Özkan Akpınar – Dipnotski

Jack A. Goldstone – Erken Modern Dünyada Devrim ve İsyan (2025)

Jack A. Goldstone’un bu çalışması, 17. ve 18. yüzyıllarda İngiltere, Fransa, Osmanlı İmparatorluğu ve Çin’de yaşanan siyasal çalkantıların ardındaki demografik ve yapısal dinamikleri inceliyor. Goldstone, erken modern dönemde devlet krizlerini ve isyanları açıklamak için “demografik-yapısal teori” adını verdiği özgün bir çerçeve geliştiriyor. Bu yaklaşıma göre, nüfus artışları yalnızca ekonomik baskı yaratmakla kalmıyor, aynı zamanda devletin kaynaklarını tüketerek yönetişim kapasitesini zayıflatıyor. Bu durum, mali krizleri, toplumsal hoşnutsuzluğu ve nihayetinde isyanları tetikliyor.

Goldstone, isyanları ideolojik kopuşlar olarak değil, uzun vadeli yapısal gerilimlerin ürünü olarak yorumluyor. Nüfus artışıyla birlikte gıda fiyatlarının yükselmesi, işsizliğin artması ve aristokrasiyle bürokrasi arasındaki rekabet, erken modern devletlerin dengelerini bozuyor. Bu süreç İngiltere’de iç savaşa, Fransa’da devrime, Osmanlı’da ayanların yükselişine ve Çin’de isyan dalgalarına yol açıyor. Böylece yazar, isyanları küresel ölçekte birbirine bağlayan ortak bir mantık öneriyor.

‘Erken Modern Dünyada Devrim ve İsyan: İngiltere, Fransa, Türkiye ve Çin’de Nüfus Değişimi ve Devlet Çöküşü 1600-1850’ (‘Revolution and Rebellion in the Early Modern World: Population Change and State Breakdown in England, France, Turkey, and China, 1600–1850’), tarihsel sosyolojiyle ekonomi politiği birleştirerek, devletin çöküşünü yalnızca yönetim hatalarıyla değil, toplumun maddi temellerindeki dönüşümlerle açıklıyor. Goldstone, nüfus değişimlerini tarihsel devrimlerin motor gücü olarak tanımlıyor. Kitap, erken modern dönemi küresel krizlerin çağdaş yankılarıyla ilişkilendiriyor ve toplumsal değişimin ritmini insan sayısıyla, kaynakla ve güçle birlikte yeniden okumaya davet ediyor.

Künye: Jack A. Goldstone – Erken Modern Dünyada Devrim ve İsyan: İngiltere, Fransa, Türkiye ve Çin’de Nüfus Değişimi ve Devlet Çöküşü 1600-1850, çeviren: Özkan Akpınar, Vakıfbank Kültür Yayınları, tarih, 584 sayfa, 2025

Kolektif – Selçuklular (2025)

Christian Lange ve Songül Mecit’in derlediği bu kitap, Selçuklu İmparatorluğu’nun siyasi, sosyal ve kültürel tarihini çok yönlü bir şekilde ele alıyor. ‘Selçuklular: Siyaset, Toplum, Kültür’ (‘The Seljuqs; Politics, Society and Culture’), Selçukluların kökenlerinden başlayarak, geniş bir coğrafyaya yayılan imparatorluklarının kuruluş sürecini, siyasi yapısını, yönetim anlayışını ve karşılaştığı iç ve dış sorunları inceliyor. Ayrıca, Selçuklu toplumunun farklı katmanlarını, etnik ve dini çeşitliliğini, ekonomik faaliyetlerini ve gündelik yaşamını da detaylı bir şekilde ele alıyor. Kitap, Selçuklu kültürünün İslam dünyasındaki yerini, bilim, sanat, edebiyat ve mimari alanındaki gelişmelerini, tasavvuf hareketlerini ve dini kurumlarını da kapsamlı bir şekilde analiz ediyor.

Bu derleme, A.C.S. Peacock, C. Edmund Bosworth, Carole Hillenbrand, D.G. Tor, Daphna Ephrat, David Durand-Guédy, Jürgen Paul, Massimo Campanini, Robert Hillenbrand, Scott Redford, Vahid Behmardi ve Vanessa Van Renterghem gibi alanında uzmanlaşmış akademisyenlerin katkılarıyla Selçuklu tarihinin farklı yönlerine odaklanıyor. Kitap, Selçuklu sultanlarının iktidar mücadelelerini, merkezi otoritenin zaman zaman zayıflamasını ve bölgesel güçlerin yükselişini takip ediyor. Selçuklu ordusunun yapısı, askeri başarıları ve yenilgileri, Bizans İmparatorluğu ve diğer komşu devletlerle olan ilişkileri de kitapta önemli bir yer tutuyor. Sosyal hayata dair bölümlerde, göçebe geleneklerinden yerleşik hayata geçişin etkileri, farklı etnik grupların bir arada yaşaması, şehirlerin gelişimi ve kırsal bölgelerdeki yaşam koşulları anlatılıyor. Kitap, Selçuklu toplumunda kadınların rolü, aile yapısı, eğitim kurumları ve hayır işleri gibi konulara da değiniyor.

