgeci bir bakış açısıyla incelenen, antropolojik bir nesneye indirgenirken, Cumhuriyet’in kendisi de bu durumdan etkileniyor.

Bu kitap, yüz yıllık Cumhuriyet tarihi boyunca Alevilerin yaşadığı bu çetrefilli dengeyi takip ediyor. Bu denge gergin çünkü Cumhuriyet’in tarihi, Alevilerin teo-politik varlığını sürekli bir inkâr sürecini içeriyor. Aynı zamanda bu tarih kanlı çünkü Cumhuriyet’in Selçuklu mirasını sahiplenmesiyle başlayan ve Koçgiri, Dersim, Maraş, Çorum, Sivas ve Gazi gibi katliamlara uzanan bir zulüm, ayrımcılık ve yok etme geçmişini barındırıyor. İşte bu temel izlekler üzerinden kitap, geleceğe yönelik yeni bir anlayış arayışında olanlar için şu kritik soruyu soruyor: Alevilerle Cumhuriyet arasında yeni bir denge mi kurulmalı, yoksa Cumhuriyet’in kendisi mi yeniden tanımlanmalı?

Kitaba katkıda bulunan isimler ise şöyle: Ahmet Kerim Gültekin, Ayhan Yalçınkaya, Cem Kara, Cemal Salman, Çiğdem Boz, Deniz Yonucu, Evrim Can İflazoğlu, Hakan Mertcan, Hüseyin Kırmızı, İhsan Koluaçık, İlkay Kara, İlbey C. N. Özdemirci, Mehmet Ertan, Mehmet Kendirci, Mehtap Tosun, Orhan Gazi Ertekin, Ozan Çavdar, Reha Çamuroğlu, Sefa Feza Arslan ve Ümit Çetin.

  • Künye: Kolektif – Aleviler ve Cumhuriyet, derleyen: Ayhan Yalçınkaya, Dipnot Yayınları, inceleme, 508 sayfa, 2025

Frantz Fanon – Fanon Kitabı (2025)

Frantz Fanon’un bu kitabı, yazarın külliyatından seçilmiş önemli metinleri bir araya getirerek, onun düşünce dünyasına kapsamlı bir bakış sunmayı amaçlıyor. Azzedine Haddour’un editörlüğünü üstlendiği bu derleme, Fanon’un sömürgecilik, ırkçılık, kimlik, şiddet ve özgürlük gibi temel kavramlara dair görüşlerini içeren yazılarından oluşuyor. Kitap, Fanon’un sadece bir düşünür değil, aynı zamanda bir eylem adamı ve bir devrimci olarak da nasıl etkili olduğunu gözler önüne seriyor.

‘Fanon Kitabı’, Fanon’un en bilinen eseri olan ‘Yeryüzünün Lanetlileri’nden (‘Les Damnés de la Terre’) bölümlerin yanı sıra, ‘Siyah Deri Beyaz Maskeler’ (‘Peau noire, masques blancs’) ve diğer önemli yazılarından da seçkiler sunuyor. Bu metinler aracılığıyla, Fanon’un sömürgeciliğin insan üzerindeki psikolojik ve toplumsal etkilerini nasıl analiz ettiğini, sömürge halklarının özgürlük mücadelesini nasıl desteklediğini ve şiddetin bu mücadeledeki rolünü nasıl değerlendirdiğini anlıyoruz. Kitap, Fanon’un sadece sömürgeciliğe karşı değil, aynı zamanda ırkçılığa, eşitsizliğe ve insanlık onurunu hiçe sayan her türlü baskıya karşı nasıl mücadele ettiğini gösteriyor.

‘Fanon Kitabı’ Fanon’un düşüncelerinin günümüzde de hala etkisini koruduğunu ve onun postkolonyalizm ve özgürlük mücadelelerine dair görüşlerinin, postkolonyalizm çalışmalarına önemli bir katkı sağladığını vurguluyor. Kitap, Fanon’un metinlerinin postkolonyalizm ve etkisini koruduğunu ve onun düşüncelerinin, ezilen halkların mücadelesine ilham vermeye devam ettiğini gösteriyor.

