David Graeber – Dipnotski

David Graeber – Anarşist Bir Antropolojiden Parçalar (2025)

David Graeber’in bu kitabı, antropoloji ile anarşizm arasında kurulmamış ama kurulması gereken fikri hattı cesurca tartışan kısa ama etkili bir manifesto niteliği taşıyor. İlk kez 2004’te yayımlanan bu çalışma, “var olmayan bir bilimin taslağı” olarak yola çıkıyor ve hem akademiye hem de siyasal düşünceye radikal bir soru yöneltiyor: Hiyerarşi, iktidar, şiddet ve kolektif örgütlenme biçimlerini inceleyen antropoloji ile aynı meseleleri politik bir etik üzerinden sorgulayan anarşizm neden ortak bir zemin yaratamıyor?

Graeber, modern olmayan toplumların karar alma süreçlerini ve çatışma çözme mekanizmalarını incelerken Batı’nın demokrasi anlayışının ne kadar dar bir tarihsel çerçeveye dayandığını gösteriyor. Antik Atina’nın “demokrasinin sıfır noktası” olarak sunulmasını eleştiriyor ve bunun, insan topluluklarının binlerce yıldır kullandığı farklı ve daha yatay örgütlenme biçimlerini görünmez kıldığını vurguluyor. Ona göre antropoloji, bu alternatif pratiklerin kaydını tutarak yalnızca tarihsel çeşitliliği değil, hiyerarşiye mecbur olmadığımız gerçeğini de ortaya çıkarıyor. ‘Anarşist Bir Antropolojiden Parçalar’ (‘Fragments of an Anarchist Anthropology’), çoğunluk demokrasisinin hangi durumlarda işlemediğini, konsensüs, müzakere ve gönüllü birliktelik gibi başka karar alma yöntemlerinin neleri mümkün kıldığını somut örneklerle tartışıyor.

Graeber’in amacı yeni bir sistem inşa etmekten çok, mevcut politik hayal gücümüzün önündeki engelleri kaldırmak. Devletin zorunlu olmadığını, iktidarın doğal bir olgu değil tarihsel bir tercih olduğunu hatırlatıyor. Antropolojiyi, yalnızca kültürleri betimleyen bir disiplin olarak değil, özgürlük pratiklerini ortaya çıkarabilen bir araç olarak yeniden konumlandırıyor. ‘Anarşist Bir Antropolojiden Parçalar’, siyaset teorisine alternatif bir perspektif sunması, demokratik pratikleri yeniden düşünmeye çağırması ve toplumsal hayal gücünü genişletmesi bakımından Graeber’in en etkili metinlerinden biri.

Künye: David Graeber – Anarşist Bir Antropolojiden Parçalar, çeviren: Ulaşcan Kurt, Everest Yayınları, antropoloji, 104 sayfa, 2025

David Graeber, David Wengrow – Her Şeyin Şafağı (2024)

Tarımın ve şehirlerin gelişiminden devletin, demokrasinin ve eşitsizliğin kökenlerine kadar sosyal evrim hakkındaki en temel varsayımlarımıza meydan okuyan ve insani özgürleşme için yeni olasılıklar ortaya koyan, insanlık tarihine dair yepyeni bir yaklaşım…

Nesiller boyu uzak atalarımız ya özgür masumlar ya da haydut savaşçılar olarak ilkel açıdan nitelendirildi.

Bize uygarlığın ancak başlangıçtaki bu özgürlüklerimizden vazgeçerek ya da temel içgüdülerimizi kontrol altına alarak elde edilebileceği söylendi.

David Graeber ve David Wengrow, bu tür teorilerin ilk olarak 18. yüzyılda, yerli gözlemciler ve entelektüeller tarafından Avrupa toplumuna yöneltilen eleştirilere karşı muhafazakâr tepkilerin nasıl ortaya çıktığını gösteriyor.

