Osmanlı, bir devrin en güçlü ve görkemli devletlerinden biri olduğu kadar, kıyımlara ve sürgünlere de sıklıkla sahne oldu.
Lütfü Şahin’in imparatorluğun bu pek bilinmeyen tarihinden ürkütücü sayfalar sunan çalışması, Genç Osman’dan II. Abdülhamid’e, Cem Sultan’dan Çandarlı Halil Paşa’ya tahttan indirilen padişahları, Osmanlı’daki kardeş katlini, gün yüzü görmeyen şehzadeleri ve öldürülen devlet adamlarını anlatıyor.
Nigâr Yıldız, elimizdeki nitelikli çalışmasında, II. Abdülhamid dönemine çoğunlukla yapıldığı gibi siyasî tarih çerçevesinden çok, sosyal/toplumsal tarih çerçevesinden bakıyor.
Yıldız, Osmanlı tarihinde önemli yer tutan merasimleri, dönemin sosyal hayatını, eğlencelerini ve geleneklerini anlatıyor.
Çeşitli şekillerde merasimleri yapılan cülûs, kılıç alayı, bayram alayları, düğünler, sünnetler; bunların hangi safhalarında hangi teşrifat kurallarına uyulduğu, merasimler esnasında yapılan eğlenceler, oynanan oyunlar; merasimler için kullanılan sarayların özellikleri ve bunun için kullanılan ulaşım araçları, kitapta ele alınan konulardan birkaçı.
On dokuzuncu yüzyıl Osmanlı devlet adamlarından Midhat Paşa’nın oğlu olan Ali Haydar Midhat, Osmanlı’nın çalkantılı son döneminden anılarıyla okurun karşısına çıkıyor.
Sultan Abdülaziz’in tahttan indirilmesi ve ölümü, Sultan II. Abdülhamit’in tahta geçişi ve saltanatının ilk yılları, Midhat Paşa’nın Avrupa sürgünü, sürgün dönüşü İzmir valiliği yılları, Midhat Paşa ve arkadaşlarının Sultan Abdülaziz’in kuşkulu ölümünden sorumlu tutularak Taif’e sürgüne gönderilmeleri, II. Meşrutiyet’in ilanı, İttihat ve Terakki’nin iktidar yılları, 1. Dünya Savaşı ve Mütareke, ilk baskısı 1946 yılında yapılan bu anılarda yer alan kimi konular.
Lady Dorina Neave, hayatının yirmi altı yılını, 1881 yılında ailesinin görevi nedeniyle geldiği İstanbul’da geçirdi.
Neave’ın bu dönemdeki anılarından oluşan kitap, İstanbul’u düşsel güzellikleriyle anlatıyor; dönemin sosyal ve siyasal yapısını da kendi bakış açısıyla okuyucuya sunuyor.
İstanbul’un oryantal dekoru, birçok milletten esnaf ve satıcılar, renkli ve zengin çarşılar, Göksu ve Kâğıthane dereleri, gelenekler, Boğaziçi ve Sultanahmet semtleri ile dini toplulukların yaşam biçimi, Neave’ın anlatımında okurun karşısına çıkan kimi konular.
İtalyan ressam Fausto Zonaro, bilindiği gibi, 1891 yılında İstanbul’a gelmiş ve II. Abdülhamid tarafından 1896 yılında Saray Ressamı olarak görevlendirilmişti.
Padişahın Akaretler’de kendisine tahsis ettiği büyük evde atölyesini kuran Zonaro, burada açtığı daimi sergiyle uzun yıllar yerli ve yabancı ziyaretçilere ev sahipliği yaptı.
Padişah devrildikten sonra unvanını kaybeden Zonaro, ülkesine dönmüş, 1924 yılında da anılarını kaleme almıştı.
İşte sanatçının Türkiye’de yaşadıklarının önemli bir halkasını oluşturan bu kitapta, Zonaro’nun İstanbul’a gelişi, burada kaldığı yıllar boyunca yaşadıkları ve tarihsel tanıklıkları yer alıyor.
