Köy Enstitüleri – Dipnotski

Ahmet Emre Ateş – Kazma-Kürek, Defter-Kitap (2021)

Köy Enstitülerine “enstitü nostaljisi”ni aşarak bakan çalışmaların sayısı azdır.

Ahmet Emre Ateş’in bunu başarabilen bu incelemesi, Köy Enstitüleri’nin köylü eğitimi ve ulus-devlet inşasındaki yeri ve önemini yeniden değerlendiriyor.

Günümüze kadar az tartışılan bir kavram olarak romantik milliyetçilik, Köy Enstitüleri’nin üzerinden incelenmiş bir konu da değil.

Dolayısıyla, Köy Enstitüleri’nde romantik milliyetçi söylemi araştırmak ilk defa bu çalışmayla gerçekleşmiş.

Ateş’in sözlü tarih çalışmasıyla hazırladığı kitabın ilk bölümünde milliyetçilik kuramları inceleniyor.

İkinci bölümde, Türkiye’de köylü eğitimine tarihsel açıdan değiniliyor ve ardından, bu süreçleri izleyen siyasal mobilizasyon ve seküler din tartışmaları ele alınıyor.

Yazar böylelikle, Köy Enstitüleri’nin kuruluşundan önceki süreçte köylü eğitimi düşüncesinin modernleşme ve köy mobilizasyonu açısından önemini ortaya koyuyor.

Üçüncü bölümde, Köy Enstitüleri’nin tarihçesi inceleniyor ve Köy Enstitüleri’nin faaliyet ve süreçleri, yaşanan toplumsal ve siyasal olaylar ile dönemin hükümetleri ve siyasi partileri (CHP-DP) ekseninde inceleniyor.

Dördüncü bölümde ise, Köy Enstitüleri’nin eğitim programlarında ve mezunlarının anı, söyleşi ve romanlarındaki ulus-devlet inşasına ve modernleşmesine yönelik yorumlar irdeleniyor.

Künye: Ahmet Emre Ateş – Kazma-Kürek, Defter-Kitap: Köy Enstitüleri, Sekülarizm ve Romantik Milliyetçilik, İletişim Yayınları, inceleme, 270 sayfa, 2021

İbrahim Şimşek – Neden Köy Enstitüleri (2010)

İbrahim Şimşek ‘Neden Köy Enstitüleri’nde, Türkiye eğitim tarihinin önemli duraklarından biri olan Köy Enstitülerini, kendi tanıklığından yola çıkarak anlatıyor.

Kendisi de İvriz Köy Enstitüsü’nde okumuş olan Şimşek, kırk yılı aşkın bir süre, Türkiye’nin farklı şehirlerinin yanı sıra, Almanya’da da Türk işçi çocuklarına öğretmenlik yapmış.

Bir anlamda Şimşek’in görev yaptığı zaman aralığında edindiği deneyimleri okura sunan çalışma, Köy Enstitüleri’nin kuruluşu, buradaki öğrencilik yılları, öğretmenlik mesleğine atılan ilk adım, Türkiye’de ve Almanya’da öğretmenliğin halleri gibi konulara uzanıyor.

Şimşek bunları da, Türkiye yakın tarihinde meydana gelmiş olaylar ekseninde ele alıyor.

Künye: İbrahim Şimşek – Neden Köy Enstitüleri, Polat Kitapçılık, eğitim, 334 sayfa

Mustafa Gazalcı – Köy Enstitüleri Sistemi (2016)

Köy Enstitüleri mezunlarıyla yapılan görüşmelere dayanan, konuyu birinci ağızdan ortaya koyan bir kaynak çalışma.

Köy Enstitülerinin kuruluş sürecini detaylı bir şekilde ele alan bir yazı ile mezunların Köy Enstitülerindeki öğrencilik yılları, öğretmenlik yılları ve bu kuruma dair görüşleri hakkında aydınlatıcı birçok bilgi bu kitapta.

Künye: Mustafa Gazalcı – Köy Enstitüleri Sistemi, Bilgi Yayınevi

Kolektif – Eğitim Mirasımız Köy Enstitüleri (2009)

Tam adıyla ‘Eğitim Mirasımız Köy Enstitüleri: Uygulanabilirliği ve Model Çalışmalar’ olan elimizdeki kitap, 17-18 Nisan 2008’de Köy Enstitüleri Araştırma ve Eğitimi Geliştirme Derneği (KAVEG) tarafından düzenlenen bir sempozyuma sunulan bildirilerden oluşuyor.

Uzun zamandır Türkiye gündeminde ağırlığını koruyan Köy Enstitüleri, dönemin politik koşulları gereği planlandığı şekilde uygulanamamıştı.

Kitapta yer alan bildirilerde, ağırlıklı olarak Köy Enstitüleri’nin özellikleri anlatılıyor ve günümüze uygulanıp uygulanamayacağı tartışılıyor.

Bildiriler ayrıca, enstitülerin kuruluş ve yıkılış nedenleri de irdeliyor.

Künye: Kolektif – Eğitim Mirasımız Köy Enstitüleri, yayına hazırlayan: Güler Yalçın ve Filiz Kamacıoğlu, Literatür Yayıncılık, eğitim, 165 sayfa

Mustafa Güneri – Hasanoğlan Hatırası (2014)

1941’de temeli atılan Hasanoğlan Köy Enstitüsü’de yapı sanat kolu başkanı olarak çalışmış Güneri’den, öğrenci çalışmalarıyla ilgili belge niteliğinde fotoğraflar.