Bu tartışmanın yeniden ele alınması tarımın, mülkiyetin, kentlerin, demokrasinin, köleliğin ve uygarlığın kökenleri de dahil olmak üzere, bugün insanlık tarihini nasıl anlamlandırdığımız konusunda çarpıcı sonuçlar doğurmaktadır.

Eğer insanlar evrimsel geçmişlerini küçük avcı-toplayıcı gruplar hâlinde geçirmedilerse bunca zaman ne yapıyorlardı?

Tarım ve şehirleşme hiyerarşi ve tahakkümün pençesine düşmek anlamına gelmiyorsa ne tür sosyal ve ekonomik örgütlenmelere yol açtı?

Arkeoloji ve antropolojide çığır açan araştırmalara başvuran yazarlar, kavram zincirlerimizi bir kenara bırakıp gerçekten olan biteni algılamayı öğrendiğimizde tarihin nasıl çok daha ilginç bir hâl aldığını göstererek insanlık tarihinin seyrinin sanıldığından daha belirsiz, daha eğlenceli ve umut dolu olasılıklarla dolu olabileceğini ortaya koyuyor.

‘Her Şeyin Şafağı’, insanlık tarihine dair anlayışımızı kökten değiştirerek yeni özgürlük biçimlerini, toplumsal örgütlenmenin yeni yollarını hayal etmeye giden bir yol çiziyor.

Künye: David Graeber, David Wengrow – Her Şeyin Şafağı: İnsanlığın Yeni Tarihi, çeviren: Kerim Kartal, Epsilon Yayıncılık, inceleme, 848 sayfa, 2024

Kolektif – Neden Çalışalım ki? (2024)

Bugün işin, asgari geçimimizi sağlamak dışında hiçbir anlamı yok.

Farklı yaklaşımlar üzerinden çalışma meselesini ele alan ‘Neden Çalışalım ki?’ alternatif bir toplumun olanaklarını inceleyen yazar ve sanatçıların makale ve illüstrasyonlarından oluşuyor.

Çalışma kavramının tarihini, insanı masaya zincirleyen “iş kültürü”nü, modern dünyanın zorlu çalışma koşullarını ve vaat edilen boş zaman toplumunu mercek altına alan yazarlar ücretli işçiliğin özünde ahlaki bir değerinin bulunmadığı ve her ne kadar uzak görünse de hayatın daha farklı yaşanabileceği, hatta yaşanması gerektiği fikrinde buluşuyor.

Künye: David Graeber, William Morris, Peter Kropotkin, Voltairine De Cleyre, George Woodcock, Colin Ward, Juliet Schor, Bertrand Russell vd. – Neden Çalışalım ki?: Boş Zaman Toplumuna Dair Savlar, derleyen: Freedom Press, çeviren: Begüm Berkman, Tellekt Kitap, siyaset, 304 sayfa, 2024

Kolektif – Her Şey Değişmeli! (2021)

Koronavirüs pandemisi, kapitalizmin hayatımızı cehenneme çevirmesi için fırsat oldu.

Çağımızın önde gelen düşünürlerinin katkıda bulunduğu bu derleme ise, bugüne yakışır devrimci bir tutumun nasıl olması gerektiği üzerine kafa yoruyor.

‘Her Şey Değişmeli!’, içinde bulunduğumuz durumun sorumlusu olan finansal kuruluşlar hızla sisteme “format atmak” peşindeyken, daha adil bir dünya için farklı alanlardan alternatif çözüm önerileri getiren isimlerin makalelerine yer veriyor.

Yazarlar, bu anlatıya kendi çözümlerimizle yanıt vermemiz gerektiğini, kapitalizmin “büyük sıfırlama” adını verdiği Truva atını yenmemiz gerektiğini hatırlatıyor bize.

Katılımcılar, teknolojinin kontrolünü elinde bulunduran az sayıdaki şirketin özelleştirdiği kamusal hayatı, siyaseti geri almak için; sağlık, eğitim, barınma ve emeğin daha az baltalandığı bir dünya için çalışan; bu uğurda benzersiz bir formül bulmaktan ziyade bilgiye dayalı önerilerin paylaşıldığı bir ortak çalışma hedefliyor.

