Halit Ziya Uşaklıgil

Halit Ziya Uşaklıgil – Sepette Bulunmuş / Hepsinden Acı (2010)

Halit Ziya Uşaklıgil’in elimizdeki öykü kitaplarından ilki 1920, ikincisi de 1934 yılında yayımlanmıştı.

Bu iki kitapta, daha çok romanlarıyla bildiğimiz, fakat öyküleri de önem arz eden Uşaklıgil’in hayattayken sadeleştirdiği öyküler bulunuyor.

Öykülerde, Uşaklıgil’in çocukluk, gençlik ve olgunluk döneminin izlerine rastlamak mümkün.

Konularının birbirinden bağımsız olduğu öyküler genel olarak, karamsar ve hüzünlü bir üslup taşıyor.

Mahalleye ekmek dağıtarak yaşamını sürdüren bir beygirin çektiği acılar, evde kalmış kızlara çöpçatanlık yapan bir kadın ve miras bölüşümünün aile bireyleri arasında yarattığı ihtilaf, Uşaklıgil’in bu hikâyelerinde işlediği konulardan birkaçı.

Künye: Halit Ziya Uşaklıgil – Sepette Bulunmuş / Hepsinden Acı, Özgür Yayınları, öykü, 176 sayfa

Tuncay Birkan – Dünya ile Devlet Arasında Türk Muharriri 1930-1960 (2019)

Cumhuriyetin erken dönemlerinde Türk muharririnin zihin dünyasını meşgul eden fikir ve çelişkiler nelerdi?

Tuncay Birkan, kapsamıyla dikkat çeken bu enfes kitabında, 1930-1960 arasında çıkmış gazete ve dergiler arasında keyifli bir yolculuğa çıkarak bu soruya aydınlatıcı yanıtlar veriyor.

Çalışma, Refik Halit Karay’dan Peyami Safa’ya, Halide Edip Adıvar’dan Necip Fazıl Kısakürek’e, Nahid Sırrı Örik’ten Nurullah Ataç’a, Reşat Nuri Güntekin’den Halit Ziya Uşaklıgil’e ve Sabiha Sertel’den Suat Derviş’e, dönemin önde gelen isimlerinin devletle, ülkeyle, milliyetçilikle, henüz ayakları üzerinde durmaya başlamış Cumhuriyetle, Köy Enstitüleriyle ve dönemin çağdaş fikirleriyle kurdukları ilişkiyi derinlemesine analiz ediyor.

Birkan o dönemin Türkiye’si hakkında yazarken, tek bir hâkim fikir veya ideolojinin egemen olduğu bir dönemden ziyade, süreci sürekli değişen ve dönüşen hareketli bir resim olarak ele alıyor.

Çalışmayı, Türk yazarının mirası, yazar ve yazar ile iktidar arasındaki ilişki hakkında derin bir sorgulama okumak isteyen okurlara tavsiye ediyoruz.

Künye: Tuncay Birkan – Dünya ile Devlet Arasında Türk Muharriri 1930-1960, Metis Yayınları, inceleme, 526 sayfa, 2019

Halit Ziya Uşaklıgil – Nesl-i Ahîr (2009)

Halit Ziya Uşaklıgil’in son romanı olan ‘Nesl-i Ahîr’, 7 Eylül 1908-5 Mart 1909 tarihleri arasında tefrika edilmişti.

Yazar, 2. Meşrutiyet sonrasının heyecanı ile kaleme aldığı bu dönem eserinde, 2. Abdülhamid dönemini kıyasıya eleştiriyor.

Uşaklıgil, II. Abdülhamid’in izlediği iç politikayı, istibdad yönetimini, istihbarat teşkilatıyla insanların büyük bir baskı altına alınmasını, bozulan devlet dairelerini, memuriyette kayırmanın ve kollamanın esas olmasını şiddetle eleştiriyor ve böyle bir idare altında bozulan sosyal ve siyasî hayatı gözler önüne seriyor.

