Etiket: Mübadele

Kolektif – Son Osmanlılar: Yunanistan’da Müslüman Azınlık (2023)

Türkiye ile Yunanistan arasında yapılan nüfus mübadelesi sözleşmesinde (1923), İstanbul, Gökçeada ve Bozcaada’da oturan Rumlar ile Batı Trakya’nın Müslüman nüfusu mübadele dışı tutulmuştu.

Lozan Antlaşması’nın “Azınlıkların Korunması” bahsinin 45. maddesinde şöyle denmişti: “İşbu kesim hükümleri ile Türkiye’nin Müslüman olmayan azınlıkları için tanınan haklar, Yunanistan tarafından da kendi topraklarında bulunan Müslüman azınlığa tanınmıştır.”

Kevin Featherstone, Dimitris Papadimitriou, Argyris Mamarelis ve Georgios Niarchos tarafından ortaklaşa kaleme alınmış ‘Son Osmanlılar. Yunanistan’da Müslüman Azınlık (1940-1949)’, tarihi yeteri kadar araştırılmamış bu azınlık toplumunun kritik on yılına ışık tutuyor.

  • Bu on yılda önce II. Dünya Savaşı’na, acımasız bir işgale ve direnişe, savaştan sonra da bu kez kardeş kavgasına, bir iç savaşa sahne olan Yunanistan’da bu azınlık (veya onu oluşturan cemaatler) neler yaşamıştı?
  • Jeostratejik koşullar, Türk-Yunan ilişkileri ve iç dinamikler bu süreçte ne oranda rol oynamıştı?

Yunanistan’ın Müslüman azınlığı sadece tarihsel kökenleri itibariyle değil, o dönemde kendini hissettiren kültürel değişim nedeniyle de ‘Son Osmanlılar’ olarak nitelendirilebilirdi, çünkü Batı Trakya Türkleri arasında ağırlıkta olan gelenekçi eğilimin yerini artık Türkiye Cumhuriyeti’ndeki değişimin izinden giden seküler ve modernist eğilim alıyordu.

İç Savaş’a ELAS saflarında katılan Mihri Belli’nin “Kapetan Kemal” kod adıyla komuta ettiği birliğin “Osmanlı Taburu” diye anılması ise bu geçiş sürecini belki de en güzel yansıtan göstergelerden biriydi.

Yunanistan, Bulgaristan, Türkiye, İngiltere ve ABD arşivlerinden daha önce gün ışığına çıkmamış belgelerin yanı sıra, dönemin yerel basınının, broşürlerin, sahada yapılmış çok sayıda kişisel görüşmenin ve anıların da kullanıldığı bu çalışma önemli bir boşluğu dolduruyor.

  • Künye: Kevin Featherstone, Dimitris Papadimitriou, Argyris Mamarelis ve Georgios Niarchos – Son Osmanlılar: Yunanistan’da Müslüman Azınlık (1940-1949), çeviren: Özkan Akpınar, İş Kültür Yayınları, tarih, 480 sayfa, 2023

Renée Hirschon – Mübadele Çocukları (2022)

Eylül 1922’de İzmir’i terk eden Yunan ordusuyla birlikte mavnalara, sandallara binen Batı Anadolulu Rumlar adalara, İstanbullu ve Trakyalı Rumlar da Yunanistan’a kaçıyordu.

1922 sonbaharının sonunda bir milyonu aşkın Anadolulu Rum Yunanistan’a sığınmıştı.

Türkiye ve Yunanistan’ın 30 Ocak 1923’te Lozan’da nüfus mübadelesine karar vermeleri, doğdukları topraklara dönme umuduyla yaşayan bu insanlar için yeni bir hayatın başlangıcıydı.

‘Mübadele Çocukları’, bu insanların hazin öykülerini anlatıyor.

Renée Hirschon’un, Pire Limanı yakınındaki Kokinya’nın yoksul bir semti olan Yeranya’da Albaylar Cuntası’nın en karanlık dönemlerinde yaptığı saha araştırmasının ürünü olan bu kitap, aşkları, evlilikleri, barınakları, komşuluk ilişkileri ve dinsel yaşamlarıyla suyun öte yanından insan manzaraları sunuyor.

  • Künye: Renée Hirschon – Mübadele Çocukları, çeviren: Serpil Çağlayan, Islık Yayınları, tarih, 368 sayfa, 2022

Emilia Salvanou – Mübadil Belleği (2022)

Trakyalı mübadiller, ulusal tahayyülde kendilerine nasıl alan yarattı?

Emilia Salvanou bu harika incelemesinde, mübadillerin büyük bir travmatik deneyimden sonra kendi ulusal belleklerini inşa ederek tarihlerini nasıl yeniden kurduklarını ortaya koyuyor.

30 Ocak 1923’te imzalanan Nüfus Mübadelesi Protokolüyle zaten Anadolu’dan göç etmiş bir grup insanın statüsü kesinlik kazanırken henüz göç etmemiş insanlar da göç etmeye mecbur bırakıldı.

Yaklaşık 2 milyon insan iki ülkenin nüfuslarına homojen bir görünüm kazandırma amacıyla karşılıklı olarak değiş tokuş edildi.

Yunanistan içinden yeni çıktığı savaş felaketine ek olarak barındırmak zorunda kalacağı büyük mübadil kitlesiyle bir insanlık dramı yaşadı.

Farklı bölgelerden farklı kültürel özelliklerle Yunanistan’da yaşamaya mecbur bırakılan insanların bazı değişimler geçirmesi gerekiyordu.

Mübadele edilen nesil bugün hayatta olmasa da yaşanan travmatik deneyim o kadar büyüktü ki, sonraki nesillere kaçınılmaz şekilde miras kaldı.

