Yonca Aşçı Dalar

Crawford Hollingworth, Cathy Tomlinson – Beyin Nasıl Çalışır? (2025)

Crawford Hollingworth ve Cathy Tomlinson’ın bu çalışması, beynimizin nasıl yapılandığını ve işlediğini anlaşılır bir dilde açıklayan bir rehber. ‘Beyin Nasıl Çalışır?: Önyargıların Esiri Olmadan Düşünme Kılavuzu’ (‘How Your Brain is Wired: An Owner’s Manual’), beynin temel bölümlerini, bu bölümlerin işlevlerini ve birbirleriyle nasıl etkileşim kurduklarını detaylı bir şekilde ele alıyor. Sinir hücreleri (nöronlar), sinapslar ve farklı beyin bölgelerinin (ön lob, parietal lob, temporal lob, oksipital lob, beyincik, beyin sapı vb.) görevleri, örnekler ve basit açıklamalarla sunuluyor. Yazarlar, beynin öğrenme, hafıza, duygu, dikkat, karar verme ve davranış gibi temel süreçlerinin nörobiyolojik temellerini okuyucuya aktarıyor.

Kitap, sadece beynin statik bir haritasını sunmakla kalmıyor, aynı zamanda beynin dinamik ve sürekli değişen yapısını da vurguluyor. Nöroplastisite kavramı, yani beynin deneyimler ve öğrenme yoluyla kendini yeniden organize edebilme yeteneği, kitabın önemli temalarından biridir. Yazarlar, bu özelliğin yaşam boyu öğrenme ve adaptasyon için ne kadar kritik olduğunu anlatıyor. Ayrıca, genetik yatkınlıkların ve çevresel faktörlerin beyin gelişimi ve işlevi üzerindeki etkileşimini de inceliyorlar. Stres, uyku, beslenme ve egzersizin beyin sağlığı üzerindeki rolü gibi pratik konulara da değinilerek, okuyuculara beyinlerini en iyi şekilde nasıl kullanacaklarına dair ipuçları veriliyor.

‘Beyin Nasıl Çalışır?’, karmaşık nörobilimsel kavramları günlük hayattan örneklerle basitleştirerek, herkesin beyninin işleyişini temel düzeyde anlamasına yardımcı olmayı hedefliyor. Kitap, beynin potansiyelini en üst düzeye çıkarmak, öğrenme becerilerini geliştirmek, duygusal refahı artırmak ve daha sağlıklı kararlar almak isteyen herkes için değerli bir kaynak.

Künye: Crawford Hollingworth, Cathy Tomlinson – Beyin Nasıl Çalışır?: Önyargıların Esiri Olmadan Düşünme Kılavuzu, çeviren: Yonca Aşçı Dalar, İş Kültür Yayınları, bilim, 232 sayfa, 2025

Jean-David Zeitoun – Sağlığın Tarihi (2024)

Çağlar boyunca insanların sağlığı genel olarak çok kötüydü.

Yetersiz beslenme, savaşlar ve mikroplar başlıca ölüm nedenleriydi.

Bebek ölüm oranları çok yüksekti ve yeni doğan çocuklarda beklenen yaşam süresi ortalama otuz yıl civarındaydı.

Aydınlanma ve Fransız Devrimi sonrası başlayan değişim, devletlerin sağlık politikası oluşturmasıyla beraber sağlığımızda çok çarpıcı bir düzelmeye yol açtı.

Tıp çağına girilmesiyle birlikte ömrümüz uzadı.

Bugün sıkça kapıldığımız muhakeme yanlılığının etkisiyle, beklenen yaşam süresinde yaşanmış sürekli artışın hiç durmayacağına inanma eğilimindeyiz.

Oysa eldeki veriler bu eğilimin artık belirsizleştiğini gösteriyor.

Kronik hastalıklarla yüz yüze olduğumuz 21. yüzyılda pandemiler çağının başlangıcına dehşetle tanık oluyoruz.

Jean-David Zeitoun kitabında insan sağlığını belirleyen etmenlerin zaman içindeki değişimini sistemli bir analize tâbi tutarak sanayi toplumlarının sağlık kadar sağlıksızlık da ürettiğini gözler önüne seriyor.

Yazar, sanayileşme ve kentleşmenin genel sağlığı bozmadığı, sanayi ekonomisinin insan sağlığının önüne geçmediği bir geleceğin yaratılmasının torunlarımıza daha iyi sağlık koşulları bırakmanın önkoşulu olduğunu bizlere hatırlatıyor.

