27 Mayıs 1960 Darbesi

Nesimi Gökşen – Devletin Subayı, Subayın Devleti (2023)

Nesimi Gökşen’in ‘Devletin Subayı, Subayın Devleti’ kitabı, 27 Mayısçıların ama onun da ötesinde 27 Mayıs’a giden yolda asker içerisindeki öbekleşmelerin temel motivasyonunu anlamaya çalışıyor.

Siyasetçilere güvensizliği, siyasete yüklenen pejoratif anlamı, ülkenin geri kalmışlıktan kurtarılması misyonunu asker içinden görerek, kuşak ve ekol detaylarında gezinerek, topluma “müdahale” misyonunu nasıl edindiklerinin kaynaklarına giderek, askerin toplumsal hayattaki “kaygı”larını irdeleyerek 27 Mayıs’ın farklı bir veçhesini ortaya koyuyor.

Kitaptan bir alıntı:

“İnönü ile Menderes dönemindeki birbiriyle ardışık gizli örgütlenmelerin gerekçelerine bakıldığında, üyelerindeki kuşak/ zihniyet farklılığına rağmen, bazı temel noktalarda bir ‘süreklilik’ söz konusuydu. Bu süreklilik, kışlalarda genç subayların ‘n’olacak bu memleketin hali’ sorusuna aradıkları ‘benzer’ yanıtlarda gizliydi. Bu yönüyle, geri kalmışlıktan kurtarmak görevini, Milli Şef Dönemi gizli örgütlenmelerinden miras alan bu genç kurmaylar, Prusya askerî ekolüyle eğitim görmüş seleflerinden farklı olarak Amerikan askerî ekolüyle yetişen 1920’ler kuşağını temsil ediyorlardı. Fakat subaylar nezdinde bu iki ekol arasında kesin kopuş olduğunu söylemek mümkün değildir. Melez bir askerî yapının hâkim olduğu ordu içindeki illegal oluşumları hayata geçiren temel gerekçe ‘ülkeyi geri kalmışlıktan kurtarmak’ olsa da, 27 Mayıs Askerî Müdahalesi’nin harekât sürecinde subayların temel motivasyon kaynağı, siyasal-toplumsal muhaliflerin ‘özgürlük/demokrasi’ talepleriydi.”

Künye: Nesimi Gökşen – Devletin Subayı, Subayın Devleti: Cuntalar, Darbe ve İktidar Savaşı (27 Mayıs 1960), İletişim Yayınları, siyaset, 392 sayfa, 2023

Abdi İpekçi ve Ömer Sami Coşar – İhtilalin İçyüzü (2010)

Abdi İpekçi ve Ömer Sami Coşar’ın uzun soluklu araştırmalarının ürünü olan ‘İhtilalin İçyüzü’nün ilk bölümü 1962, ikinci bölümü de 1965 yıllarında Milliyet gazetesinde tefrika edilmişti.

Yazarlar burada, Türkiye’nin yakın siyasî ve sosyal hayatının en önemli olaylarından biri olan 27 Mayıs darbesini öncesi ve sonrasıyla ele alıyor.

Darbenin gizli kalmış yönlerini araştırıp tespit eden çalışma, bu yönüyle dönemin tarihi açısından büyük öneme haiz.

Ayrıca yazarların, Milli Birlik Komitesi’nde yer alan üyelerle yetinmeyerek, olaylara tanık olan başka kaynaklara da başvurmaları, çalışmayı nitelikli kılan hususların başında geliyor.

İpekçi ve Coşar, 1950 seçimlerinden önce orduda kurulan teşkilattan ve darbenin hazırlık aşamasından, iktidarı ele geçiren komitede yaşanan tasfiye hareketine kadar geçen dönemi, tanıklıklar ve belgelerle gözler önüne seriyor.

Künye: Abdi İpekçi ve Ömer Sami Coşar – İhtilalin İçyüzü, İş Kültür Yayınları, siyaset, 481 sayfa

Kolektif – Türkiye’nin 1960’lı Yılları (2017)

Türkiye’nin 1960’lı yılları için arşivlik bir eser.

Pek çok yazarın katkıda bulunduğu çalışma, bu dönemi farklı yönleriyle ele alıyor.

Kitapta,

27 Mayıs darbesi,
Yassıada yargılamaları,
1960’lı yıllarda Türkiye ekonomisi, dış politikası ve siyasi düşünce ortamı,
1960’lı yıllarda Türkiye kapitalizmi ve ordu kuruluşu OYAK’ın bu bağlamda yeri,
Meşhur Johnson mektubunun yansımaları,
Merkez sağ, darbeler, krizler ve koalisyonlardan oluşan siyasi iktidar profili,
68 hareketi,
Türkiye İşçi Partisi (TİP) deneyimi,
Yön ve Milli Demokratik Devrim hareketleri,
Demirkırat’tan Adalet Partisi’ne merkez sağın sancılı serüveni,
1960’lı yıllarda Türkiye’de anti-komünizm,
Efsanevi 15-16 Haziran eylemleri,
1960’lı yıllarda Kürt siyasal aktivizmi,
Ve 1960’lı yıllarda edebiyat, müzik, sanat, kültür ve gündelik hayat gibi pek çok konu yer alıyor.