Romanın başkahramanı Süleyman Nüzhet, Paris’te eğitimini tamamladıktan sonra, Hariciye’de görev alarak mesleğinde yükselmiştir.

Uşaklıgil, Nüzhet’in “Nesl-i Ahîr” olarak tanımladığı yenilikçi gençlerle tanışmasını ve bu gençlerin 2. Abdülhamid yönetimine karşı mücadelesini hikâye ediyor.

Künye: Halit Ziya Uşaklıgil – Nesl-i Ahîr, yayına hazırlayan: Alev Sınar Uğurlu, Özgür Yayınları, roman, 618 sayfa

Zeynep Kermen – Uşaklıgil’in Romanlarında Batılı Yaşayış (2009)

Zeynep Kermen elimizdeki çalışmasında, Halit Ziya Uşaklıgil’in romanlarında karşılaşılan Batılı yaşayış tarzını dört bölüme ayırarak inceliyor.

Kitabın birinci bölümünde, yazarın Batı edebiyatıyla ilişkisi; ikinci bölümde, romanlarındaki karakterlerin Batı’yla alakaları ele alınıyor.

Kermen incelemesinin üçüncü bölümünde, Tanzimat’tan sonra edebiyatta ağırlık kazanmaya başlayan geçim, para, iş ve kazanç gibi konuları; son bölümde de, Uşaklıgil’in karakterlerini oluşturmada başvurduğu iç ve dış mekân, kılık, kıyafet ve dekor gibi unsurlara odaklanıyor.

Künye: Zeynep Kermen – Uşaklıgil’in Romanlarında Batılı Yaşayış, Dergâh Yayınları, inceleme, 224 sayfa

Gül Mete Yuva – Modern Türk Edebiyatının Fransız Kaynakları (2017)

Birçok eleştirmenin fikir birliğinde olduğu gibi, modern Türk edebiyatının şekillenmesinde Fransız edebiyatının önemli bir etkisi bulunuyor.

Ahmet Hamdi Tanpınar da, ‘XIX. Asır Türk Edebiyat Tarihi’nde, bu ilişkiye sık sık değinir.

Gül Mete Yarar da elimizdeki nitelikli incelemesinde, bu etkinin nasıl kurulduğunu, önemli edebi metinlerin, kurumların ve kişilerin rollerini açıklığa kavuşturuyor.

Yazar çalışmasında, yalnızca bu ilişkiyi incelemekle kalmıyor, aynı zamanda edebiyatımızdaki Fransız etkisi bağlamında Batı’ya yönelmiş yeni bir Türk kimliğinin şekillenmesinde, bu yazarlar ve eserlerinin ne gibi etkiler yarattığını da irdeliyor.

Servet-i Fünun ve Edebiyat-ı Cedide hareketleri bağlamında Fransız edebiyatına yönelen ilginin, başlangıçta taşıdığı endişe ve hedefleri analiz ederek açılan çalışma, ardından Fransız edebiyatıyla kurdukları ilişkiler penceresinden Halit Ziya Uşaklıgil ve Tevfik Fikret’in çalışmalarını ele alıyor.

Osmanlı/Türk modernleşmesinde Fransız etkilerini, dönem yazarlarının eserleri üzerinden izlemesiyle alan için önemli bir kaynak.

Künye: Gül Mete Yuva – Modern Türk Edebiyatının Fransız Kaynakları, İletişim Yayınları, edebiyat inceleme, 416 sayfa, 2017

Halit Ziya Uşaklıgil – İhtiyar Dost (2008)

Halit Ziya Uşaklıgil’in ‘İhtiyar Dost’unda, çoğunluğu meşrutiyet döneminde geçen yirmi iki öykü bulunuyor.

Uşaklıgil’in, bizzat yazarın konumunu da simgeleyen ihtiyar dostu ise, tecrübesiyle sorunları irdeleyip çözümler gösteren bir bilge karakter olarak okurun karşısına çıkıyor.

