Etiket: Tanzimat

Yonca Köksal Özyaşar – Tanzimat Döneminde Osmanlı İmparatorluğu (2022)

Tanzimat reformlarının eyalet/vilayet yönetimi üzerindeki etkileri hakkında çok değerli bir çalışma.

Yonca Köksal Özyaşar’ın incelemesi, Tanzimat reformlarını hem tarihe hem de sosyal bilimlere katkıda bulunmak üzere değerlendirmesiyle önemli.

Osmanlı tarihçileri Tanzimat’ı uzun süre yukarıdan aşağı bir bakış açısıyla çalıştı; buna göre imparatorluk başkenti İstanbul’da planlanan politikalar, vilayetlere ve merkezden uzaktaki nüfusa dayatılıyordu.

Bu bakış açısı son yıllarda, tarihçilerin farklı toplumsal aktörlerin devletin reformlarına nasıl karşılık verdiğini çalışmak için vilayetlere yoğunlaşmasıyla değişti.

‘Tanzimat Döneminde Osmanlı İmparatorluğu’, Tanzimat reformlarının eyalet/vilayet yönetimi üzerindeki etkilerini araştırarak vilayetler arasındaki çeşitliliği ve elbette âyan, aşiret reisleri, tüccarlar ve zaman zaman devletin iktidarını zayıflatan, fakat başka zamanlarda da devletle el ele çalışan tüm diğer yerel aracıların önemli rolünü inceliyor.

Derin bir arşiv araştırmasına dayanan çalışma, Tanzimat reformlarını hem tarihe hem de sosyal bilimlere katkıda bulunmak üzere değerlendiriyor; her ikisi de Osmanlı devletinin merkezi bölgeleri olan Ankara ve Edirne’den bakışla.

Kitaptan bir alıntı:

“Aynı Tanzimat politikaları iki bölgede de uygulanmış, fakat reformlar farklı sonuçlar vermişti. (…) Bu iki Osmanlı vilayetinde Tanzimat uygulamalarını karşılaştırmak bazı sorular doğurur: Tanzimat süresince devletle toplumsal aktörler arasında ne tür etkileşimler vardı? Bu etkileşimler reformların sonucunu nasıl etkiledi? Bu ilişkiler ve reformlar üzerindeki etkileri bize devletlerin dönüşümü hakkında ne söylüyordu? Söz konusu soruların cevapları sadece Edirne ve Ankara vilayetlerindeki toplumsal ve ekonomik değişiklikleri anlatmakla kalmaz, aynı zamanda merkeziyetçilik / ademimerkeziyetçilik, devlet kontrolü ve imparatorluğun çöküşü gibi kanıksanmış kavramları yeniden düşünmemize neden olurlar.”

  • Künye: Yonca Köksal Özyaşar – Tanzimat Döneminde Osmanlı İmparatorluğu: Ankara ve Edirne’den Bakış, Koç Üniversitesi Yayınları, tarih, 232 sayfa, 2022

Roderic H. Davison – Osmanlı İmparatorluğu’nda Reform (2021)

Osmanlı’nın Tanzimat reformlarıyla ilgili şu ana kadar yapılmış en derli toplu ve güvenilir çalışmalardan biri.

Kitap, 1839 Gülhane Hattı Şerifi’nin ilan edilmesinden başlayarak 1856 Hattı Hümayunu ve 1876 Anayasası’na kadar olan dönemi içine alıyor.

Yazar, zengin referanslardan yararlanarak merkezi hükümeti kuvvetlendirmeye, taşra yönetimine çeki düzen vermeye, gayrimüslim azınlıkların yapısını gözden geçirmeye, hukuk, eğitim ve orduyu modernize etmeye ve tüm bir reform hareketinin doruk noktası olarak 1876 Anayasası’nın ilan edilmesine yönelik girişimleri enine boyuna inceliyor.

Davison, kullandığı geniş literatür, arşiv vesikaları ve ölçülü hükümleri ile Osmanlı tarihinin bu devresinde iç siyasi gelişme üzerinde şimdiye kadar yazılmış olan en derli toplu ve güvenilir araştırma.

On dokuzuncu yüzyılda Türk modernleşmesini çalışacaklar için altın değerinde bir kılavuz olan çalışma, Avrupa arşivleri üzerinden Tanzimat’ın hazırlanışı, ilanı ve Kanun-i Esasi’nin ilanına kadarki dönemin Batılı gözlerden bir panoramasını sunuyor.

  • Künye: Roderic H. Davison – Osmanlı İmparatorluğu’nda Reform (1856-1876), çeviren: Osman Akınhay, Dergah Yayınları, tarih, 626 sayfa, 2021

Mehmet Çelik – Balkanlar’da Tanzimat (2010)

Mehmet Çelik ‘Balkanlar’da Tanzimat’ta, 1864-1868 yılları arasında Tuna Vilâyeti’nde valilik yapmış Midhat Paşa’nın reformlarını ve Rusya’nın Panislavist politikalarıyla yükselen Bulgar ihtilal hareketiyle mücadelesini analiz ediyor.

Çalışma buradan hareketle, Midhat Paşa’nın bu pilot bölgedeki imparatorluk içerisindeki diğer vilâyetlere de örnek oluşturacak reformlarını, milli ayaklanmalara karşı mücadelesiyle karşılıklı bir ilişki ekseninde ele alıyor.

Bu incelemeyi de, 19. yüzyıl Balkan dünyasının bir panoramasını çizerek yapması ise, çalışmanın en özgün katkılarından.

  • Künye: Mehmet Çelik – Balkanlar’da Tanzimat: Midhat Paşa’nın Tuna Vilâyeti Valiliği, Libra Kitap, tarih, 150 sayfa

Halil İnalcık – Tanzimat ve Bulgar Meselesi (2017)

Usta tarihçi Halil İnalcık’ın doktora tezi olan ve 26 yaşındayken tamamladığı ‘Tanzimat ve Bulgar Meselesi’, hem yöntem hem de içerik olarak halen alanında öncülüğünü koruyor.

İnalcık burada, çift taraflı arşiv ve kaynak araştırmalarına dayanarak, Tanzimat’ın ilanından sonra Bulgaristan bölgesinde çıkan ayaklanmaları çözümlenemeyen toprak meseleleri ve köylülerin yaşadıkları sıkıntılarla ilişkilendiriyor.

Yazar burada,

  • Bulgar köylüsü meselesinin Osmanlı’nın içinde bulunduğu genel durumla ilişkisi,
  • 1850 Vidin ayaklanmasına uzanan süreçte Bulgarların bir milli ve siyasi varlık olarak ortaya çıkışı,
  • Ve Bulgaristan’da büyük çaplı Vidin isyanına neden olan etkenler gibi, birçok konuyu irdeliyor.

Künye: Halil İnalcık – Tanzimat ve Bulgar Meselesi, Kronik Kitap, tarih, 208 sayfa