Gaston Bachelard – Dipnotski

Gaston Bachelard – Yeni Bilimsel Tin (2023)

‘Yeni Bilimsel Ruh’, Gaston Bachelard’ın epistemoloji ve bilim tarihi üzerine yazdığı bir kitap.

Relativistik fizik, kuantum fiziği, Öklid dışı geometri ile ilgileniyor ve Descartes’ın felsefesini eleştiriyor.

Bachelard, fizikçi Werner Heisenberg’in belirsizlik ilkesinden yola çıkarak determinizm ve indeterminizm problemini analiz ediyor, ayrıca bilimde devrim kavramını kuramlaştırıyor.

‘Yeni Bilimsel Tin’, Gaston Bachelard’ın Bachelard olmaya başladığı, kendi kıvamını bulduğu kitaptır.

Nasıl Kepler ve özellikle Galileo’nun geliştirdiği yeni epistemoloji, filozofunu Descartes’ta bulmuşsa, geometride Lobaçevski ve fizikte Einstein’la başlayan değişmenin epistemolojisini de Bachelard, bu kitabından itibaren teorileştirmiş, söz konusu gelişmelerden bilim felsefesi açısından önemli sonuçlar çıkarmıştır.

Vardığı nokta ise modern bilimin artık Descartesçı epistemolojiyi geride bıraktığı, aştığı saptamasıdır.

İşte bu noktadan sonra, Bachelard’ın velut epistemolojik üretimi geleneksel felsefenin rasyonalizm ve ampirizm, gerçekçilik ve uzlaşımcılık gibi ikiliklerini bir sentez içinde aşmaya yönelir.

‘Yeni Bilimsel Tin’, Bachelard’ın kendine özgü rasyonalizminin, tarihsel kopuş teorisi ve epistemolojik pedagojisinin nüve halinde ortaya çıktığı yapıtıdır.

Filozofu anlamak için ilk önce ve en dikkatle okunması gereken eserinin bu olduğu söylenebilir.

Künye: Gaston Bachelard – Yeni Bilimsel Tin, çeviren: Alp Tümertekin, Minotor Kitap, felsefe, 152 sayfa, 2023

Gaston Bachelard – Mumun Alevi (2023)

‘Mumun Alevi’, alev imgeleri üstüne, yer yer değme şairi kıskandıracak güzellikte, felsefi bir metin, hatta filozofun girişte kullandığı ifadeyle, “düşünceyle yazılmış” bir şiirdir; ömrünün sonuna doğru olduğundan mıdır bilinmez, Bachelard’ın kendi benliğini gizlemediği, hülyalarını olmasa bile, başkalarının hülyaları karşısında hissettiklerini yazmaktan çekinmediği, az çok kişisel bir yapıt; bu yönüyle de sistematik incelemeden ziyade deneme sayılabilecek bir metin.

‘Mumun Alevi’, Bachelard’ın ateş nesnesinin çevresinde oluşturulan düşlere vakfettiği emeğin bir parçası.

Savaş Kılıç’ın sunumuyla…

Kitaptan bir alıntı:

“Tüm imgeler arasında, alev imgeleri şiirden bir işaret taşırlar. Alev karşısında hayal kuran herkes gücül bir şairdir. Alev karşısında dalınan her hülya, hayranlık duyan birinin hülyasıdır. Aleve doğal, hatta doğuştan gelme bir hayranlığımız vardır. Alev, görme zevkinde bir yoğunlaşmayı, her zaman görülenin ötesini özendirir. Bizi bakmaya zorlar.”

Künye: Gaston Bachelard – Mumun Alevi, çeviren: Işık Ergüden, Minotor Kitap, felsefe, 112 sayfa, 2023

Gaston Bachelard – Mekânın Poetikası (2023)

Yayımlandığı günden bu yana filozoflara, mimarlara, psikologlara, edebiyatçılara, eleştirmenlere ilham kaynağı olan, her okuyanın zihninde yeni pencereler açan ‘Mekânın Poetika’sında Bachelard evi algılayış tarzımızın, her türlü barınak imgesinin düşüncelerimizi, anılarımızı ve düşlerimizi nasıl şekillendirdiğini gösterir.

Bachelard bu eserinde mekânın zaman/zihin tarafından dil aracılığıyla nasıl doldurulduğunu, dondurulduğunu, katılaştırıldığını inceler.

Ona göre dil anlamlandırır, poetik hayal gücüyse tüm bu anlamlandırma süreçlerine direnir, varlığın açılmasını sağlar.

Felsefe, fenomenoloji, psikanaliz, fizik, biyoloji, nöroloji…

Hepsi de dolaysız olanın, başka bir deyişle poetik hayal gücünün karşısında ikincildir artık.

