Kategori: İktisat

David Graeber – Borç (2015)

 

Paranın keşfine dair şu ana kadarki tezler, bu aracın takas sistemine çare olarak yaratıldığı yönünde.

Fakat antropolog David Graeber’e göre, paranın icadından çok önce, insanlar gelişkin bir kredi sistemine sahipti, kredi sınıflı toplumun yükselişiyle ortaya çıktı ve o günden başlayarak borç ve borç affı politik tartışmaların ana konusunu oluşturdu.

Graeber ‘Borç’ta, sorgulamadan kabul ettiğimiz bu fikirleri ustalıkla tersine çeviriyor: Tarıma dayalı ilk toplumların ortaya çıkışına kadar, yani madeni ya da kâğıt paranın icadından çok daha önce, insanlar gelişkin bir kredi sistemiyle yaşayıp, mallarını bu yolla değiş tokuş ediyorlardı.

Ne olduysa sonra oldu, toplumlar alacaklı ve borçlu olarak ikiye bölündü.

Öyle ki, antik döneme ait hukuksal ve dini belli başlı eserlerin lisanını ve kavramlarını, kökü geçmişe uzanan bu borç tartışmaları şekillendirmiş, dahası, ahlaki ve felsefi temel değerlere de son biçimini vermiştir.

Öte yandan sayısız halk hareketini de tetiklemiştir.

Graeber, halklar olarak bugün hâlâ aynı savaşın pençesinde kıvrandığımızı gösteriyor.

Kitap, bunun gibi, paraya dair algımızı sorgulamamıza vesile olacak ilginç tezlerle öne çıkıyor.

  • Künye: David Graeber – Borç, çeviren: Muammer Pehlivan, Everest Yayınları

Kolektif – Marx’ın Para Kuramı (2018)

Karl Marx’ın para kuramı, üzerinden çokça zaman geçmesine rağmen halen tartışılmaya devam edilecek kadar önemli.

Bu kitapta bir araya getirilen on dört makale de, çoğunlukla Marx’ın en büyük başarılarından biri olarak övülen para kuramına dair güncel değerlendirmeler sunuyor.

Kitabın yazarları, bu kuramın güçlü ve zayıf yanlarını kapsamlı bir şekilde değerlendirdikleri gibi, kuramın klasik veya neoklasik iktisatçıların kuramlarına karşı neden bu denli başarılı olabildiğini de tartışıyor.

Kitapta yer alan kimi konular şöyle:

  • Marx’ın kuramında paranın meta doğası,
  • Tarihsel bakış açısından Marx’ın para kuramı,
  • Marx’ın kredi para kuramlarına getirdiği itirazlar,
  • Marx’ın para kuramının uzantıları ve yeniden inşaları,
  • Marx’ın para kuramı ve dönüşüm sorunu,
  • Marx’ın dünya parası kuramı…

Künye: Kolektif – Marx’ın Para Kuramı: Modern Değerlendirmeler, editör: Fred Moseley, çeviren: Aydın Ördek, Heretik Yayıncılık, 370 sayfa, iktisat, 2018

 

Zygmunt Bauman ve Carlo Bordoni – Kriz Hâli ve Devlet (2018)

En son 2008 ekonomik krizinde de gördüğümüz gibi, tek tek devletler küreselleşen dünyanın sorunlarını çözme konusunda yetersiz.

Bunun en önemli nedenlerinden biri de, ilk bakışta dünya devletler tarafından yönetiliyor görünse de, aslında tüm iplerin büyük şirketlerin elinde olmasıdır.

Bu durum aynı zamanda, siyaset ile iktidar arasında ne denli büyük bir ayrılık bulunduğunun en açık göstergesi.

Zygmunt Bauman ve Carlo Bordoni ise, kriz üzerine klasik bir analiz yerine, Batılı toplumların bugün karşı karşıya kaldıkları krize sebep olan tarihsel dönüşümlerin izini sürüyor.