Çalışma, Selçuklu İmparatorluğu’nun kültürel mirasını da derinlemesine inceliyor. İslam düşüncesindeki farklı akımların Selçuklu coğrafyasındaki yayılımı, önemli bilim insanları ve düşünürlerin katkıları, Farsça ve Arapça edebiyatın gelişimi, Selçuklu dönemi mimarisinin özgünlüğü ve Anadolu’nun Türkleşmesi sürecindeki kültürel etkileşimler kitapta ayrıntılı bir şekilde ele alınıyor. Kitap, Selçuklu İmparatorluğu’nun sadece siyasi ve askeri bir güç olmakla kalmayıp, aynı zamanda İslam medeniyetinin önemli bir merkezi olduğunu ve sonraki dönemlerdeki siyasi ve kültürel gelişmeleri derinden etkilediğini gösteriyor. Bu kapsamlı çalışma, Selçuklu tarihine ilgi duyan herkes için değerli bir kaynak sunuyor.

Künye: Kolektif – Selçuklular: Siyaset, Toplum, Kültür, derleyen: Christian Lange, Songül Mecit, çeviren: Özkan Akpınar, İletişim Yayınları, tarih, 429 sayfa, 2025

Kolektif – Son Osmanlılar: Yunanistan’da Müslüman Azınlık (2023)

Türkiye ile Yunanistan arasında yapılan nüfus mübadelesi sözleşmesinde (1923), İstanbul, Gökçeada ve Bozcaada’da oturan Rumlar ile Batı Trakya’nın Müslüman nüfusu mübadele dışı tutulmuştu.

Lozan Antlaşması’nın “Azınlıkların Korunması” bahsinin 45. maddesinde şöyle denmişti: “İşbu kesim hükümleri ile Türkiye’nin Müslüman olmayan azınlıkları için tanınan haklar, Yunanistan tarafından da kendi topraklarında bulunan Müslüman azınlığa tanınmıştır.”

Kevin Featherstone, Dimitris Papadimitriou, Argyris Mamarelis ve Georgios Niarchos tarafından ortaklaşa kaleme alınmış ‘Son Osmanlılar. Yunanistan’da Müslüman Azınlık (1940-1949)’, tarihi yeteri kadar araştırılmamış bu azınlık toplumunun kritik on yılına ışık tutuyor.

Bu on yılda önce II. Dünya Savaşı’na, acımasız bir işgale ve direnişe, savaştan sonra da bu kez kardeş kavgasına, bir iç savaşa sahne olan Yunanistan’da bu azınlık (veya onu oluşturan cemaatler) neler yaşamıştı?
Jeostratejik koşullar, Türk-Yunan ilişkileri ve iç dinamikler bu süreçte ne oranda rol oynamıştı?

Yunanistan’ın Müslüman azınlığı sadece tarihsel kökenleri itibariyle değil, o dönemde kendini hissettiren kültürel değişim nedeniyle de ‘Son Osmanlılar’ olarak nitelendirilebilirdi, çünkü Batı Trakya Türkleri arasında ağırlıkta olan gelenekçi eğilimin yerini artık Türkiye Cumhuriyeti’ndeki değişimin izinden giden seküler ve modernist eğilim alıyordu.

İç Savaş’a ELAS saflarında katılan Mihri Belli’nin “Kapetan Kemal” kod adıyla komuta ettiği birliğin “Osmanlı Taburu” diye anılması ise bu geçiş sürecini belki de en güzel yansıtan göstergelerden biriydi.

Yunanistan, Bulgaristan, Türkiye, İngiltere ve ABD arşivlerinden daha önce gün ışığına çıkmamış belgelerin yanı sıra, dönemin yerel basınının, broşürlerin, sahada yapılmış çok sayıda kişisel görüşmenin ve anıların da kullanıldığı bu çalışma önemli bir boşluğu dolduruyor.

