Erik Jan Zürcher – Dipnotski

Erik Jan Zürcher – Meşrutiyet’ten Cumhuriyet’e (2024)

Erik Jan Zürcher’in ‘Meşrutiyet’ten Cumhuriyet’e’ kitabı, modern Türkiye’nin neredeyse her tartışma başlığı için derin bir kavrayışa temel teşkil edebilecek makalelerden oluşuyor.

Osmanlı’nın son döneminden Cumhuriyet’in ilk yıllarına uzanan dönemi karşılaştırmalı ve detaycı bir biçimde ele alıp özgüllükleri, süreklilik ve kopuşları anlamaya imkân tanıyor, tarihyazımına dair tartışmaları zenginleştiriyor.

Meslekten tarihçiler ve öğrenciler kadar Türkiye’nin güncel meseleleriyle meşgul olan her okura hitap eden bir çalışma.

Kitaptan bir alıntı:

“Osmanlı ve Türkiye tarihini, Birinci Dünya Savaşı’ndan önce yaşanan devrimler tarihinin ya da imparatorlukların çöküşünün ve anti-emperyalist mücadele tarihinin bir parçası olarak gördüğümüzde, yaşanan olaylar anlam kazanır ve bunca zamandır Türk tarihyazımına egemen olan istisnacılıktan kurtulmuş oluruz.”

Künye: Erik Jan Zürcher – Meşrutiyet’ten Cumhuriyet’e: Tarih, Toplum ve Siyaset, çeviren: Turgay Sivrikaya, İletişim Yayınları, tarih, 320 sayfa, 2024

Kolektif – Asiler Devri (2024)

İmparatorlukların yıkılıp ulus-devletlerin kurulduğu 20. yüzyıla varan süreçte Osmanlı, Habsburg, Romanov ve Kaçar imparatorluklarının sınırlarına büyük bir hareketlilik hâkimdi.

Kalıplaşmış siyasi hayat baştan aşağıya değişiyordu.

‘Asiler Devri’, bu süreçte Balkanlar’dan Kafkasya ve Ortadoğu’ya uzanan geniş bir coğrafyayı şiddet yoluyla şekillendiren eşkıyaların, isyancıların, çetecilerin ve eylemcilerin izini sürüyor.

Ramazan Hakkı Öztan ve Alp Yenen’in derlediği çalışma, Kafkas eşkıyalar ile Balkan devrimcilerin, İranlı çeteciler ile İttihatçıların kurulu düzeni ihlal etmelerine yol açan koşulları ve eylemlerinin sonuçlarını, çeşitli vakalar üzerinden tarihsel ve biyografik yaklaşımlarla ele alıyor.

Kitaptan bir alıntı:

“Kapsayıcı ve kullanışlı bir kategori olarak ‘asiler’ söz konusu mudur? Ve özellikle yaygın oldukları veya özellikle önemli bir rol oynadıkları bir dönemi anlamlı bir şekilde tanımlayabilecek bir şey –bir ‘asiler devri’– mevcut mudur? […] Bir anlamda, imparatorlukların cephelerinde ihlalci siyaset yapan marjinal figürler olabilirlerdi, fakat tarihsel anlamda hiç de marjinal değillerdi. Tam tersine, imparatorluğun sona ermesinde ve bir dizi ardıl devletin ortaya çıkmasında çok önemli bir rol oynadılar.”

Kitaba katkıda bulunan yazarla şöyle: Jack A. Goldstone, Alp Yenen, Ramazan Hakkı Öztan, Houri Berberian, Jeronim Perovic, Olmo Gölz, Anna Vakali, Toygun Altıntaş, İlkay Yılmaz, Aline Schlaepfer, Benjamin C. Fortna, Jordi Tejel, Erik Jan Zürcher.

Künye: Kolektif – Asiler Devri: İmparatorluk Cephelerinde İsyancılar, İhtilalciler ve Çeteciler, derleyen: Ramazan Hakkı Öztan, Alp Yenen, çeviren: Emrullah Ataseven, İletişim Yayınları, tarih, 469 sayfa, 2024

Kolektif – Devlet ve Maduniyet (2010)

‘Devlet ve Maduniyet’, ilk kez İtalyan Marksist Antonio Gramsci tarafından kullanılmış “madun” kavramından ve maduniyet çalışmalarından yola çıkarak Türkiye ve İran’da modernleşmeyi, toplum ve devleti konu edinen yazılardan oluşuyor.

Yazılar, devlet eliyle yerinden edilme olgusu, farklı etnik ve dini kimliklerin devlet karşısındaki eşit hak talepleri ve toplumsal cinsiyet sorunu ve kadının toplumsal yaşamındaki yeri gibi başlıklar ekseninde iki ülke arasındaki benzerlikleri ve farklılıkları işliyor.