Kitapta,

Koronavirüs günlerinde umut ve mizah,
Ölümcül bir kombinasyon olarak korona ve neo-faşizm,
Dijital sömürgecilik ve covid-19,
Kamusal insanın çöküşü 2020,
Pandemide enternasyonalizm,
Virüs sonrası dünya üzerine öngörüler,
Kapitalizm, Covid-19 ve ABD seçimi,
Pandemi günlerinde teknoloji,
Kapitalizmin ruh sağlığımız üzerindeki etkileri,
Borçlar, tırışkadan işler ve siyasi öz-örgütlenme,
Covid-1984 ve gözetim kapitalizmi,
Para ve borç yaratmaya zemin hazırlayan kârlı yalanlar,
Ve uyduruk reçeteler mi, sosyalizm mi? gibi, pek çok önemli konu irdeleniyor.

Kitaba katkıda bulunan isimler ise şöyle: David Adler, Tarık Ali, Gael Garcia Bernal, Larry Charles, Noam Chomsky, Daniel Ellsberg, Brian Eno, Kenneth Goldsmith, David Graeber, Johann Hari, Maja Kantar, Stephanie Kelton, Stefania Maurizi, Ivana Nenadovic, Maja Pelevic, Vijay Prashad, Angela Richter, Saskia Sassen, Saša Savanovic, Jeremy Scahill, Richard Sennett, John Shipton, Astra Taylor, Ece Temelkuran, Yanis Varoufakis, Roger Waters, Slavoj Žižek ve Shoshana Zuboff.

Künye: Kolektif – Her Şey Değişmeli!: Covid-19’un Ardından Dünya, hazırlayan: Renata Ávila ve Srećko Horvat, çeviren: Kemal Güleç, Metis Yayınları, siyaset, 320 sayfa, 2021

David Graeber – Anarşizm: Lafın Gelişi (2021)

Yalnızca anarşinin tarihi üzerine değil, anarşinin çağımızdaki önemi ve geleceği hakkında da ufuk açıcı bir tartışma.

Yakın zamanda kaybettiğimiz David Graeber, anarşist ahlak üzerine de derinlemesine düşünüyor.

Graeber zamanının en önemli düşünürlerinden biri olmasının yanı sıra en etkililerinden de biriydi.

Ayrıca, dünya genelinde etkin militanlık konusunda kanıtlanmış bir sicile sahip nadir entelektüellerden biriydi.

Bu yüzden uluslararası sol üzerindeki etkisi göz ardı edilmemelidir.

Graeber, ‘Borç, Bürokrasi’ ya da ‘Tırışkadan İşler’deki yazılarıyla olduğu kadar, Amerikan akademisinden sürgününe yol açan Wall Street İşgal Hareketi’ndeki önemli katılımıyla da bizlere kapitalizmden sıyrılmanın -belki de- en güvenilir yolunu önermişti.

Görüşmeciler Mehdi Belhaj Kacem, Nika Dubrovsky ve Assia Turquier-Zauberman, Graeber’e yalnızca anarşinin tarihi hakkında değil, aynı zamanda anarşinin çağımızdaki önemi ve geleceği hakkında da sorular sordu.

Sohbetleri ayrıca antropoloji ve anarşizm arasındaki bağları ve bu bağların DNA’sının Wall Street İşgali ve Sarı Yelekliler hareketlerindeki izlerini araştırıyor.

Ayrıca Graeber sadece siyasi alanda değil; aynı zamanda sanat, aşk, cinsellik vb. alanlarda da anarşist etiğin anlamını tartışmaya açıyor.