Krizin toplumsal ve siyasal alandaki yansımalarını ayrıntılı bir bakışla ele alan Bauman ve Bordoni, bugün yaşadığımız sorunun kökünün eskilere dayandığını ve yaşanan krizi aşmanın tek yolunun da bunların iyice bilincine varıp bu gerçeklerle yüzleşmek, onlarla mücadele etmek olduğunu gözler önüne seriyor.

  • Künye: Zygmunt Bauman ve Carlo Bordoni – Kriz Hâli ve Devlet, çeviren: Yavuz Alogan, İthaki Yayınları, siyaset, 192 sayfa, 2018

Kolektif – “Yeni Türkiye”ye Varan Yol (2018)

İlk baskısı 2014’te İngilizce yapılan bu kitap, 2002 yılında iktidara gelen AKP’nin iktisadi ve siyasi alanda hegemonya kurma sürecini kapsamlı bir şekilde irdeleyen makaleleri bir araya getiriyor.

Kitapta,

  • 1980 sonrası Türkiye’de otoriterizmin değişen biçimleri,
  • Neoliberal dönemde Türkiye’de devlet ve sermaye,
  • Yine bu dönemde Türk milliyetçilikleri arasında süren hegemonya mücadelesi,
  • AKP’nin Kürt politikası,
  • AKP iktidarında kent rantı ve kentlerin yıkımı,
  • Örgütlü işçi hareketinin sindirilmesi,
  • İslami burjuvazinin yükselişi,
  • AKP iktidarının aile, cinsellik ve toplumsal cinsiyete yansımaları,
  • Ve İslamcı hareket ile Kürt hareketi arasındaki ilişki gibi önemli konular irdeleniyor.

AKP’yi ele alan kitaplardaki temel sorunlardan biri, konuya daha çok devlet elitleri bağlamında yaklaşan, devlet merkezci bakışlarıdır diyebiliriz.

Bu kitabın en özgün katkısı ise, kapitalizmin dinamikleri, sınıfsal ve sosyo-politik güç ilişkileri ve devletin kurumsal mimarisini AKP incelemesine dâhil etmesi, başka bir deyişle AKP’nin elde ettiği politik gücü ve başarıyı neoliberal hegemonyanın inşası çerçevesinde ele alması.

Yukarıda da belirttiğimiz gibi, kitap ilk olarak 2014’te, İngilizce olarak yayınlandı.

Şunu da özellikle belirtmeliyiz: Bu kitapta makaleleri bulunan isimlerin önemli bir bölümü, son zamanlarda peş peşe çıkarılan KHK’larla işlerinden atıldı.

Kitaba katkıda bulunan yazarlar şöyle: İsmet Akça, İrfan Aktan, U. Uraz Aydın, Ahmet Bekmen, Mehmet Sinan Birdal, Erbatur Çavuşoğlu, A. Ekber Doğan, M. Görkem Doğan, Yasin Durak, F. Serkan Öngel, Barış Alp Özden, Ece Öztan, Güven Gürkan Öztan, Julia Strutz ve Erdem Yörük.

  • Künye: Kolektif – “Yeni Türkiye”ye Varan Yol: Neoliberal Hegemonyanın İnşası, editör: İsmet Akça, Ahmet Bekmen ve Barış Alp Özden, çeviren: Kemal Deniz, İletişim Yayınları, siyaset, 376 sayfa

Bruno Latour ve Vincent Antonin Lépinay – Tutkulu Çıkarların Bilimi (2018)

Burada daha önce, ütopik eseri ‘Geleceğin Tarihinden Alıntılar’ yer verdiğimiz Gabriel de Tarde’ın sıra dışı fikirleri kimi sosyolog ve sosyal psikologlara esin kaynağı olmuşsa da, kendisi çağımızın ihmal edilen düşünürlerindendir.