Fahri Maden, Osmanlı’nın sıra dışı padişahlarından II. Abdülhamit dönemindeki kimi gelişmeleri anlatıyor.
Maden, padişahın Türkçeye duyduğu ilgiyi, bu dönemde baş gösteren Latin alfabesi meselesini, Berlin Antlaşması’nı, 1881-1893 arasındaki nüfus sayımını, Arnavutluk’un bağımsızlık serüvenini ve bu dönemde öne çıkan bazı reform çalışmalarını ele alıyor.
Aydın Çakmak, hakkında en çok kelam edilen Osmanlı padişahlarından II. Abdülhamit’in Selanik ve Beylerbeyi günlerini araştırıyor.
Abdülhamit, 31 Mart Olayı’ndan sonra Selanik’e sürgün edilmiş, burada geçirdiği üç buçuk yılın ardından İstanbul’a nakledilerek Beylerbeyi’nde göz hapsinde bir hayat sürmüştü.
Kitapta, II. Meşrutiyet’in ilanından II. Abdülhamid’in Selanik’e sürgün edilmesine kadar geçen olaylar ile padişahın mal varlığına el konulması ve aleyhine açılan davalar anlatılıyor.
Selahattin Çetiner ‘Çöküş Yılları’nda, Osmanlı’nın çalkantılı dönemlerinden Cumhuriyet’e uzanan olaylar dizisini, II. Abdülhamid, Jön Türkler ve İttihat ve Terakki üzerinden inceliyor.
Tüm yenileşme çabalarına rağmen, Osmanlı’nın çöküş sürecinin hızlandığı 19. yüzyıl, barındırdığı önemli ayrıntılarla, birçok tarihçi tarafından işlendi.
Bu kritik döneme odaklanan kitapta da, Osmanlı’da oluşan karşıt siyasi görüşler ve örgütler; Cuma Selamlığı töreni ve Ermeni teröristlerin Abdülhamid’e suikast girişimi; İttihat ve Terakki Cemiyeti’nin doğuşu; II. Meşrutiyet’in ilanı; 31 Mart 1325 (9 Nisan 1909) isyanı ve II. Abdülhamid’in tahttan indirilmesi gibi konular yer alıyor.
Osmanlı İmparatorluğu ve modern Türkiye alanlarındaki çalışmalarıyla bilinen François Georgeon, Türkçede yeni bir baskıyla yayımlanan ‘Sultan Abdülhamid’te, Osmanlı’nın bu en tartışmalı padişahının kapsamlı bir biyografisini kaleme getiriyor. 1876’dan 1909’a dek Osmanlı sultanı ve Müslümanların halifesi olan Abdülhamid, uzun saltanatlar yüzyılı olarak değerlendirilen 19. Yüzyılda, 33 yıl boyunca tahtta kaldı. İşte Georgeon’un nitelikli çalışması, bir sultanın doğuşunu, onun mutlakiyetçi rejiminin ayrıntılarını, onun döneminde Osmanlı’nın yaşadığı krizleri ve iktidarının doruğa ulaşmasını ve hızla çöküşe geçişini anlatıyor.
Edward Said, Wilfred Scawen Blunt’ın, on dokuzuncu yüzyıl oryantalistlerinin en anlayışlılarından biri olduğunu söylemişti. Elimizdeki kitap, Blunt’ın 1875’te Ortadoğu’ya yaptığı uzun yolculuğunun sonucunda ortaya çıktı. Blunt burada, Muhammed Abduh ve Cemaleddin Afgani gibi reformcu İslam bilginleriyle yakın ilişkiler kurmuş, ayrıca Osmanlı padişahı Abdülhamid’le de birkaç defa yüz yüze görüşmüştü. Kitap gerek İngiliz kamuoyunun yabancısı olduğu ve önyargılarla baktığı bir dünyayı anlatması ve gerekse yazarının ilginç kişiliğiyle, bilhassa Ortadoğu, İslam ve oryantalizm gibi konularda çalışmak isteyenlere hitap edecek nitelikte.
Dipnotski 