  • Künye: Frantz Fanon – Fanon Kitabı: Seçme Yazılar, hazırlayan: Azzedine Haddour, çeviren: Utku Özmakas, Dipnot Yayınları, siyaset, 314 sayfa, 2025

Clifford Geertz – Gerçeğin Ardından (2025)

Clifford Geertz’in ‘Gerçeğin Ardından: Bir Antropoloğun Gözünden İki İslam Ülkesinin Son Kırk Yılı’ (‘After the Fact: Two Countries, Four Decades, One Anthropologist’) adlı kitabı, yazarın Fas ve Endonezya ve geçirdiği onlarca yıllık antropolojik saha çalışmasının bir yansıması olarak ortaya çıkıyor. Geertz, bu iki farklı kültürü karşılaştırarak, antropolojik bilginin nasıl üretildiğini ve yorumlandığını sorguluyor. Kitap, saha çalışmasının zorluklarını, kültürel farklılıkların karmaşıklığını ve antropolojik bilginin öznel doğasını ele alıyor.

Geertz, Endonezya ve Fas’ta geçirdiği yıllar boyunca, bu iki toplumun kültürel yapılarını, inanç sistemlerini ve sosyal pratiklerini derinlemesine inceliyor.

Kitap, bu iki farklı kültürün nasıl anlaşılabileceği ve yorumlanabileceği üzerine bir tartışma sunuyor. Geertz, antropolojik bilginin sadece nesnel verilerden ibaret olmadığını, aynı zamanda araştırmacının öznel yorumlarının da önemli bir rol oynadığını vurguluyor.

Kitap, antropolojik saha çalışmasının zorluklarını ve etik sorunlarını da ele alıyor. Geertz, araştırmacının kültürel farklılıklarla nasıl başa çıktığını, yerel halkla nasıl etkileşim kurduğunu ve antropolojik bilginin nasıl üretildiğini anlatıyor. Kitap, antropolojik bilginin her zaman kesin ve mutlak olmadığını, aksine sürekli bir yorumlama ve yeniden yorumlama sürecinden geçtiğini gösteriyor.

Özetle Geertz, ‘Gerçeğin Ardından’ kitabında, antropolojik bilginin nasıl üretildiğini ve yorumlandığını sorgulayarak, antropoloji disiplinine eleştirel bir bakış açısı getiriyor. Kitap, saha çalışmasının karmaşıklığını, kültürel farklılıkların derinliğini ve antropolojik bilginin öznel doğasını anlamak için önemli bir kaynak olarak kabul ediliyor.

  • Künye: Clifford Geertz – Gerçeğin Ardından: Bir Antropoloğun Gözünden İki İslam Ülkesinin Son Kırk Yılı, çeviren: Ulaş Türkmen, Dipnot Yayınları, antropoloji, 248 sayfa, 2025

Hegel – Siyasi Yazılar (2025)

Hegel’in siyasi düşüncesinin hem pratik hem de metafizik yönlerine ışık tutan önemli bir kitap.

Bu kitapta önemli siyasi yazılarını bir araya getiriyor ve Hegel’in eğitim ve dini görüşlerinin Prusya otoritelerinin otoriter rejimlerini örgütlediği siyasi değerlerle nasıl çatıştığına dair içgörüler sağlıyor.

Aynı zamanda, kitap, Hegel’in bazı büyük Avrupa devletlerindeki güncel siyasi durumları incelemek amacıyla Avrupa’daki feodalizmin evrimi üzerine karşılaştırmalı bir tarihsel perspektifi benimsediği üç metni de içeriyor. Söz konusu üç metin metafiziksel değildir ve örgütleyici ilkeleri olarak Sittlichkeit’ı sahnelemezler. Fakat bu metinler –özellikle de Alman Anayasası ve İngiliz Reform Tasarısı Üzerine– son derece ilginçtir, çünkü Hegel’in İngiltere, Fransa ve Almanya’daki son siyasi gelişmelere ilişkin dikkate değer karşılaştırmalı analizlerden modern dünyadaki siyasal yaşama dair sonuçlar çıkardığını göstermektedir.

Kitap, Hegel’in siyasi fikirlerine ilişkin tarihsel bir anlayış geliştirmek açısından önemli bir kaynak niteliğinde…

  • Künye: Georg Wilhelm Friedrich Hegel – Siyasi Yazılar, çeviren: Doğan Barış Kılınç, Dipnot Yayınları, siyaset, 384 sayfa, 2025