Tarde, “İktisat antropolojisini anlamak için ilk olarak alışkanlıklarımızın bütünüyle tersine çevrilmesini kabul etmeliyiz: Ekonomi içindeki hiçbir şey nesnel değildir, hepsi özneldir,” demiştir.

Bruno Latour ve Vincent Antonin Lépinay’ın bu kısa ama etkili çalışması ise, Tarde’ın fikirlerini, ağırlıklı olarak da iktisat antropolojisine dair düşüncelerini ele almasıyla önemli bir boşluğu dolduruyor.

Kitapta,

  • İktisadın doğası,
  • Sosyal Darwinizm,
  • Üretim faktörlerinin yeniden dağıtımı,
  • Sermayenin eğilimleri,
  • Kapitalist rejimin dinamikleri,
  • Ve iktisatta “Adam Smith problemi” gibi, Tarde’ın tartıştığı pek çok konu yeniden gündeme getiriliyor.

Künye: Bruno Latour ve Vincent Antonin Lépinay – Tutkulu Çıkarların Bilimi: Gabriel Tarde’ın İktisat Antropolojisine Bir Giriş, çeviren: Ekin Değirmenci, Heretik Yayıncılık, iktisat, 98 safya, 2018

Samuel Alexander – Yeteri Kadarsa Çoktur (2018)

Henry David Thoreau’nun öncü fikirleri, kapitalizm ve tüketim toplumu karşıtı düşüncenin yolunu aydınlatmaya devam ediyor.

Öte yandan Thoreau, aynı zamanda okunması pek kolay isimlerden biri değil.

Thoreau düşüncelerini, kimi zaman ayrıca açıklanmayı gerektirecek denli zor ifade etmiştir.

İşte Samuel Alexander’ın bu önemli çalışması, Thoreau’nun iktisadi fikirlerine ve tezlerine sağlam bir giriş niteliğinde.

Kitapta,

  • Thoreau ve materyalist kültür,
  • Thoreau’nun Walden deneyimi,
  • Yaşam gereksinimleri, giyinme, barınma ve yiyecek temini gibi, Thoreau’nun alternatif iktisadında öne çıkan konular,
  • Konfor ve lükslerin aşılması,
  • Uygun teknolojinin bulunması,
  • Ve Çalışma saatlerinin düzenlenmesi gibi birçok konu açıklanıyor.

Thoreau’nun esas mesajlarını açıklayan kitap, her seviyeden okura daha basit yaşamanın yollarını anlatmasıyla her kitaplıkta bulunmayı hak ediyor.

  • Künye: Samuel Alexander – Yeteri Kadarsa Çoktur: Thoreau’nun Alternatif İktisadı, çeviren: Işıl Şeremet, Heretik Yayıncılık, iktisat, 112 sayfa, 2018

Angus Stewart Deaton – Büyük Firar (2018)

Sağlık ekonomisi ve eşitsizlik konularında kapsamlı araştırmalar yapmış olan Angus Stewart Deaton, “Tüketim Analizi, Yoksulluk ve İktisadi Refah” konularındaki çalışmaları vesilesiyle 2015 Nobel Ekonomi Ödülü’nü de aldı.

Hatırlanacağı gibi ‘Büyük Firar’, İkinci Dünya Savaşı’nda bir esir kampından kaçan adamları anlatan bir filmdi.

Deaton’ın ‘Büyük Firar’ı ise, insanlığın yoksunluktan ve erken ölümden kaçışına, insanların kendi yaşamlarını daha iyi hale getirerek diğerlerinin de izleyeceği bir yol açmasına dair bir hikâye.

Deaton burada, ilerleme ile eşitsizlik arasındaki dansı tarihsel ve güncel bir bakışla ele alırken, ilerlemenin nasıl eşitsizlikler yarattığını ve bu eşitsizlikler arasındaki derece farklarını kapsamlı bir şekilde tartışıyor.

