Tarih – Dipnotski

Lewis Mumford – Tarih Boyunca Kent (2019)

Kent nedir?

Nasıl ortaya çıktı?

Hangi süreçleri daha da ileriye taşır?

Hangi işlevleri yerine getirir, hangi amaçları karşılar?

Lewis Mumford’un bizde ilk baskısı 2007 yılında yapılan ‘Tarih Boyunca Kent’i, Amerika’da Ulusal Kitap Ödülü ile Amerikan Özgürlük Madalyası’nı kazanmış muazzam bir eser.

Mumford’un kitabı, kendisinin kent planlaması, kültür ve sanat tarihi, teknoloji ve toplumsal eleştiri gibi geniş alanlardaki çalışmalarının ürünü.

Yazar burada, kentin geçirdiği evrime odaklandığı gibi, kent yaşamında gelişen uygarlık tarihinin dönüm noktalarını da saptıyor.

Yazar, kentin tarihte ilk oluştuğu coğrafyalar olan Mezopotamya ve Mısır’dan başlayarak sırasıyla, Yunan, Roma, Ortaçağ kentleri, Avrupa monarşilerinin başkentleri, sanayi kentleri ve nihayet günümüzün kentlerini geniş bir çerçevede ele alıyor.

Edebiyat eleştirisi, Amerikan araştırmaları, kentler tarihi, mimarlık, uygarlık ve teknolojinin yanı sıra bölge planlaması, çevrecilik ve Amerika’da toplumsal yaşam da dahil olmak üzere çok farklı konularda yapıtlar veren Mumford, ekolojinin öncülerindendir.

Yirminci yüzyılın en özgün seslerinden biri olan Mumford, Malcolm Cowley’e göre “büyük hümanistlerin sonuncusu”ydu.

Künye: Lewis Mumford – Tarih Boyunca Kent: Kökenleri, Geçirdiği Değişimler ve Geleceği, çeviren: Gürol Koca ve Tamer Tosun, Ayrıntı Yayınları, inceleme, 736 sayfa, 2019

Cyril Mango – Bizans: Yeni Roma İmparatorluğu (2008)

Bizans İmparatorluğu konusunda saygın isimlerden Cyril Mango, Bizans ve Ortadoğu toplumlarıyla ilginç benzerlikleri örnekleriyle ortaya koyduğu bu çalışmasında, İmparatorluğu üç ayrı incelemeye tabi tutuyor.

Mango ilkinde, Bizans’ı Roma tarihinin devamı olarak inceliyor,

İkincisinde, Hıristiyan kültürünün oluşumundaki rolü çerçevesinden izliyor,

Ve son olarak da, bir Doğu devleti ve toplumu olarak ele alıyor.

Bizans’taki çok dillilik, ekonomik sistem, kentsel yapı, toplumsal düzen, eğitim kurumları ve Bizans’ın edebiyat ve sanat alanında ortaya koydukları, anlaşılabilir bir dille kaleme alınan kitapta yer alan konulardan birkaçı.

Künye: Cyril Mango – Bizans: Yeni Roma İmparatorluğu, çeviren: Gül Çağalı Güven, Yapı Kredi Yayınları, tarih, 344 sayfa

Cemal Kutay – Osmanlı’da Mizah (2013)

OSMANLI’DA MİZAH, Cemal Kutay, Acar Bilgi Merkezi Yayınları, tarih, 280 sayfa

Cemal Kutay ‘Osmanlı’da Mizah’ta, değerli arşivlerinden olan yüzyıl önceki mizah dergilerinden örnekler paylaşıyor. Meddahlık, Karagöz-Hacivat ve orta oyunu gibi Türk kültüründe göze ve kulağa hitap eden mizah geleneğiyle çalışmasına başlayan Kutay, devamında da ilk mizah dergisi Diyojen’in macerası, Namık Kemal’in mizahi şiirleri ve hicivleri, bu alanda öncü roller üstlenmiş Teodor Kasab’ın çalışmaları ve Tanzimat döneminde mizah dergileri üzerindeki devlet sansürü konularını ele alıyor. Kitap, yüz yıl önceki Türk toplumu ile mizah ve karikatür dergilerinin hangi konularla ilgilendiğini öğrenmek açısından iyi bir kaynak.