Künye: Kevin Featherstone, Dimitris Papadimitriou, Argyris Mamarelis ve Georgios Niarchos – Son Osmanlılar: Yunanistan’da Müslüman Azınlık (1940-1949), çeviren: Özkan Akpınar, İş Kültür Yayınları, tarih, 480 sayfa, 2023

A. C. S. Peacock – Büyük Selçuklu İmparatorluğu (2020)

Daha önce ‘Selçuklu Devleti’nin Kuruluşu’ adlı önemli çalışması Türkçeye kazandırılan A. C. S. Peacock, şimdi de Büyük Selçuklu İmparatorluğu’nun tarihini çok yönlü bir bakışla izlediği bir başka eseriyle karşımızda.

Ortadoğu ve İslâm Tarihi alanına büyük katkılarda bulunmuş Peacock, yaklaşık 1040 ve 1157 yılları arasında Ortadoğu ve Müslüman Orta Asya’ya hâkim olmuş bu imparatorluğu, Avrasya bozkırlarından Kahire kapılarına uzanan yükselişinin altındaki dinamikleri irdeleyerek kitabına başlıyor.

Çalışmanın devamında da,

Selçuklu sultanlığında bozkır siyaset geleneği,
Selçuklular ve halifelik,
Sultanların yaşam tarzı,
Selçuklu sarayında kadınlar,
Selçuklularda bürokratlar ve idare,
Selçuklu ordusunun gelişimi ve mahiyeti,
Selçuklu dindarlığı ve din adamlarıyla ilişkiler,
Selçuklu hanefiliği ve diğer mezheplere yönelik siyaset,
Selçuklu İmparatorluğu’nun Yahudileri,
Selçuklu İmparatorluğu’nun Hıristiyan halkları,
Selçuklu topraklarının ekonomik ve toplumsal örgütlenişi,
Selçuklu şehirciliği,
Selçuklularda yaşamın örgütlenmesi,
Ve Selçuklunun bıraktığı miras gibi konular ele alınıyor.

Kitabın önemli bir katkısı da, kendileri de göçebe olan Selçukluların, bir “devlet” olarak göçebelere yönelik politikasını ve onlarla karşılıklı ilişkilerini de aydınlatması.

Künye: A. C. S. Peacock – Büyük Selçuklu İmparatorluğu, çeviren: Özkan Akpınar, İletişim Yayınları, tarih, 383 sayfa, 2020

Gabrielle Walker ve Sir David King – Dünyamız Isınıyor (2010)

Küresel ısınma, bağıra bağıra gelen ve geleceği tümüyle etkileyecek büyük bir sorun.

Öte yandan bu konuda çokça saptırma ve yalan bilgi, kafamızı hepten karıştırıyor.

Gabrielle Walker ve Sir David King de ‘Dünyamız Isınıyor’da, küresel ısınma hakkında esen doğru ve yanlış bilgiler fırtınasının içinde ilerleyerek, bilinmeyenleri açıklığa kavuşturuyor.

“Küresel ısınmayla nasıl başa çıkabiliriz?” sorusunun yanıtını arayan çalışma, sorunun bilimsel temelini, muhtemel teknolojik çözümlerini ve siyasete ilişkin noktaları ele almasıyla dikkat çekiyor diyebiliriz.

Küresel ısınmanın, muhtemelen insan ırkının bir bütün olarak bugüne kadar karşılaştığı en ciddi sorun olduğunu vurgulayan yazarlar, geç olmadan neler yapılabileceğini araştırıyor.

Künye: Gabrielle Walker ve Sir David King – Dünyamız Isınıyor, çeviren: Özkan Akpınar, Boğaziçi Üniversitesi Yayınevi, ekoloji, 287 sayfa

Averil Cameron – Bizanslılar (2016)

Geç Antik Çağ’dan yıkılış sürecine, Dünya tarihinde önemli yeri olmuş Bizans İmparatorluğu’nun mufassal bir tarihi.

1025 ile 1453 arasında Bizans’ın değişen biçimi, imparatorlukta idari yapı, toplumsal yaşam, eğitim ve kültür, Bizans’ın Avrupa’yla ilişkileri gibi konulara odaklanan enfes bir eser.

2006 yılında John D. Criticos Ödülü’nü kazanan çalışma, Bizans İmparatorluğu’nun karmaşık tarihi, etnik yapısı ve kimliğine bir giriş niteliği taşıyor.

Künye: Averil Cameron – Bizanslılar, çeviren: Özkan Akpınar, İş Kültür Yayınları, tarih, 344 sayfa, 2016

Chris Impey – Yaşam Üzerine Sohbetler (2018)

Dünya dışı yaşam konusunda henüz kesin bilgilere sahip değiliz.

Fakat bu, evrende başka yaşamların olmadığı anlamına gelmiyor.

