Ermeni Soykırımı – Sayfa 5

Simon Arakelyan – Ankara Vukuatı: Menfilik Hatıralarım (2017)

1915 sürecinde, Ankara’nın Hıristiyan Ermeni nüfusunun başına neler geldi?

İşte Ankaralı Katolik Ermeni Simon Arakelyan’ın 1915’te yaşadıklarının bir dökümü olan ‘Ankara Vukuatı’, bu sürece dair bilinmeyenleri aydınlatmasıyla önemli bir tanıklık.

1915 yazında Ankaralı Ortodoks Ermeniler katledilir ve Katolik Ermeniler de sıranın kendilerine geldiğini fark eder.

Sonuçta onlar da, gruplar halinde tutuklanmaya başlanır.

O dönemde Reji idaresinde bir memur olan Arakelyan da tutuklananlar arasındadır ve böylece kötü muamele, saldırılar, açlık ve doğa şartlarıyla mücadele edeceği 122 günlük dehşetli yolculuğu başlamış olur.

Arakelyan’ın yolculuğunda ilk durak Tarsus’tur, rotanın devamı ise, yaşam olasılığının sıfıra yakın olduğu Der Zor çölleridir ve kendisi de buraya gitmekten kurtulmak için kaçmaya karar verir.

Şans, Arakelyan’dan yanadır. Zira zorlu bir mücadelenin ardından kaçmayı, kurtulmayı başarır.

İşte bu kitap, bu zorlu yolculuğun ve kaçışın ayrıntılı bir hikâyesi oluşuyla önemli bir tarihi tanıklık.

Künye: Simon Arakelyan – Ankara Vukuatı: Menfilik Hatıralarım, editör: Murat Cankara, Aras Yayıncılık, anı, 352 sayfa

Ahmet Tetik ve Cihan Güneş (haz.) – Halep Sığınma Evi (2014)

Karen Jeppe’nin notları üzerinden, tehcir sürecinde Halep Sığınma Evi’ne sürülen Ermenilerin trajik hayatı.

Bu notlarda, Near East Relief isimli yardım kuruluşu adına çalışan Jeppe, 1922-1927 yılları arasında kuruluşlarının yardım ettiği bin 184 Osmanlı Ermeni’sinin yaşanmış kişisel hikâyelerini sunuyor.

Künye: Ahmet Tetik ve Cihan Güneş (haz.) – Halep Sığınma Evi, çeviren: Serdar Y. Demirtaş, Alfa Yayınları

Munzur Çem – Qurzeli Usiv’in 70 Yılı (2014)

QURZELİ USİV’İN 70 YILI, Munzur Çem, İletişim Yayınları, anı, 310 sayfa

Munzur Çem, sıra dışı bir hayat yaşayan Dersimli Usiv’in tanıklığı ekseninde, Osmanlı ve Türkiye tarihinde yaşanmış kıyımları kayda geçiriyor. Bingöl’ün Kiğı ilçesine bağlı Qurze mezrasından olan Usiv anılarında, çocukluk yıllarını, Şeyh Sait isyanında yaşananları, Ermeni katliamına dair hatırladıklarını, Dersim’de 1938’de yaşanan katliamı ve buradan kaçış öyküsünü, katliamdan kaçan Dersimlilerin yeniden bir araya gelme çabalarını, askerlik yıllarında maruz kaldığı aşağılamaları ve Almanya’ya göç edişini anlatıyor. Kitap, Usiv’in Dersim’in bazı usul ve töreleri ile sosyal yaşamına dair anlatımlarını barındırmasıyla da değerli bir kaynak.

Anthony Slide – Aurora (2017)

AURORA, editör: Anthony Slide, çeviren: Evrim Kaya, Aras Yayıncılık, inceleme, 320 sayfa

Asıl adı Arşaluys olan ve 1915’te Ermeni tehcirinde halkı yok edildiğinde henüz 14 yaşına basmış Çemişgezekli kız çocuğu Aurora’nın sıra dışı ve can acıtıcı hikâyesi. Aurora o korkunç zamanlarda bir şekilde hayatta kalmayı başarır ve iki yıl sonra Amerika’ya varır. Burada başından geçenleri anlatan Aurora’nın hikâyesi, çok geçmeden Hollywood’daki film yapımcılarının da ilgisini çekmeye başlar. Böylece Aurora, başrolünde kendisinin oynadığı bir filmle yaşadıklarını beyazperdede canlandırır. Fakat bu süreçte, başından geçenleri yeniden hatırlamak gibi büyük bir travmayla da boğuşur. İşte bu kitap, bize Aurora’nın bu trajik hikâyesini anlatıyor. Aurora’nın oynadığı ve gösterime girdiğinde gişe rekorları kırmış film daha sonra ortadan kayboldu. Popüler bir seyirlik haline getirilen Aurora ise unutulup gider ve ilerlemiş yaşında öldüğünde kimsesizler mezarlığına gömülür. Çarpıcı, iz bırakan bir hayat…