Albüm, hem enstitünün bölgeye getirdiği gelişimi hem de Hasan Ali Yücel, İsmail Hakkı Tonguç ve Ferit Oğuz Bayır gibi isimlere dair bilinmeyenleri aydınlatıyor.

Künye: Mustafa Güneri – Hasanoğlan Hatırası, İş Kültür Yayınları

Sabri Üzer – Toprağın Sancısı (2008)

Sabri Üzer’in öykülerinden oluşan ‘Beş Oğlanın Anası’nın yanı sıra ‘Evlatlar’ adlı bir de oyunu bulunuyor.

Yazarın ‘Toprağın Sancısı’ isimli bu anı-romanı ise Türkiye tarihinin önemli duraklarından biri olan Köy Enstitüleri’ni anlatıyor.

Üzer, Köy Enstitüleri’nde öğrenci olarak bulunmuş biri olarak, bu kurumların ülkeye getirdiği büyük dönüşüme tanık olmuş.

Süzer, özellikle enstitülerin kapatılma sürecindeki karalamaları genç bir öğretmen olan Şükrü Bey’in gözünden anlattığı romanında, enstitülerin köylere götürdüğü eğitim ışığını, üretim ve imece anlayışını, günümüzdeki sorunların o dönemlerdeki izlerini ve toplumsal saplantıların enstitülerin kapatılış sürecindeki payını anlatıyor.

Künye: Toprağın Sancısı, Sabri Üzer, Logos Yayınları, anı-roman, 335 sayfa

Pakize Türkoğlu – Kısa Süren Hasat (2012)

KISA SÜREN HASAT, Pakize Türkoğlu, İş Kültür Yayınları, anı, 638 sayfa

Pakize Türkoğlu ‘Kısa Süren Hasat’ta, Köy enstitüsündeki öğrencilik yıllarını anlatıyor. Türkoğlu, 1944’te Aksu Köy Enstitüsü’nü, 1947’de de Hasanoğlan Köy Enstitüsü’nün yüksek bölümünü bitirdi. İşte elimizdeki kitap, Türkoğlu’nun bu iki okula dair anılarından oluşuyor. Yazar burada, okullarda aldığı eğitimi, burada görev almış öğretmenleri ve enstitülerde eğitim almanın öğrencilerde yarattığı muazzam dönüşümü anlatıyor. Dönemin Türkiye’sinin de bir panoramasını çizen Türkoğlu’nun anılarında, Mehmet Başaran, Talip Apaydın, Sabahattin Eyüboğlu, Ruhi Su, Bella Eskenazi, Malik Aksel, Karl Ebert gibi simalar da yer alıyor.

H. Nedim Şahhüseyinoğlu – Bozuk Düzende Yaşam (2007)

BOZUK DÜZENDE YAŞAM, H. Nedim Şahhüseyinoğlu, Berfin Yayınları, anı, 352 sayfa

H. Nedim Şahhüseyinoğlu köy enstitülerinden bir öğretmen. Şahhüseyinoğlu, hayat deneyimini, “Şehirde ‘Kuyruklu Kürt’ diye alay edilen bir çocukken, toplumun aydınlanmasının neferlerinden biri olmuşum.” şeklinde özetliyor. Kendisi uzun yıllar, sol politikada çaba sarf etmiş, örgütlenme-sendikacılık alanında çalışmalarda bulunmuş bir isim. Dolayısıyla onun anılarından oluşan elimizdeki kitap, Türkiye’nin çalkantılı yakın dönemine, sol siyasetten bir muhalifin gözünden bakmasıyla dikkate değer. Şahhüseyinoğlu’nun anılarında çocukluk yılları, köy enstitüleriyle tanışma, öğretmenlik yılları, sendikal mücadele, örgütlenme çalışmaları, kitap yasakları, düşünce suçları, Sivas Katliamı, sansür ve Kahramanmaraş Katliamı gibi çok sayıda ayrıntı yer alıyor. Kitap, Türkiye’nin yakın tarihiyle ve özellikle de Türkiye’deki sol siyasetin geçirdiği aşamalar ve deneyimlerle ilgilenenlere önerilir.

Fay Kirby – Türkiye’de Köy Enstitüleri (2010)

TÜRKİYE’DE KÖY ENSTİTÜLERİ, Fay Kirby, çeviren: Niyazi Berkes, Tarihçi Kitabevi, tarih, 532 sayfa

‘Türkiye’de Köy Enstitüleri’, Fay Kirby’nin 1960’ta Columbia Üniversitesi’ne doktora tezi olarak sunduğu ‘The Village Institue Movement of Turkey: An Educational Mobilization for Social Change’ başlıklı özgün tezin çevirisi. Köy Enstitleri hakkında yapılmış en kapsamlı araştırmalardan birine imza atan Kirby, objektif bakış açısıyla da farklılığını ortaya koyuyor. Birinci el kaynaklar kullanılarak yazılmış kitapta, Köy Enstitülerinin temeli olan düşünceler ve deneyler, Enstitülerin kuruluş ve yıkılış süreci ayrıntılı olarak ele alınmış. Kitapta ayrıca, Köy Enstitülülerle yapılmış görüşmelerden elde edilen bilgi ve bulgular da yer alıyor.