Kitaptan bir alıntı:

“Bir ülkenin sağlığını düzeltmek zaman alır, ancak bir ülkenin sağlığının bozulması da yine zaman alır, hatta bunun görünür hale gelmesi için daha da fazla zaman gerekir. Ortalama yaşam süresi düştüğünde zaten iş işten geçmiştir. Sağlık bir kez bozulmuştur ve zararın kısa vadede telafisi olanaksızdır.”

Künye: Jean-David Zeitoun – Sağlığın Tarihi: Uzayan Ömrümüz ve Geleceğimiz, çeviren: Yonca Aşçı Dalar, İş Kültür Yayınları, 328 sayfa, 2024

Léo Grasset – Zürafa Boynun Neden Uzun? (2022)

Filler dünyasında mutlak bir diktatörlüğün mandalarda ise sonsuz bir demokrasinin hüküm sürdüğünü biliyor muydunuz?

Léo Grasset, Afrika savanlarından sunduğu birbirinden ilginç hayvan hikâyeleriyle karşımızda.

“Toki sabırlı bir çita. Afrika savanının uzun otları içine uzanıyor ve sessiz adımlarla avına doğru ilerliyor. Avı genç bir Thomson ceylanı. Toki, bu narin ve zarif ceylanı şimdiden güçlü dişlerinin arasında hayal ediyor ve gözden kaçırmıyor…”

Meraklı bir belgesel izleyicisi misiniz?

Benzerlerini defalarca seyrettiğiniz halde, bir çitanın can havliyle koşan bir ceylanı kovaladığını görünce kendinizi o görüntülerden alıkoyamıyor musunuz?

Peki, ceylanın bu koşusunun tamamen rasgele olduğunu ve bir sonraki hamlesinin kesinlikle öngörülemez olduğunu biliyor musunuz?

Ya da belki de belgeseller hiç ilginizi çekmiyordur.

Ama fillerde mutlak bir diktatörlüğün, mandalarda ise sonsuz bir demokrasinin hüküm sürdüğünü duymak da mı ilginizi çekmez?

En azından 70 cm boyuyla sırf eğlence olsun diye altı erkek aslanın arasına dalma cesaretini gösteren bal porsuğu daha yakından tanınmayı hak ediyor.

Yaşadığımız çevreden hayli farklı Afrika savanları böylesi pek çok sürprizle doludur.

Bu yabani toprakların bir tanığı da zebralar üzerine yaptığı incelemeler için Zimbabve’deki Hwange Ulusal Parkı’nda altı ay geçiren genç Fransız biyolog Grasset’dir.

Grasset buradaki deneyimlerinden yola çıkarak kolay kolay tanık olamayacağınız savan hikâyelerini eğlenceli bir dille anlatıyor.

Kitap, Aslan Kral’la ilgili şok gerçekler sunmasıyla da dikkat çekiyor.

Künye: Léo Grasset – Zürafa Boynun Neden Uzun?, çeviren: Yonca Aşçı Dalar, İş Kültür Yayınları, bilim, 136 sayfa, 2022

Raymond Tallis – Sonsuz Uzayın Hâkimi (2021)

Kafamız bi dünya!

Raymond Tallis’in bu enfes çalışması, kafamızın içindeki büyüleyici sinirsel aktiviteler üzerine harika bir çalışma.

“Kafa, birinci tekil şahıs dünyamızın başkentidir. Bu dünyanın en gizli dairesinin merkezinde yer alır.” diyen Tallis, beynimizin, insanı hayrete düşüren sayısız faaliyete ev sahipliği yaptığını gözler önüne seriyor.

Çalışma, nefes almadan göz kırpmaya, horlamadan gülmeye; gözyaşından tere, tükürükten kusmuğa kadar kafanın bir parçası olduğu her şeyin biyolojik temellerinin ötesinde psikolojik ve hatta kültürel anlamlara sahip olduğunu ortaya koyuyor.

Kafayla ilgili akla gelebilecek hemen her şeyin ele alındığı kitap, beynin biyolojik yapısından yola çıkarak zihin, benlik gibi konulara uzanıyor ve bunu yaparken de birey oluşumuza dair felsefi bir sorgulamaya girişiyor.

Künye: Raymond Tallis – Sonsuz Uzayın Hâkimi: Kafamızın İçinde Büyüleyici Bir Yolculuk, çeviren: Yonca Aşçı Dalar, İş Kültür Yayınları, bilim, 360 sayfa, 2021

Robert A. Norman ve Sharad P. Paul – Son Doğal İnsan (2020)

Protezler ve lazer cerrahisi gibi teknolojiler, çok daha sağlıklı hayatlar yaşamamıza vesile oldu.

