Etiket: II. Meşrutiyet

Sacit Kutlu – Didâr-ı Hürriyet (2025)

Sacit Kutlu’nun ‘Didâr-ı Hürriyet’ adlı eseri, II. Meşrutiyet döneminin siyasi, toplumsal ve kültürel atmosferini görsel ve yazılı belgelerin iç içe geçtiği özgün bir anlatıyla yeniden canlandırıyor. Yazar, yalnızca bir tarih anlatısı kurmuyor; aynı zamanda o dönemin duygusal tonunu, özgürlük umudunu ve siyasal dönüşümün yarattığı karmaşayı dönemin kartpostalları, karikatürleri ve mizah dergileri aracılığıyla görünür kılıyor. Kitabın başlığı olan “Didâr-ı Hürriyet” “Özgürlüğün Güzel Yüzü” anlamına ve bu yaklaşımın özünü yansıtıyor: özgürlüğün hem bir politik ideal hem de bir duygulanım biçimi olarak yaşanışını.

Eserde yer alan 382 kartpostal ve Kalem dergisinden seçilmiş 19 karikatür, yalnızca tarihsel belgeler değil, aynı zamanda bir dönemin ruhunu taşıyan estetik tanıklıklar olarak işlev görüyor. Kutlu, bu görselleri kuru bir belge niteliğinden çıkararak, bir tarihsel bilinç arkeolojisine dönüştürüyor. Her kartpostal, dönemin aktörlerinin, askerlerin, aydınların ve sıradan insanların “hürriyet” kavramıyla kurduğu ilişkilerin bir yansımasına dönüşüyor.

‘Didâr-ı Hürriyet’, belgeleri kuru bir envanter olmaktan çıkarıp yaşayan bir tarihe dönüştürüyor. Sacit Kutlu’nun bu çalışması, özgürlük idealiyle sarsılan bir imparatorluğun aynasına bakma cesaretini bizlere yeniden kazandırıyor.

  • Künye: Sacit Kutlu – Didâr-ı Hürriyet: Kartpostallarla İkinci Meşrutiyet (1908-1913), Alfa Yayınları, tarih, 680 sayfa, 2025

Uygur Kocabaşoğlu – “Hürriyet”i Beklerken (2010)

Uygur Kocabaşoğlu ‘”Hürriyet”i Beklerken’de, içlerinde Tanin, Meşveret, İkdam, Şuray-ı Ümmet gibi yayın organlarının bulunduğu İkinci Meşrutiyet döneminin basınını, onun kimi başat özelliklerini ve etkili olmuş aktörlerini inceliyor.

Kocabaşoğlu, dönem basınının kronolojik bir tarihini vermekle yetinmeyerek, İkinci Meşrutiyet’in toplumsal ve siyasal ortamının kendine has özellikleriyle basın özgürlüğü arasındaki ilişkiyi bütünlüklü bir bakışla analiz ediyor.

Çalışma, 31 Mart ve ardından biçimlenen İttihad ve Terakki iktidarı tarafından sonlandırılan İkinci Meşrutiyet’in özgür ortamında, basının ne denli önemli bir rol üstlendiğini ortaya koyuyor.

  • Künye: Uygur Kocabaşoğlu – “Hürriyet”İ Beklerken, İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları, inceleme, 186 sayfa

Fatma Kılıç Denman – İkinci Meşrutiyet Döneminde Bir Jön Türk Dergisi: Kadın (2010)

Fatma Kılıç Denman bu incelemesinde, 26 Ekim 1908’de Selanik’te yayınlanmaya başlayan, İttihatçı genç erkeklerin çıkardığı ve bazen kadınların yazılarının da yer aldığı ‘Kadın’ isimli dergiye odaklanıyor.

Osmanlı kadın hareketine katkıda bulunan dergi, aynı zamanda İttihat ve Terakki Partisi’nin ilkelerini aktarmak gibi siyasi bir misyon da üstlenmişti.

İkinci Meşrutiyet döneminin bir arka planını ve Jön Türklerin ideolojik yapılarını, sosyal ve siyasî fikirlerini anlatarak çalışmasına başlayan Denman, ardından derginin karakteristik özelliklerini, misyon ve felsefesini ve dönemin kadın eksenli tartışmalarının ayrıntılı bir dökümünü veriyor.

