Etiket: Gültekin Uçar

Kolektif – Koçgiri Tarihi (2025)

 

Bu çalışma, Koçgiri’nin ve Koçgirililerin üzerindeki sis perdesini aralamak amacıyla yola çıkıyor. Osmanlı arşivlerinin derinliklerine inilerek, 16. yüzyıldan 19. yüzyıla uzanan belgeler ışığında Koçgirililerin izi sürülüyor ve şu temel sorulara yanıt aranıyor: Koçgirililer kimdi? Hangi köklerden geldiler? Tarihi yurtları Çemişgezek Beyliği’nden bugünkü coğrafyalarına ne zaman ve hangi zorlayıcı sebeplerle sürüldüler?

Osmanlı Devleti’nin Kızılbaş Kürt aşiretlerine yönelik tutumu, dönemin resmi kayıtlarına nasıl yansıdı ve bu kayıtlar sonraki tarih yazımını ne şekilde etkiledi? Günümüzde Sivas’ın İmranlı ilçesine bağlı olan köylerin, 1834 nüfus sayımında neden Harput Eyaleti’ne dahil olduğu sorusu da mercek altına alınıyor. Ayrıca, özel statülü Maadin-i Hümayun Eminliği’nin, bölgedeki sömürge benzeri yönetim anlayışının ve günümüze kadar uzanan olağanüstü hal uygulamalarının bir öncülü olup olmadığı tartışılıyor.

Akademik çalışmalarda sıklıkla inanç farklılıkları ve “şekavet” (haydutluk) kavramlarıyla açıklanan 18-19. yüzyıl “aşiretlerin iskânı” politikasının göz ardı edilen sosyo-ekonomik nedenleri, Maadin-i Hümayun’un ortaya çıkış koşulları ve uygulanan politikalarla bağlantılı olabilir miydi? Koçgirililerin “eşkıyalık” olarak nitelendirilen durumdan siyasi bir muhataplığa nasıl evrildiği, 1855’te Koçgiri Kazası’nın ve 1857’de Koçgiri Kaymakamlığı’nın hangi dinamiklerle kurulabildiği de inceleniyor. Son olarak, aşiretin önemli liderlerinden Büyük Alişan Bey’in kimliği ve Koçgirililerin 20. yüzyıla taşınan varlığındaki rolü aydınlatılmaya çalışılıyor.

  • Künye: Kolektif – Koçgiri Tarihi: 16. – 19. yy Osmanlı Arşiv Belgeleriyle, derleyen: Ali Haydar Bektaş, Burak Bektaş, Gültekin Uçar, Dipnot Yayınları, tarih, 690 sayfa, 2025

Kolektif – Kürt Aşiretleri (2022)

Her bir müstakil Kürt aşiretinin tarihsel ve politik serüvenine odaklanan, konuyla ilgilenenlerin kitaplığında bulunması gereken arşivlik bir eser.

Tuncay Şur ve Yalçın Çakmak’ın derlediği kitap, devletle ilişkileri itaatle isyan arasında salınan aşiretler konusunda zengin bir bakış açısı sunuyor.

Osmanlı’yla müttefiklikten düşmanlığa uzanan ilişkileri sonucu Kürt aşiretleri, 16. yüzyıldan itibaren sürekli olarak bir ıslah çabasının nesnesi, “şakiliğin membası” olarak kayıtlara geçti, buna uygun bir muameleyle karşı karşıya kaldı.

On sekizinci yüzyılın ilk yarısına kadar geniş¸ bir coğrafya üzerinde otonom ve yarı otonom bir şekilde hükümranlık sürüp imparatorluğun takdir, taltif ve terfilerine mazhar olan da yine bu Kürt aşiretleri oldu.

Zaman içinde yoğunlaşan merkezîleşme politikalarıyla beraber Kürt aşiretlerinin devletle ilişkisi, çeşitli biçimlerde değişse de ana eksen sabitti: II. Abdülhamit’ten İttihat ve Terakki’ye ve nihayet Cumhuriyet’e devreden ilişki karşılıklı çıkarlara dayalı, itaatle isyan arasında salınan bir politik düzlemde belirlendi.