Kitapta ayrıca, Adnan Menderes, Cemal Gürsel, Talat Aydemir, Mehmet Ali Aybar, Behice Boran, Süleyman Demirel, Ragıp Gümüşpala, Suat Hayri Ürgüplü, Alparslan Türkeş ve Cevdet Sunay gibi, bu dönemde etkili olmuş aktörlerin hayatları ve çalışmaları da irdeleniyor.

Künye: Kolektif – Türkiye’nin 1960’lı Yılları, hazırlayan: Mete Kaan Kaynar, İletişim Yayınları, tarih, 1184 sayfa0

Sami Küçük – Rumeli’den 27 Mayıs’a (2008)

27 Mayıs 1960 darbesinin planlayıcılarından Kurmay Albay Sami Küçük, Köşk Harekât Kumandanı olarak Cumhurbaşkanı Celal Bayar’ı teslim almasıyla bilinir.

Küçük’ün anılarından oluşan bu kitap, darbe öncesi ve sonrasındaki gelişmeleri barındırmasıyla dikkat çekiyor.

Küçük, 27 Mayıs’ta darbe yapan kuşağının nasıl oluştuğunu, darbeci gizli örgütün kuruluş ve işleyişini, darbe sonrasında yaşanan ayrışmaları ve bu dönemde ABD ile ilişkileri anlatıyor.

Kitabın ‘Hesaplaşma’ başlıklı ikinci bölümü, Alpaslan Türkeş ve Cevdet Sunay’la ilgili değerlendirmeleri, ‘İcraatlar’ başlıklı son bölüm ise Küçük’ün kuruluşunda yer aldığı TÜBİTAK, ODTÜ ve Ankara Koleji gibi kurumlara dair görüşlerini barındırıyor.

Künye: Sami Küçük – Rumeli’den 27 Mayıs’a, Mikado Yayınları, anı, 247 sayfa

Kamil Karavelioğlu – Bir Devrim İki Darbe (2007)

BİR DEVRİM İKİ DARBE, Kamil Karavelioğlu, Gürer Yayınları, tarih, 391 sayfa

Kamil Karavelioğlu’nun ‘Bir Devrim İki Darbe’ isimli bu çalışması, 27 Mayıs 1960, 12 Mart 1971 ve 12 Eylül 1980 darbelerinin tarihine odaklanıyor. Karavelioğlu’nun 27 Mayıs’ı devrim olarak nitelemesinin nedenlerinden biri, kendisinin Milli Birlik Komitesi üyesi olması ve 1960’ta DP’ye karşı darbe düzenleyen subayların içinde yer almış olması. Karavelioğlu’nun çalışması, bu üç darbe ekseninde, Türkiye’de yaşanan muazzam siyasî dönüşümleri, trajedileri kendi anılarından hareketle anlatıyor. Karavelioğlu, 27 Mayıs darbesi içinde yer almış bir isim olarak, “Okuyucular benim notlarımda 27 Mayıs 1960’tan sonraki askeri darbelerin şaşkınlığını, çapsızlığını bol bol öğreneceklerdir,” diyor.

Samet Ağaoğlu – Arkadaşım Menderes (2011)

ARKADAŞIM MENDERES, Samet Ağaoğlu, Yapı Kredi Yayınları, anı, 163 sayfa

Samet Ağaoğlu, tanınmış bir siyasetçi olmasının yanı sıra, iyi bir edebiyatçı olarak da biliniyor. Ağaoğlu, 1946 yılında Demokrat Parti’ye katılarak siyasete atılmış ve 1950 ile 1960 arasında Manisa milletvekili olarak Meclis’te yer almıştı. Aynı dönemde, Adnan Menderes hükümetlerinde çalışma, sanayi ve devlet bakanlığı görevlerinde bulunmuş Ağaoğlu, 27 Mayıs 1960 darbesinin ardından yargılanarak ömür boyu hapse mahkum edilmişti. Ağaoğlu’nun elimizdeki anıları, birebir yaşadıkları, Adnan Menderes’in kişiliği ve 1950-1960 arasına damgasını vurmuş Demokrat Parti ekseninde, bir dönemin siyasal atmosferini ayrıntılı bir bakışla betimliyor.

Mithat Perin – Zindana Tıkılan İktidar (2011)

ZİNDANA TIKILAN İKTİDAR, Mithat Perin, Doğan Kitapçılık, anı, 232 sayfa

‘Zindana Tıkılan İktidar’, 27 Mayıs darbesinin mağdurlarından Mithat Perin’in anılarından oluşuyor. Perin, 27 Mayıs sanığı bir milletvekili olarak 16 ay yaşadığı ve beş ay ağır hapse mahkum olarak ayrılıp geriye kalan cezasını çekmek üzere sevk edildiği Kayseri Bölge Cezaevi’yle ilgili anılarını anlatıyor. 27 Mayıs darbesi, halkın seçtiği bir iktidarı hedeflediği kadar, Türkiye’de askeri darbe geleneğini başlatmasıyla da, etkileri daha sonra da devam eden olaylardan. Perin’in bir döneme ışık tutan anılarında, 27 Mayıs’ın askeri darbesinin tohumlarının atılışı, Türkiye’nin NATO’yu uyarması, CHP’nin Demokrat Parti’yi kapattırması, Yassıada duruşmaları, Celal Bayar’ın intihar teşebbüsü, Yassıada’daki hakimler ve savcılar, savunma avukatları ve Menderes ile iki bakanın idam edilişi gibi önemli detaylar yer alıyor.