Bachelard epistemolojisinde yeni bir dönüm noktasını temsil eden ‘Mekânın Poetikası’, değişimin ve sürekliliğin kıskacında yersiz kalan düşüncenin dil-gerçeklik, zaman-mekân, sonlu-sonsuz, içsellik-dışsallık, büyük-küçük diyalektikleri aracılığıyla kendisine poetik bir yer inşa etme girişiminin adıdır.

“Asla gerçek bir tarihçi değilizdir, şair bir yanımız vardır hep, heyecanlarımız da yitik bir şiirin dışavurumundan başka bir şey değildir belki de” diyen Bachelard, bizi şairlere kulak vermeye çağırıyor.

Künye: Gaston Bachelard – Mekânın Poetikası, çeviren: Alp Tümertekin, Minotor Kitap, felsefe, 304 sayfa, 2023

Gaston Bachelard – Sürenin Diyalektiği (2021)

Yirminci yüzyılın en etkili düşünürlerinden Fransız filozof Gaston Bachelard’dan zamanın ve fiziksel dünyanın doğası üzerine derinlemesine bir düşünme.

‘Sürenin Diyalektiği’, Henri Bergson ve onun “yaşanmış zaman” kavramıyla sıkı bir tartışmaya girmesiyle önemli.

Kitabın diğer bir dikkat çekici yanı, felsefe yapmanın en ilginç biçimlerinden biri olan “durma felsefesi”ne giriş niteliğinde bir eser olması.

Çalışma, Bachelard’ın bilim felsefesi ile doğa ve nedensellik kavrayışını anlamak konusunda da önemli ipuçları barındırıyor.

Künye: Gaston Bachelard – Sürenin Diyalektiği, çeviren: Emine Sarıkartal, Fol Kitap, felsefe, 168 sayfa, 2021

Gaston Bachelard – Rasyonalist Bağlanma (2015)

Akla saldırganlık işlevini geri vermek hevesiyle yola çıkan Gaston Bachalerd’dan, rasyonalist geleneğe sıkı eleştiriler…

Rasyonalizmin doğasına ilişkin kimi kanıtlar sunan, bilimsel batıl inançlarla hesaplaşan düşünür, kendi rasyonalizmini ayırt etmek için “rasyonalistüstücülük” terimini icat ediyor.

Künye: Gaston Bachelard – Rasyonalist Bağlanma, çeviren: Alp Tümertekin, İthaki Yayınları

Gaston Bachelard – Uzamın Poetikası (2008)‏

Gaston Bachelard, ‘Uzamın Poetikası’nda, şiirsel söylem, imgeler ve düşlem ile uzam-insan diyalektiğini tartışıyor.

“Düş kuran bilincin”, sahip olduğu yaratıcılık dolayısıyla bir köken, bir başlangıç konumu kazandığı, Bachelard’ın bu kitaptaki temel tezi.

İmgelemi, insan doğasının temel gücü olarak kabul eden Bachelard, şiirselliğin varlık bilimini, ruhbilim ve ruh çözümleme gibi nedenselliğe sahip öğretilerin hiçbir zaman belirleyemeyeceğini savunuyor.

Şiirsel imgenin, sadece ve sadece kendi varlığı içinde ele alınması gerektiğini söyleyen Bachelard, bazı şiir örneklerinden de hareket ederek, bir şiir fenomenolojisi kurmaya çalışıyor.

Künye: Gaston Bachelard – Uzamın Poetikası, çeviren: Alp Tümertekin, İthaki Yayınları, felsefe, 343 sayfa

Gaston Bachelard – Bilimsel Zihnin Oluşumu (2013)

BİLİMSEL ZİHNİN OLUŞUMU, Gaston Bachelard, çeviren: Alp Tümertekin, İthaki Yayınları, felsefe, 317 sayfa

Gaston Bachelard ‘Bilimsel Zihnin Oluşumu’nda, Batı’nın modern bilimsel anlayışının, başka bir deyişle Batı aklının oluşumunu tarihsel bir çerçeveden irdeliyor. Felsefenin rolünün, bilimi temellendirecek bir bilgi veya özne kuramı oluşturmak değil, bilimsel pratiği derinlemesine kavramak ve bunun iç işleyişini aydınlatmak olduğunu söyleyen Bachelard, bu bağlamda Husserl’in pozitivizm yaklaşımını eleştiriyor; Comte’un “üç hal yasası”na alternatif olarak ortaya “üç bilimsel hal” koyuyor. Bachelard’ın bir amacı da, bilimsel kavramların incelenmesini amaçlayan yeni bir akılcılık ve tarihsel bir epistemoloji inşa etmek.