Arsen Yarman ve Ara Aginyan – Sultan II. Mahmud ve Kazaz Artin Amira (2013)

SULTAN II. MAHMUD VE KAZAZ ARTİN AMİRA, Arsen Yarman ve Ara Aginyan, çeviren: Tomas Terziyan, Surp Pırgiç Ermeni Hastanesi Vakfı Yayınları, tarih, 505 sayfa

Kazaz Artin Amira Bezciyan, Ermenice adıyla Harutyun Bezciyan, II. Mahmud’a hizmet etmiş, bilhassa Darphane-i Amire’nin idaresinde büyük başarılar göstermişti. Hatta II. Mahmud, bu hizmetleri ödüllendirmek amacıyla kendisini Tasvir-i Hümayun nişanıyla taltif etmişti. İşte elimizdeki kitap, Bezciyan’ın hayatını, yükselme dönemini, yapmış olduğu çalışmaları, II. Mahmud’la dostluğunu, Surp Pırgiç Ermeni Hastanesi’ni kurmasını kapsamlı bir şekilde ele alıyor. Ara Aginyan’ın, Bezciyan’ın hayatını hikâye ettiği ‘Zafer Yolu’ adlı tarihi romanının yer aldığı kitap, barındırdığı çok sayıda belge ve resimle önemli bir tarihi kaynak.

Enzo Traverso – Savaş Alanı Olarak Tarih (2013)

SAVAŞ ALANI OLARAK TARİH, Enzo Traverso, çeviren: Osman S. Binatlı, Ayrıntı Yayınları, tarih, 224 sayfa

Siyaset bilimi profesörü Enzo Traverso ‘Savaş Alanı Olarak Tarih’te, 20. yüzyılın zorbalıklarını eleştirel bir bilanço ve tarihyazımsal bir tartışma ekseninde yorumluyor. Yazar ilkin, 20. yüzyılı boydan boya katetmiş olan ve hâlâ bu yüzyılın başlıca tarihçisi olmaya devam eden Eric Hobsbawm’ın tarih anlayışına odaklanıyor. Son çeyrek yüzyılın faşizm tarihi yazımları; tarihçiler arasındaki Nazizmin tarihselleştirilmesi anlaşmazlığı; soykırım, antisemitizm, ırkçılık ve totalitarizm konusunda oluşturulan paradigmaları ele alan Traverso, Michel Foucault ve Giorgio Agamben’in fikirlerinin tarihyazımsal kullanımlarını da irdeliyor.

Henry Charles Seppings-Wright – Hilal Altında İki Yıl (2013)

HİLAL ALTINDA İKİ YIL, Henry Charles Seppings-Wright, çeviren: Derin Türkömer, İş Kültür Yayınları, tarih, 281 sayfa

Dönemin önde gelen haber ajansları ve yayınlar için çalışmış İngiliz gazeteci H. C. Seppings-Wright ‘Hilal Altında İki Yıl’da, Osmanlı’nın savaştığı iki önemli cephe olan Trablusgarp ve Balkanlar’daki gözlemlerini sunuyor. İki bölgede bulunmuş Seppings-Wright kitabında, cephede yaşananları ayrıntılı bir şekilde anlattığı gibi, Türklerle bizzat yaşayarak cephe gerisindeki hayatı kendine has gözlem ve yorumlarıyla anlatıyor. Şahit olduğu olaylara duyarlıkla yaklaşarak söz konusu savaşları farklı bir bakış açısı ile sunan kitap, Seppings-Wright’ın doğayı ve insanları tasvir ettiği karakalem resimleriyle de ilgi çekiyor.