Mübadele konusunu Trakyalı mübadiller özelinde işleyen Salvanou, bu insanların ulusal tahayyülde kendilerine nasıl bir alan yarattıklarını, bireysel belleklerin nasıl kolektif, devamında ise ulusal bellek haline geldiğini ve Küçük Asya Felaketi belleğinin zaman içinde şekillenişini mercek altına alıyor.

Çalışmada mübadiller, tarihin nesneleri olmaktan çıkıp kendi tarihlerini oluşturmada söz sahibi olan ve bir gelecek kurmak isteyen aktif özneler olarak karşımıza çıkıyor.

Bu doğrultuda Trakyalı mübadillerin kurdukları dernekler, dergiler ve benimsedikleri pratiklerle tarih yaratma sürecine nasıl katıldıklarını görüyoruz.

‘Mübadil Belleği’, okura bu iki taraflı tarihsel olayın karşı tarafında neler yaşandığını görme fırsatı sunmasıyla çok önemli bir çalışma.

  • Künye: Emilia Salvanou – Mübadil Belleği: Tarih ve Pratik Olarak Geçmiş, çeviren: Saim Örnek, yayına hazırlayan: Bülend Tuna, Kitap Yayınevi, tarih, 240 sayfa, 2022

Kolektif – Muhacirnâme (2016)

Mübadele’den sonra Yunanistan’da muhacirlerin anadili olan Türkçede ama Yunan harfleriyle basılan Prosfigiki Foni / Muhacir Sedası gazetesinden derlenen 25 şiir, burada.

Şiirler, modern Yunan tarihinin en can alıcı olaylarından olan Mübadele’yi, Yunan ordusunun faciayla biten Anadolu seferinin sonundaki meşakkatli sürgün sürecini tasvir ediyor.

  • Künye: Kolektif – Muhacirnâme, hazırlayan: Evangelia Balta ve Aytek Soner Alpan, İstos Yayın

Kolektif – Mübadele Öyküleri (2009)

Lozan Mübadilleri Vakfı 2008 yılında, Türk-Yunan zorunlu nüfus mübadelesinin 85. yılı anısına bir “Mübadele Öyküleri Yarışması” düzenlemişti.

Bu kitapta, söz konusu yarışmada ödül alan ve jüri üyelerinden olumlu puan alan yirmi dört öykü yer alıyor.

Kitapta öyküleri bulunan isimler şöyle: Erhan Ceylan, Mahir Ulaş Yeşil, A. Samet Çamoğlu, Hakkı İnanç, Büşra Akkuş, Ali Aksoy, Ayhan Altay, Pelin Böke, Maruf Evren, Serap Gökalp, H. İlhami Gülcan, Ümran Kartal, İhsan Tevfik Kırca, Tamer Kütükçü, Hasan Faruk Levent, Ahmet Murat, Saba Öymen, Hülya Sarıkaya, Aysun Sezer, Muzaffer Tansu, Kaan Temizel, Latife Türkyılmaz, Akın Üner ve M. Hakkı Yazıcı.

  • Künye: Kolektif – Mübadele Öyküleri, yayına hazırlayan: Müfide Pekin, Lozan Mübadilleri Vakfı Yayınları, öykü, 296 sayfa

Cahide Zengin Aghatabay – Mübadelenin Mazlum Misafirleri (2007)

  • MÜBADELENİN MAZLUM MİSAFİRLERİ, Cahide Zengin Aghatabay, Bengi Yayınları, tarih, 335 sayfa

 

‘Mübadelenin Mazlum Misafirleri’nin yazarı Cahide Zengin Aghatabay, zamanında mübadeleyle Türkiye’ye göç etmiş bir aileden geliyor. 1923’te Türkiye ve Yunanistan arasında imzalanan anlaşma kapsamında, Türkiye’ye 400 bin civarında göçmen geldi. Aghatabay bu çalışmasını, ağırlıklı olarak zamanın gazetelerinde yer alan haberlere dayandırıyor. Mübadeleye dair şu ana kadar yapılan çalışmaların, bir-iki istisna dışında, bu konuyu çoğunlukla tarihi ve siyasî bir olay olarak ele aldığı bilinir. Bu çalışma ise, zamanın gazetelerine olayın yansıyış biçimini ele alması yönüyle, göçün sosyal, kültürel, ekonomik ve hatta sağlık sorunlarıyla ilgili ayrıntılarını barındırıyor.

İskender Özsoy – Mübadelenin Öksüz Çocukları (2007)

  • MÜBADELENİN ÖKSÜZ ÇOCUKLARI, İskender Özsoy, Bağlam Yayınları, tarih, 334 sayfa

Türkiye ve Yunanistan arasında yaşanan Mübadele trajedisi, çok sayıda esere konu oldu. İskender Özsoy’un daha önce yayımlanan ‘İki Vatan Yorgunları / Mübadele Acısını Yaşayanlar Anlatıyor’ isimli çalışması, bu trajediyi dile getiren önemli bir ilk kitaptı. Uzun zamandır gazetecilik yapan Özsoy’un ‘Mübadelenin Öksüz Çocukları’ ise mübadeleye konusuna kaldığı yerden devam ediyor ve 61’i birinci kuşak toplam 72 mübadilin tanıklıklarına yer veriyor. Yaşadıkları topraklardan kopan bu insanlar, tam da yazarın deyimiyle, “parçalanmış zamanları gösteren hayatlar”dı. Kitapta yer alan isimler, bu kopuş sonrasında yaşadıkları telafisi pek mümkün olmayan acılarını dile getiriyor.