İşte bu şahane kitap, tam da bu olasılık üzerine alanında uzman isimlerin fikirlerini sunmasıyla çok önemli.

Bizde daha önce ‘Evrenin Doğuşu’ adlı ufuk açıcı çalışması da yayınlanmış Chris Impey, birçok astronom, jeolog, biyolog ve yazarla yaptığı röportajları ‘Yaşam Üzerine Sohbetler’de bir araya getiriyor ve böylece bilim insanlarının evrendeki yaşam üzerine güncel fikirlerini sunuyor.

Dünyadaki yaşamın kökeni ve dudak uçuklatan çeşitliliği,
Yerküre dışındaki yaşamın olası sahaları,
Mars ve Titan’a düzenlenen misyonlardan öğrendiklerimiz,
Biyoloji-sonrası evrim,
Zeki uzaylılarla temasın bizim için ne anlama geldiği…

İşte ‘Yaşam Üzerine Söyleşiler’, bu ve bunun gibi birçok konuyu irdelerken, yüzyıllardır insanoğlunun kendine sorduğu “Bu evrende yalnız mıyız?” sorusuna doyurucu yanıtlar veriyor.

Künye: Chris Impey – Yaşam Üzerine Sohbetler: Astrobiyoloji Söyleşileri, çeviren: Özkan Akpınar, Boğaziçi Üniversitesi Yayınları, bilim, 534 sayfa, 2018

Eugene Rogan – Osmanlı’nın Çöküşü: Ortadoğu’da Büyük Savaş (1914-1920) (2017)

Osmanlı’nın 1. Dünya Savaşı’na katılması, hem imparatorluğun hem de modern Ortadoğu tarihinde büyük dönüşüme, geri döndürülemez bir kırılmaya vesile oldu.

Zira Osmanlıların savaşa girişi, Avrupa savaşını başka herhangi bir olaydan daha fazla etkileyerek, bir dünya savaşına dönüştürmüş oldu.

İşte Ortadoğu tarihi alanında yaptığı önemli çalışmalarla bilinen Eugene Rogan, Osmanlı için sonun başlangıcı olan bu büyük savaşın başından sonuna ve tüm cepheleriyle nitelikli bir fotoğrafını çekiyor.

Rogan bunu yaparken, savaşa giren tarafların strateji ve planlarını da açıklıyor ve daha da önemlisi, Osmanlı’nın sonunu getiren bu büyük savaşın Batı cephesindeki ülkelerin geleceğine nasıl yön verdiğini de gözler önüne seriyor.

Kitapta,

Savaştan önce dünyanın düzeni,
Savaşın Basra, Aden, Mısır ve Doğu Akdeniz’deki açılış salvoları,
Kafkasya ve Sina’da Osmanlı seferleri,
Çanakkale Boğazı’na saldırı,
Ermenilerin imhası,
Gelibolu’da Osmanlı zaferi,
Mezopotamya’nın istilası,
Kut kuşatması,
Arap isyanı,
Ve Bağdat, Sina ve Kudüs’ün düşüşünden sonra Osmanlı’nın geri çekilme süreci gibi, birçok önemli konu ele alınıyor.

Künye: Eugene Rogan – Osmanlı’nın Çöküşü: Ortadoğu’da Büyük Savaş (1914-1920), çeviren: Özkan Akpınar, İletişim Yayınları, tarih, 477 sayfa, 2017

Songül Mecit – Anadolu Selçukluları (2017)

ANADOLU SELÇUKLULARI, Songül Mecit, çeviren: Özkan Akpınar, İletişim Yayınları, tarih, 344 sayfa

1081-1243 arasında varlık göstermiş Anadolu Selçuklularının ideolojisine ve zihniyet dünyasına dair kapsamlı bir çalışma. Songül Mecit araştırması için mevcut Farsça ve Arapça Anadolu Selçuklu birincil kaynağının yanı sıra, döneme ait Doğulu Hıristiyan kronikleri, sikkeler ve anıtsal kitabeler gibi kaynaklara da başvurmuş. İdeolojinin bir devletin oluşumunda önemli bir rol oynadığı teziyle öne çıkan çalışma, Anadolu Selçuklularının İslam dünyasına nasıl girdikleri, göçebe yaşam tarzları, düşünme biçimlerii, ilk Selçuklu liderlerinin geleneksel göçebe hâkimiyet kalıplarına nasıl riayet ettikleri, Anadolu’daki Rum Selçuklu Beyliği’nin 13. yüzyılın başlarına gelindiğinde Rum Selçuklu Sultanlığı’na nasıl dönüştüğü ve Selçuklular ile Bizanslılar arasındaki ilişkiler gibi konularda önemli ayrıntılar sunuyor.