Kitapta,

Zaman ve iş disiplini bağlamında Türkiye ve İran’da modernleşme,
Osmanlı İmparatorluğu’nun son dönemlerinde işçiler ve devlet,
Jön Türk politikalarına Rus Ortodoksların tepkileri,
İran’da 1927-1929 arasını kapsayan yeni düzende muhalifler,
Kemalist Cumhuriyette Osmanlı mirası,
Rıza Şah’ın İran’ında işçiler,
Milli Mücadelenin ardından yapılan reformlara sufilerin tepkileri,
Türkiye’de Kemalist modernizasyona bir tepki olarak Menemen Olayı,
Rıza Şah dönemi kadın aktivizmi,
Türkiye’de İsviçre Medeni Kanunu’nun kabulünden önce ve sonra çokeşlilik.
Ve bunun gibi ilgi çekici konular tartışılıyor.

Kitaba katkıda bulunan isimler şöyle: Touraj Atabaki, Donald Quataert, Vangelis Kechriotis, Stephanie Cronin, Erik Jan Zürcher, Kaveh Bayat, Hülya Küçük, Umut Azak, Afsaneh Najmabadi ve Nicole van Os.

Künye: Kolektif – Devlet ve Maduniyet, derleyen: Touraj Atabaki, çeviren: Serhan Afacan, İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları, tarih, 264 sayfa

Kolektif – Birinci Dünya Savaşı’nda Cihat ve İslam (2019)

Bu kitap, Osmanlı Sultanı V. Mehmed Reeşad’ın Kasım 1914’te ilan ettiği cihatla ilgili çok sayıda makale barındırıyor.

Cihadın ilan edilişinden bir süre sonra, Christiaan Snouck Hugronje’nin kaleme aldığı “Almanya’da Üretilmiş Kutsal Savaş” başlıklı makalesi, Avrupa’da ateşli tartışmalara konu oldu.

Hugronje, manifesto niteliği taşıyan bu makalesinde, zehir zemberek bir dille Almanları, Osmanlıların cihat ilan etmesinin arkasındaki esas sorumlular olarak suçluyordu.

Hugronje’ye göre cihat çağrısı, kişisel inançlarını yasal devlet ve seküler toplumun gerekleriyle uzlaştırarak Müslüman halkları modern dünyaya taşıma girişimlerine karşı, esas olarak Ortaçağ’a özgü bu kavramı canlandırmak son derece sorumsuz bir tehditti.

İşte bu kitaptaki makaleler, bizzat Hugronje’nin makalesini merkeze alarak iddia edildiği gibi cihadın Alman icadı olup olmadığını tartıştığı gibi, cihat olgusunun İslamiyet’teki ve Osmanlı siyasetindeki yerini kapsamlı bir bakışla irdeliyor.

Kitapta tartışılan kimi konular şöyle:

Cihadın Osmanlı’daki yeri,
Alman İmparatorluğu’nun Yakındoğu ve Ortadoğu’daki propaganda faaliyetlerinde siyasal İslam’ı kullanması,
Osmanlı cihadının yurtiçi boyutları,
Birinci Dünya Savaşı dönemi Türk edebiyatında cihat, İslam ve milliyetçiliğin yansımaları,
yüzyıl başında Osmanlı Müslüman kadınları ve savaş,
Bir propaganda veya bir mimari cihat örneği olarak Wünsdorf “Halbmondlager” camisi,
Birinci Dünya Savaşı’nda Cemal Paşa’nın Şam’da İslam mimarisini restorasyonu,
Birinci Dünya Savaşı’nda Şerif Hüseyin Paşa propagandası…

Kitaba katkıda bulunan isimler ise şöyle: Erik Jan Zürcher, Léon Buskens, Mustafa Aksakal, Tilman Lüdke, Mehmet Beşikçi, Erol Köroğlu, Nicole van Os, Martin Gussone, Hans Theunissen, Joshua Teitelbaum, Umar Ryad ve Ahmed K. al-Rawi.

Künye: Kolektif – Birinci Dünya Savaşı’nda Cihat ve İslam, derleyen: Erik Jan Zürcher, çeviren: Ayşen Gür, İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları, tarih, 318 sayfa, 2019

Erik Jan Zürcher – Modernleşen Türkiye’nin Tarihi (2018)

Modern Türkiye tarihini 1800’lerden bugüne izleyen ve konu hakkında pek çok üniversitede ders kitabı olarak okutulan elimizdeki kitap, genişletilmiş baskısıyla yeniden okura sunuluyor.

Leiden Üniversitesi’nde Türkiye Etütleri Bölümü başkanı olan Erik Jan Jürcher, Türkiye’nin modernleşme tarihini dünya çapında deneyimlenmiş en özgün modernleşme süreçlerinden biri olarak inceliyor.