François Weil – New York (2013)

NEW YORK, François Weil, çeviren: Neslişah Başaran, Kitap Yayınevi, tarih, 350 sayfa

François Weil bu çalışmasında, dört yüz yıllık tarihi boyunca muazzam dönüşümler geçiren, Amerika’nın simge şehirlerinden New York’un tarihini sunuyor. Weil, 1620’lerde şehrin ortaya çıkışını; uzun süre ikinci planda kaldıktan sonra 18. yüzyıla dek yavaş ve kesintili bir şekilde büyümesini; 1750’den sonra hız kazanan savaşların ardandan kurtuluşunu ilan eden Amerika’nın güçlenerek New York’u kıtanın kapısı haline getirişini; şehrin genişleyerek Manhattan Adası’nı, kısa süre sonra da Brooklyn, Bronx, Queens ve Staten Island’ı fethetmesini ve kapitalizmin gelişimiyle şehre yönelen göçlerin yarattığı kültürel çeşitliliği anlatıyor.

Amit Bein – Osmanlı Uleması ve Türkiye Cumhuriyeti (2013)

OSMANLI ULEMASI VE TÜRKİYE CUMHURİYETİ, Amit Bein, çeviren: Bülent Üçpunar, Kitap Yayınevi, tarih, 246 sayfa

Amit Bein, bu nitelikli çalışmasında, son dönem Osmanlı ulemasının mirasını, Osmanlı İmparatorluğu’nun son dönemi ile Cumhuriyet’in ilk yılları arasındaki sürece odaklanarak irdeliyor. Bein o devirde, ilmiye sınıfı içindeki entelektüel tartışmaları ve siyasi hareketleri çalışmasının merkezine koyarak, Osmanlı ulemasının ortak birçok kaygılarına rağmen genel anlamda devletin geleceği, özel anlamda devlet içindeki İslami kurumların rolleri ve işlevleriyle ilgili temel meselelerde nasıl bölündüğünü gözler önüne seriyor. Yazar, ulemanın dönüşümünü, modern Türkiye’nin oluşumunun ayrılmaz bir parçası olarak inceliyor.

Ahmet Demirel – Tek Partinin İktidarı (2013)

TEK PARTİNİN İKTİDARI, Ahmet Demirel, İletişim Yayınları, tarih, 493 sayfa

Ahmet Demirel ‘Tek Partinin İktidarı’nda, 1923 seçimlerinden 1946 seçimlerine kadar olan dönem boyunca yapılan altı genel seçim ile yerel seçimleri irdeliyor, her seçimden sonra oluşan meclislerde yer almış milletvekillerinin özelliklerini kimi kriterlere göre inceliyor. Bu yönüyle, Cumhuriyeti kuran elitin kapsamlı bir analizini yapan, ayrıca ele aldığı dönemleri Türkiye’nin içinde bulunduğu kültürel ve siyasi koşulları gözeterek değerlendiren çalışma, ilk meclislerde görev alan milletvekillerinin kimler olduğu, hangi toplumsal-ekonomik kökenden geldikleri ve kaç kez seçildikleri hakkında iyi bir başvuru kaynağı.

Zeki Arıkan – Haydarpaşa’dan İzmir’e Tarih Söyleşileri (2013)

HAYDARPAŞA’DAN İZMİR’E TARİH SÖYLEŞİLERİ, Zeki Arıkan, Tarihçi Kitabevi, tarih, 311 sayfa

Elimizdeki kitap, Zeki Arıkan’ın tarihi ve güncel konuları kapsayan yazılarından oluşuyor. Kitapta, Haydarpaşa garının neden Türkiye’nin tarihi, ekonomisi ve sosyal dokusuyla bütünleşen bir yapı olduğu; 18. ve 19. yüzyıların İzmir’inde toplumsal hayat; Atatürk’ün Çanakkale Savaşı’ndaki rolü ve Fatih Sultan Mehmed’in bilimsel ve kültürel alanlara ilgisi gibi tarihi konular ele alınıyor. Arıkan yazılarında ayrıca, Türkiye’de 1940 ve sonrası dönemde yetişmiş Doğan Kuban, Orhan Burian, Vedat Günyol, Şerafettin Turan, Fuat Köprülü, Mustafa Akdağ ve Halil İnalcık gibi isimleri yetiştiren siyasi/kültürel atmosfere de odaklanıyor.