Burada yer alan öykülerde, birçok sosyo-kültürel meseleye değiniliyor ve özellikle müzik eğitimi ve kalkınma konularına geniş yer veriliyor.

Aynı zamanda makale özellikleri de bulunan bu öykülerde, ölüm cezası, Batı müziği ve eğitimi, devletin sorumlulukları, gençliğin üstüne düşen görevler, iç borçlanma, yabancı müdahalesi ve kuşaklar arası ilişkiler gibi konular işleniyor.

Künye: Halit Ziya Uşaklıgil – İhtiyar Dost, yayına hazırlayan: Muhammet Gür, Özgür Yayınları, öykü, 170 sayfa

Zeynep Uysal – Metruk Ev (2014)

Zeynep Uysal ‘Metruk Ev’de, Servet-i Fünun akımının önemli yazarlarından Halit Ziya Uşaklıgil’in romanlarındaki Osmanlı bireyinin izini sürüyor.

Halit Ziya’nın romanlarının yekpare, büyük bir romanın parçaları olduğunu belirten Uysal,

Uşaklıgil’in romanlarındaki bireyin arzularını,
Bireysel arzularla toplumsal ahlak kuralları arasındaki çatışmayı,
Arzunun biçimlendirdiği iktidar mücadelesini,
Ev içi iktidarın biçimlenmesinde mülkiyetin etkisini
Ve Halit Ziya romanlarında anlatıcının rolünü tartışıyor.

Uysal, genel kanının aksine, bireyi ve evin içini öne çıkaran Halit Ziya romanının gerçekte politik olduğunu savunuyor.

Künye: Zeynep Uysal – Metruk Ev, İletişim Yayınları, edebiyat inceleme, 320 sayfa

Halit Ziya Uşaklıgil – Kırk Yıl (2008)

KIRK YIL, Halit Ziya Uşaklıgil, Özgür Yayınları, anı, 967 sayfa

Halit Ziya UŞaklıgil’in ‘Kırk Yıl’ı, Türkiye edebiyatında anı türüne en iyi örneklerden biri. Kitap, sadece Uşaklıgil’in yetişme ve olgunluk dönemini değil, tanıklık ettiği 2. Abdülhamid döneminin toplumsal yaşamını, başta Servet-i Fünun olmak üzere, dönemin kültür ve edebiyat çevrelerini ayrıntılı bir şekilde ve özgün bir üslupla gözler önüne seriyor. Kitap, yazarın çocukluğu, okul hayatı, iş hayatı, edebiyat dünyasına girişi, Servet-i Fünun yazı çevresinin kalemlerinden biri oluşu, Dolmabahçe Sarayı’nın Mabeyn Başkitabet Dairesi’ndeki görevi gibi, yaşamının ilk kırk yılındaki anılarını kapsıyor. Kitap, o dönemi anlamak açısından en çok başvurulan ve kullanılan kaynak eserlerden biri.

Selim İleri – Kamelyasız Kadınlar (2011)

KAMELYASIZ KADINLAR, Selim İleri, Everest Yayınları, inceleme, 265 sayfa

Selim İleri, yeni bir baskıyla yayımlanan ‘Kamelyasız Kadınlar’da, 19. yüzyılın sonlarından 20. yüzyıl başlarına kadar, Türkiye edebiyatının öncü isimlerinin, eserlerinde kadına nasıl yer verdiklerini inceliyor. İleri bu sorgulamayı da, Namık Kemal’in ‘Âkif Bey’ oyunu ile Samipaşazade Seza’nin ‘Sergüzeşt’ ve Halit Ziya Uşaklıgil’in ‘Aşk-ı Memnu’ adlı romanları gibi, köşe taşı olarak tanımlanabilecek üç eseri temel alarak yapıyor. Çağdaş Türkiye edebiyatında kadın karakterlerin nasıl şekillendiğini, kendine has duyarlı ve detaya inen anlatımıyla ortaya koyan İleri’nin çalışması, başka eserlere yaptığı göndermelerle de dikkat çekiyor.