  • Künye: Fatma Kılıç Denman – İkinci Meşrutiyet Döneminde Bir Jön Türk Dergisi: Kadın, Libra Kitap, tarih, 272 sayfa

Umut Akgündüz – II. Meşrutiyet Döneminde Kadın Olmak (2016)

1908-1918 arasında çıkan düşünce ve kadın dergilerinde, kadın tartışmalarını irdeleyen sağlam bir çalışma.

Ana tanrıça figüründen bugüne kadın kimliğinin tarihsel gelişimi, Osmanlı kadınının toplumsal ve siyasi konumu, II. Meşrutiyet döneminde ilk feminist tartışmaların ortaya çıkışı ve daha fazlası, bu incelemede.

  • Künye: Umut Akgündüz – II. Meşrutiyet Döneminde Kadın Olmak, Yeni İnsan Yayınevi

Burcu Kurt – Osmanlı Basra’sında Devlet ve Toplum (2015)

İkinci Meşrutiyet dönemi merkezileşme politikalarını ve bunun sınırlarını, 1908-1914 yılları arasında Basra vilayetinin sosyo-ekonomik, sosyo-politik ve idari yapısından yola çıkarak inceleyen bir çalışma.

Kitapta,

  • Osmanlı devlet aygıtının taşrada işleyişi,
  • Merkezileşme siyasetinin II. Abdülhamid ve İttihat-Terakki dönemlerinde nasıl farklılaştığı,
  • Bölgedeki aşiret yapısı ve toprak mülkiyeti sisteminin siyasi güçle etkileşimi,
  • Adem-i merkeziyet ve yerel elitin nüfuzunun sınırları,
  • Bir eşraf hareketi olarak ortaya çıkan muhalefetin Arabizm hareketi içerisindeki yeri,
  • Osmanlı-İngiliz nüfuz mücadelesi,
  • Ve bunun gibi pek çok konu irdeleniyor.

Dönemin Basra’sına ve bu özgün bölge bağlamında genel olarak Ortadoğu’nun Osmanlı’yla girift ilişkisine yakından bakmak isteyenler için iyi bir kaynak.

  • Künye: Burcu Kurt – Osmanlı Basra’sında Devlet ve Toplum 1908-1914, Küre Yayınları

Kolektif – Yüzüncü Yılında II. Meşrutiyet (2009)

‘Yüzüncü Yılında II. Meşrutiyet’, kısa sayılabilecek bir zaman diliminde olup bitmesine rağmen, yaşandığı zamana damga vuran ve sonraki birçok gelişmeyi derinden etkileyen tarihsel dönemlerden biri olan II. Meşrutiyet’i irdeleyen makalelerden oluşuyor.

Makaleler, Cumhuriyet Türkiye’sinde Batılılaşma süreci, anayasacılık hareketi, siyasal düşünce oluşumlarının tohumları, liberal yönetim anlayışı, muhalefet hareketleri, iktisat ve toplum düşüncesi, kadın ve aile tartışmaları gibi, II. Meşrutiyet ile onun etkide bulunduğu birçok konuyu tartışıyor.

Kitap, Osmanlı modernleşmesi ile Cumhuriyet modernleşmesi arasındaki süreklilik ve kopuş tartışmalarına da katkı sunuyor.

  • Künye: Kolektif – Yüzüncü Yılında II. Meşrutiyet, hazırlayan: Halil Akkurt ve Akif Pamuk, Yeni İnsan Yayınevi, tarih, 448 sayfa

Selahattin Çetiner – Çöküş Yılları (2008)

Selahattin Çetiner ‘Çöküş Yılları’nda, Osmanlı’nın çalkantılı dönemlerinden Cumhuriyet’e uzanan olaylar dizisini, II. Abdülhamid, Jön Türkler ve İttihat ve Terakki üzerinden inceliyor.

Tüm yenileşme çabalarına rağmen, Osmanlı’nın çöküş sürecinin hızlandığı 19. yüzyıl, barındırdığı önemli ayrıntılarla, birçok tarihçi tarafından işlendi.

Bu kritik döneme odaklanan kitapta da, Osmanlı’da oluşan karşıt siyasi görüşler ve örgütler; Cuma Selamlığı töreni ve Ermeni teröristlerin Abdülhamid’e suikast girişimi; İttihat ve Terakki Cemiyeti’nin doğuşu; II. Meşrutiyet’in ilanı; 31 Mart 1325 (9 Nisan 1909) isyanı ve II. Abdülhamid’in tahttan indirilmesi gibi konular yer alıyor.

  • Künye: Selahattin Çetiner – Çöküş Yılları, Remzi Kitabevi, tarih, 318 sayfa