Künye: David Graeber – Anarşizm: Lafın Gelişi, çeviren: Bengü Bade Baz, Aryen Yayınları, siyaset, 178 sayfa, 2021

David Graeber – Tırışkadan İşler (2021)

Dünyaya hiçbir faydaları dokunmadığı gibi, kimileri topluma büyük zararlar veren tırışkadan işler üzerine muazzam bir antropolojik ve siyasi değerlendirme.

Yakın zamanda aramızdan ayrılan büyük antropolog David Graeber, kimseye faydası dokunmayan pek çok işin, kuşaklar boyunca nasıl katlanarak çoğaldığını gözler önüne seriyor.

Graeber, toplumsal yaşamdaki işlerin yarısından fazlasını oluşturan, tamamen anlamsız beş tür iş olduğunu savunuyor.

Üstlerine kendilerini önemli hissettirmeye yarayan işler: örneğin resepsiyon görevlileri, idari asistanlar, kapı görevlileri.
İşverenleri adına başkalarına zarar vermek veya onları aldatmak için hareket eden işler: örneğin lobiciler, şirket avukatları, tele-pazarlamacılar, halkla ilişkiler uzmanları.
Kalıcı olarak düzeltilebilecek sorunları geçici olarak düzelten işler: örneğin çantaları gelmeyen yolcuları sakinleştiren havayolu büro personeli.
Yararlı bir şeyin yapılmadığı zamanlarda yapıldığı izlenimini yaratan işler: örneğin anket yöneticileri, kurum içi dergi gazetecileri, kurumsal uyum görevlileri.
Çalışanları yöneten veya onlar için fazladan iş yaratan görev yöneticileri: örneğin orta düzey yönetim ve liderlik uzmanları.

Bu tür işlerin büyük ölçüde özel sektörde olduğunu belirten Graeber, ayrıca toplumsal norm işi adeta bir din olarak algıladığı için pek çok çalışanın anlamsız bulsalar da bu işleri yaptıklarını ortaya koyuyor.

Graeber, saçma ve anlamsız işleri yapmanın yarattığı döngüyü “derin psikolojik şiddet” olarak tanımlıyor ve bu durumun kolektif ruhumuzda büyük bir yara izi bıraktığını söylüyor.

Künye: David Graeber – Tırışkadan İşler, çeviren: Burak Esen, Everest Yayınları, inceleme, 416 sayfa, 2021

David Graeber – Kuralların Ütopyası (2016)

Bürokratik uygulamalar, alışkanlıklar etrafımızı kuşatmış durumda.

Hayatlarımız form doldurmakla geçer hale geldi.

Bu ilgi çekici çalışma, bürokrasiye duyulan arzunun kaynağını araştırıyor ve bunların biz farkına varmadan hayatımızı dört bir taraftan nasıl kuşattığını, güncel örneklerle ortaya koyuyor.

David Graeber ayrıca, teknolojinin aslında ne büyük bir yanılsamaya sebep olduğunu, ayrıca nasıl muazzam bir aptallaştırma potansiyeline sahip olduğunu da gözler önüne seriyor.

Künye: David Graeber – Kuralların Ütopyası, çeviren: Muammer Pehlivan, Everest Yayınları

David Graeber – Borç (2015)

Paranın keşfine dair şu ana kadarki tezler, bu aracın takas sistemine çare olarak yaratıldığı yönünde.

Fakat antropolog David Graeber’e göre, paranın icadından çok önce, insanlar gelişkin bir kredi sistemine sahipti, kredi sınıflı toplumun yükselişiyle ortaya çıktı ve o günden başlayarak borç ve borç affı politik tartışmaların ana konusunu oluşturdu.

Graeber ‘Borç’ta, sorgulamadan kabul ettiğimiz bu fikirleri ustalıkla tersine çeviriyor: Tarıma dayalı ilk toplumların ortaya çıkışına kadar, yani madeni ya da kâğıt paranın icadından çok daha önce, insanlar gelişkin bir kredi sistemiyle yaşayıp, mallarını bu yolla değiş tokuş ediyorlardı.