Her aşiretinse elbette kendi hususiyeti, tarihi, politik kabiliyeti, ayrı ayrı şahsiyeti vardı.

Bir bütün olarak aşiret ilişkileri ve olgusunun işleyişine dair genel bir çerçeve sunan Tuncay Şuur ve Yalçın Çakmak’ın derlediği ‘Kürt Aşiretleri’, birçok aşireti gerek kendi tarihleri, gerek tarihsel konumlanmaları çerçevesinde panoramik biçimde ele alıyor.

Aşiretler konusunda zengin bir bakış açısı sunan, kapsamlı bir derleme.

Kitaba katkıda bulunan isimler şöyle: Suavi Aydın, Ali Haydar Bektaş, Burak Bektaş, Hasan Biçim, Hamit Bozarslan, Serhat Bozkurt, Safiye Ateş Burç, Yalçın Çakmak, Ercan Çağlayan, Gökhan Çetinkaya, Erdal Çiftçi, B. Eren Çoban, Fasih Dinç, Mehmet Rêzan Ekinci, Kamil Fırat, Mehmet Fiğan, Suphi İzol, Hakan Kaya, Yener Koç, İsmet Konak, Orhan Örs, Tuncay Şur, Gültekin Uçar, Sedat Ulugana, Martin van Bruinessen, Hiroki Wakamatsu ve Lale Yalçın-Heckmann.

  • Künye: Kolektif – Aktör, Müttefik, Şakî: Kürt Aşiretleri, derleyen: Tuncay Şur ve Yalçın Çakmak, İletişim Yayınları, inceleme, 512 sayfa, 2022

Gültekin Uçar – Koçgiri (2019)

Gültekin Uçar’ın bu özgün çalışması, aşiret kavramını, aşiretlerin oluşum ve dönüşümü Koçgiri aşiretlerinin tarihsel yolculuğu ve güncel sosyolojilerini merkeze alarak irdeliyor.

Uçar, “aşiret” kavramının Ortadoğu’daki etno-dinsel toplulukları tanımlamakta yetersiz olduğunu savunuyor ve “aşiret” olarak tanımlanan halk topluluklarını “etnos”, toplulukların içinden ortaya çıkan yönetsel mekanizmayı ise “aşiret” olarak tanımlıyor.

“Asabiyye”nin kaynağının ise topluluğun kandaşlığı değil, aslında sınıfsal-siyasal bir yapılaşmanın nüvesi olan “aşiret” mekanizması olduğu, Uçar’ın bir diğer tezi.

Belgelerde ve literatürde Koçgiri bölgesinin ele alınma biçimini ele alarak açılan kitapta,

  • Modern öncesi tarihsellikte aşiret kavramı,
  • Türkiye’de modern zaman tarih yazınında “aşiret”, “etnos” ve “asabiyye” kavramlarının ele alınışı,
  • Modernleşme öncesinde Kızılbaş/Alevi Kürtlerde aşiret,
  • Tarihsel, sosyal-kültürel bağlamıyla Koçgiri ve Kızılbaş/Alevi Kürt aşiretler,
  • Devletin merkezileşme sürecinde Kızılbaş Kürt aşiretler,
  • İttihat Terakki’den Cumhuriyet’e aşiret politikaları,
  • Cumhuriyet dönemine geçiş ve Koçgiri “hadisesi”,
  • “Koçgiri Hadisesi”nin niteliği ve kimlik inşasındaki rolü,
  • Koçgiri’de nüfus-göç-“aşiret”-siyaset İlişkisi,
  • Günümüzde Koçgirili aşiret mensuplarının inanç ve etnik kimlik aidiyet algıları,
  • Koçgirililerin kimlik inşa unsurları olarak dost-düşman algısı,
  • Koçgirililerin sosyal-siyasal durumları ve yönelimleri,
  • Ve bunun gibi dikkat çekici konular tartışılıyor.

Künye: Gültekin Uçar – Koçgiri: Aşiret, Kimlik, Siyaset, Ayrıntı Yayınları, inceleme, 224 sayfa, 2019