Geleceğin insanı ise, daha da gelişkin teknolojiler sayesinde, bunun gibi pek çok yapay fakat çok cazip özelliğe sahip olacak.

Robert Norman ve Sharad Paul de bu kitaplarında, kapıda bizi bekleyen büyük buluşlar ve olağanüstü değişimlerin yaratacağı geleceğin insanının nasıl bir şey olacağı, neye benzeyeceği üzerine bilimsel bir tartışma yürütüyorlar.

‘Son Doğal İnsan’, bizi bekleyen geleceğe şüpheli bakmayı da ihmal etmeden,

Doğal ve yapay bağlamında gelecekte insan olmanın ne ifade edeceğini,
Bizi bekleyen asıl tıbbi ve sosyal sorunların neler olduğunu,
Başarıya giden en iyi yolu seçerken odaklanmamız gereken öncelikli hedeflerin hangileri olduğunu,
Ve bunun gibi ilgi çekici konuları tartışmaya açıyor.

Kitaptan bir alıntı:

“Bir gün Son Doğal İnsan’ı çok özleyebiliriz, ne var ki belki de türümüzü devam ettirmek ve daha da ileriye gitmek için gereken niteliklere ancak geleceğin değiştirilmiş insanı sahip olabilir.”

Künye: Robert A. Norman ve Sharad P. Paul – Son Doğal İnsan: Nereden Geldik Nereye Gidiyoruz?, çeviren: Yonca Aşçı Dalar, İş Kültür Yayınları, bilim, 200 sayfa, 2020

Léo Grasset – Zürafa Boynun Neden Uzun? (2016)

Göz alabildiğine uzanan Afrika savanlarında yaşayan hayvanların birbirinden ilginç yaşamları.

Léo Grasset, çok sayıda görsel barındırmasıyla da zenginleşen çalışmasıyla okurlarını, zebralar, filler, bal porsukları, aslanlar, ceylanlar, mandalar ve tabii ki zürafalar gibi pek çok hayvanın dünyasına inmeye davet ediyor.

Künye: Léo Grasset – Zürafa Boynun Neden Uzun?, çeviren: Yonca Aşçı Dalar, İş Kültür Yayınları

Ian Marsh – İntihar: Foucault, Tarih ve Hakikat (2017)

İntihar önceleri yalnızca dinin ve ahlakın konusu iken psikiyatrinin gelişimiyle birlikte nasıl adım adım bilimin konusu olmaya başladı?

Michel Foucault’nun fikirlerinden yola çıkan Ian Marsh, bu dönüşümün dinamiklerini ortaya koyuyor ve intiharın bilimsel macerasının nitelikli bir dökümünü yapıyor.

Kitap bunu yaparken sosyoloji ve tarihin alanlarında uzun ve keyifli bir yolculuğa çıkıyor.

İntihar alanındaki düşünce ve uygulamaların tarihinin, Marsh’ın asıl çalışma alanlarından biri olduğunu da belirtelim.

Künye: Ian Marsh – İntihar: Foucault, Tarih ve Hakikat, çeviren: Yonca Aşçı Dalar, İş Kültür Yayınları, sosyoloji, 360 sayfa

Ioan James – Büyük Mühendisler (2017)

Edison’dan Tesla’ya, Wright Kardeşler’den Marconi’ye, Tupolev’den Eiffel’e, tamı tamına elli büyük mühendisin biyografisi.

Ioan James bu çalışmasında, günümüzden 400 yıl öncesine uzanarak, hem mühendislik tarihinde iz bırakmış isimlerin izini sürüyor hem de mühendisliğin tarih içinde hangi toplumsal, siyasi ve ekonomik süreçleri kat ederek gelişim gösterdiğinin nitelikli bir fotoğrafını çekiyor.

Kitap, bu tarihsel öykü içinde karşımıza çıkan elli mühendisin hangi çalışmalarıyla bu alana önemli katkılarda bulunduğunu, ayrıca bu mühendislerin hayatlarına dair merak edilen pek çok ayrıntıyı aydınlatıyor.

İlgilisi için bir not da düşelim:

Yayınevinin bu dizisinden daha önce de ‘Büyük Biyologlar’, ‘Büyük Matematikçiler‘ ve ‘Büyük Fizikçiler’ isimli kitaplar da yayımlanmıştı.

Künye: Ioan James – Büyük Mühendisler, çeviren: Yonca Aşçı Dalar, İş Kültür Yayınları, biyografi, 328 sayfa