Thomas de Waal – Büyük Felaket’ten Sonra (2017)

BÜYÜK FELAKET’TEN SONRA, Thomas de Waal, çeviren: Ayşen Taşkent Ekmekci, İletişim Yayınları

1915’te yaşananlar, Ermeni-Türk ilişkilerinin geleceğini nasıl şekillendirdi? O trajik günlerden bu yana, iki ülkenin ilişki kurmaya çalıştığını, fakat bunu bir türlü başaramadığını belirten de Waal, bunda Türklerin direndikleri inkâr politikasının ve Ermenilerin de Soykırım’ı bir türlü aşamamasının esas rolü oynadığını söylüyor.

Yves Ternon – Bir Soykırım Tarihi (2012)

BİR SOYKIRIM TARİHİ, Yves Ternon, çeviren: Emirhan Oğuz, baskıya hazırlayan: Ragıp Zarakolu, Belge Yayınları, tarih, 568 sayfa

Yves Ternon’un elimizdeki kitabı, Türkçede ilk kez 1993’te yayınlandığında, yayıncısı Ayşe Zarakolu ve Ragıp Zarakolu’nun baskı ve yargılamalarla boğuşmalarını da beraberinde getirmişti. Ragıp Zarakolu’nun kitabın yayınlanma, yargılanma sürecini ve dönemin Türkiye’sini değerlendirdiği bir giriş yazısıyla yeniden basılan kitap, Ermeni soykırımını ve bunun günümüzdeki yansımalarını ele alıyor. Türk ulusal kimliğinin oluşumunda Ermeni soykırımının ve bunun yol açtığı tabunun derin izleri olduğunu belirten Ternon, Osmanlı döneminde Ermeni devrimci hareketini, İttihat ve Terakki’nin uygulamaya koyduğu soykırımı adım adım izliyor.

Metin Aktaş – Harput’taki Hayalet (2012)

HARPUT’TAKİ HAYALET, Metin Aktaş, İletişim Yayınları, roman, 431 sayfa

Metin Aktaş ‘Harput’taki Hayalet’te, bir tehcir hikâyesi anlatıyor. Romanın başkahramanı Roc, 19. yüzyılın sonlarında Osmanlı’ya asker olmamak için Harput’ta medrese öğrencisi olur. Roc, bu küçük şehirde gayrimüslimler ve Ermenilerin katledilişine tanık olur. Âşık olduğu Ermeni kızı Sato için Hamidiye milislerinin komutanını öldüren Roc, Dersim’e kaçıp başka bir isimle yaşamına devam eder. Fakat bir türlü ulaşamadığı Sato’yu aramaktan da asla vazgeçmez. Romanda, Roc ve Sato’ya eşlik eden Rojda Ana, Kirkor, Papaz Bedros, Aram, Roc’un Dersimli karısı Helin, Musa ve Müderris Deli Hacı gibi karakterler de yer alıyor.

Suskunluk Suçu (2011)

SUSKUNLUK SUÇU, kolektif, çeviren: İsmail Toksoy, Zekiya Hasançebi ve Ülkü Sağır, Pencere Yayınları, siyaset, 348 sayfa

‘Suskunluk Suçu’, Daimi Halk Mahkemesi’nin Paris’te 13-16 Nisan 1984’te gerçekleştirdiği oturuma, Ermeni soykırımı konusunun uzmanı olarak tanınan kişilerin sunduğu bildirilerden ve mahkeme jürisinin kararından oluşuyor. Mahkeme bilindiği gibi, üç insan hakları kuruluşunun başvurusu üzerine gerçekleştirilmiş ve burada, Ermenileri hedeflediği belirtilen soykırımın meydana gelişi ve bu suçun ayrıntıları ele alınıyor; bundan dolayı Ermenilerin hangi haklarının ellerinden alındığı ve uluslararası toplumun Ermeniler karşı yükümlülüklerinin ne olduğu sorgulanıyor. Kitap bu yönüyle, Ermenilerin Osmanlı’da yaşadıkları konusunda önemli bir belge.