Kapsamı ve derinliğiyle dikkat çeken çalışma, Osmanlı’daki modernleşme hareketlerinden Cumhuriyet’in kuruluşuna ve bugüne uzanan süreci siyasi olaylarla olduğu kadar toplumsal ve ekonomik tarih ve bu sürece yön vermiş düşünce akımlarıyla kuşatarak anlatıyor.

Dönemi canlı bir şekilde ele alışıyla birçok tartışmaya vesile olmuş kitap, Türkiye araştırmaları alanına özgün bir perspektif sunuyor.

Künye: Erik Jan Zürcher – Modernleşen Türkiye’nin Tarihi, çeviren: Yasemin Saner, İletişim Yayınları, tarih, 464 sayfa, 2018

Kolektif – Askerlik “İşi”: Askerî İşgücünün Karşılaştırmalı Tarihi, 1500-2000 (2017)

1500-2000 gibi geniş bir zaman aralığında, askeri işgücü ilişkilerinin dönüşümü hakkında çok sağlam bir tartışma.

Alanında uzman pek çok akademisyenin makaleleriyle yer aldığı kitapta,

Askere alımlarda ve askeri istihdamda dünyada yaşanan dönüşümler,
Çin’de askeri işgücü,
Memlûklardan Mansabdârlara Güney Asya’da askerlik hizmetinin sosyal tarihi,
15. ve 19. yüzyıllar arasında Osmanlı yeniçerileri,
Avrupa’da göçmen emekçi İskoç paralı askerler,
Orta Avrupa’daki paralı ordularda değişim ve süreklilik,
Kuzey Hindistan’ın erken modern döneminde geçim uğruna savaşan köylüler,
yüzyılda Britanya Ordusu’na asker alımı,
Osmanlı’da savaşçı nüfusların seferberliği,
Çin’in Quing hanedanlığında askeri istihdam,
Askeri hizmet ve Rus sosyal düzeni,
Fransız ordusunda gönüllüler, zorla alıkonulanlar ve zorunlu askerlik,
Britanya’da zorunlu askerliğin reddi,
Birinci Dünya Savaşı öncesinde ve esnasında Osmanlı İmparatorluğu’nda zorunlu askerlik hizmeti,
Amerika Birleşik Devletleri tam gönüllü kuvvetleri,
Ve 1990’lardan günümüze savaşta özel taşeronlar gibi konular ele alınıyor.

Askerlikte işgücünü başlı başına bir konu olarak irdeleyen bu önemli çalışma, askerlik tarihiyle emek tarihi arasındaki uçuruma köprü kuruyor.

Kitabın derleyeni, ünlü tarihçi Erik Jan Zürcher, emeğin tarihini yazanların askerlerin yaptıkları işleri uzun süre görmezden geldiğini belirtiyor.

Kitaba makaleleriyle katkıda bulunan yazarlar ise şöyle: David M. Robinson, Kaushik Roy, Gilles Veinstein, Frank Tallett, James Miller, Michael Sikora, Dirk A. Kolff, Robert Johnson, Peter Way, Virginia H. Aksan, Christine Moll-Murata, Ulrich Theobald, Elise Kimerling Wirtschafter, Thomas Hippler, Herman Amersfoort, Marco Rovinello, Jörn Leonhard, Mehmet Beşikçi, Bethy Bailey ve S. Yelda Kaya.

Künye: Kolektif – Askerlik “İşi”: Askerî İşgücünün Karşılaştırmalı Tarihi (1500-2000), derleyen: Erik Jan Zürcher, çeviren: Dilek Şendil, İletişim Yayınları, tarih, 664 sayfa

Kolektif – Türkiye ve İran’da Otoriter Modernleşme (2012)

Birçok yazarın katkıda bulunduğu eldeki çalışma, Atatürk ve Rıza Şah dönemlerini eksen alarak, 1. Dünya Savaşı sonrası Türkiye ve İran’ındaki otoriter modernizasyonu karşılaştırıyor.

Kitapta,
Türkiye ve İran’da otoriter yöneticilerin iktidarlarını pekiştirirken karşılaştıkları zorluklar,
Rıza Şah’ın yönetiminin diktatörlükten keyfi bir idareye tedrici,
İki ülkede siyasi partiler ve parti politikalarının durumu,
Türkiye ve İran’ın, erkekler için çıkarılan kıyafet kanunlarıyla, Avrupa âdetleri ve kanunlarını benimseme tavırları,
Ve dil reformunda Atatürk ve Rıza Şah’ın bireysel çabaları gibi, ilgi çekici konular tartışılıyor.

Künye: Kolektif – Türkiye’de ve İran’da Otoriter Modernleşme, derleyen: Touraj Atabaki ve Erik Jan Zürcher, İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları, tarih, 262 sayfa