Ne olduysa sonra oldu, toplumlar alacaklı ve borçlu olarak ikiye bölündü.

Öyle ki, antik döneme ait hukuksal ve dini belli başlı eserlerin lisanını ve kavramlarını, kökü geçmişe uzanan bu borç tartışmaları şekillendirmiş, dahası, ahlaki ve felsefi temel değerlere de son biçimini vermiştir.

Öte yandan sayısız halk hareketini de tetiklemiştir.

Graeber, halklar olarak bugün hâlâ aynı savaşın pençesinde kıvrandığımızı gösteriyor.

Kitap, bunun gibi, paraya dair algımızı sorgulamamıza vesile olacak ilginç tezlerle öne çıkıyor.

Künye: David Graeber – Borç, çeviren: Muammer Pehlivan, Everest Yayınları

David Graeber – Demokrasi Projesi (2018)

Bir zamanlar dünyanın dört bir tarafında heyecan yaratmış demokrasi, bugün yalnızca imtiyazlı azınlığın, yani para babalarının çıkarlarına öncelik veren bir sistem haline gelmiş durumda.

David Graeber ilgi çekici çalışması ‘Demokrasi Projesi’nde, demokrasinin Antik Yunan’dan bugüne geçirdiği dönüşümün kapsamlı bir hikâyesi ekseninde, özellikle “Wall Street’i İşgal Et!” (Occupy Wall Street!) gibi çığır açıcı hareketlerin demokrasiyi daha iyi yönde dönüştürme potansiyelini tartışıyor.

Graeber burada, ağırlıklı olarak zengin yüzde 1’lik kesimin çıkarlarından yana tavır koyan, halkın geriye kalan yüzde 99’luk kesiminin sorunlarıyla ilgilenmeyen Amerikan demokrasisine odaklanıyor.

Graeber’e göre, bu ülkede demokrasi bir umut olmaktan çıkıp halkın geleceğini karartan bir sisteme dönüşmüştür.

Yazar, demokrasinin bu krizden kurtulmasının tek yolunun, haklarının bilincinde ve örgütlü olan bir toplum olduğunu düşünüyor.

Bu bağlamda Antik Yunan’da demokrasi fikrinin gelişimi, ABD’nin kuruluşu ve 20. yüzyılda demokrasinin karşı karşıya geldiği çıkmazlar gibi demokrasi tarihinin dönüm noktalarını derinlemesine irdeleyen Graeber, oydaşma, eşitlik ve katılımcılık üzerine inşa edilmiş yeni bir toplumun geleceği nasıl kurabileceğini anlatıyor.

Künye: David Graeber – Demokrasi Projesi: Tarihçe, Bunalım, Hareket, çeviren: Burak Esen, Everest Yayınları, siyaset, 294 sayfa, 2018

David Graeber – Değer Teorisi: Antropolojik Bir Giriş (2017)

Yakın dönemdeki literatürde sistematik bir “değer teorisi” bulmak aslında zordur ve “değer” terimini kullanan belirli bir yazarın yararlandığı teorik bütünün ne olduğunu anlamak genelde güçtür.

İşte felsefe, iktisat ve antropolojinin bir bireşimi olarak düşünebileceğimiz eldeki kitap, “değer” kavramının köklerine inerek ayakları yere basan bir değer teorisi üretmeye çalışıyor.

Ünlü antropolog Marcel Mauss’un armağan ekonomileri konusundaki araştırmaları ile Marx’ın siyasal iktisat tezlerini harmanlayan Graeber, bu alanda fikir üretmiş pek çok isme başvuruyor ve bunu yaparken de mübadele teorisindeki güncel istikametler, meta fetişizmi ve arzu gibi kavramlar üzerinden “değer” teorisini geniş bir çerçevede irdelemekte.

Künye: David Graeber – Değer Teorisi: Antropolojik Bir Giriş, çeviren: Başak Kıcır, Sel Yayıncılık, iktisat, 416 sayfa