Bunu yaparken, tek başına zenginliğin veya eşitsizliğin hikâyesini anlatmaktan ziyade, bu hikâyelerle birlikte sağlığın hikâyesini, sağlık ve varlığın nasıl el ele gittiğini ele alması, çalışmayı özgün kılan başlıca husus.

Kitapta ele alınan kimi konular şöyle:

  • Ekonomik büyüme ve eşitsizliğin kökenleri,
  • Dünyadaki ortalama ömür beklentisi ve gelir durumu arasındaki ilişki,
  • Küresel yoksulluk ve küresel işsizlik,
  • Küreselleşme çağında sağlık,
  • ABD’de ekonomik büyüme, gelir dağılımı ve eşitsizlik,
  • Kalkınma projelerinin gözlerden sakladıkları…

Künye: Angus Stewart Deaton – Büyük Firar: Sağlık, Varlık ve Eşitsizliğin Kökenleri, çeviren: Aysun Babacan, Ayrıntı Yayınları, tarih, 336 sayfa, 2018

Necla Geyikdağı – Osmanlı Devleti’nde Yabancı Sermaye (2008)

Necla Geyikdağı ‘Osmanlı Devleti’nde Yabancı Sermaye’de, Osmanlı’nın kapitalizmin ilk küreselleşme sürecine nasıl dahil edildiğini anlatıyor.

Geyikdağı bunu, söz konusu sürece dair istatistiklerden yararlanarak, yerel ekonominin tarihsel yapısına odaklanarak ve devlet adamları ile aydınların iktisadi zihniyetini inceleyerek yapıyor.

Çalışma bu yönleriyle, Osmanlı İmparatorluğu’ndaki doğrudan yabancı sermaye yatırımlarını ayrıntılı bir biçimde irdeliyor.

Feroz Ahmad’ın sunuşuyla yayımlanan kitabın özellikle, Türkiye’nin neden hâlâ gelişmekte olan bir ülke konumundan çıkamadığına dair önemli ipuçları vermesiyle ilgi çekeceğini söyleyebiliriz.

  • Künye: V. Necla Geyikdağı – Osmanlı Devleti’nde Yabancı Sermaye, 1854-1914, Hil Yayın, tarih,  247 sayfa

Kolektif – Sosyal Yardım Alanlar (2018)

2000’li yıllar Türkiye’sinde ekonomi, siyaset, sosyal politika ve işgücü piyasası yeniden biçimlenirken, bu alanların kesişim kümesinde belki de en çok yer kaplayan uygulamalardan biri sosyal yardımlar oldu.

Özellikle AKP iktidarıyla birlikte, sosyal yardımlar ve sosyal yardım alanlar, Türkiye’de başlı başına bir toplumsal ve siyasi olgu haline gelmeye başladı, fakat bunun bilimsel araştırma gündemine girebildiği örnekler azdır.

Bu yöndeki boşluğu doldurmaya aday elimizdeki nitelikli derleme ise, Ankara’nın farklı mahallelerinde yapılmış derinlemesine görüşmeler yoluyla, nitel ve nicel açıdan sosyal yardımları ve sosyal yardım alanları inceliyor.

Kitapta,

  • Vatandaş ve toplumsal sınıf olarak yoksullar,
  • Türkiye’de sosyal yardımların niteliğinin yasal ve toplumsal temelleri,
  • İslamcı refah rejimi ve siyaset arasındaki ilişkinin geçmişten bugüne dönüşümü,
  • Sosyal yardımların toplumsal cinsiyetli doğası bağlamında cinsiyetçi işbölümünün yeniden üretimi,
  • “Bir paket makarna”nın öz saygı düzeyine etkisi ve klientalizm,
  • Nakit açığını kapatan bir gelir türü ve geçim aracı olarak sosyal yardım,
  • Ve sosyal yardımla geçinmeye çalışan işsiz ve yarı işsizler gibi, önemli konular irdeleniyor.

Sosyal yardımların toplumsal, bireysel ve nihayetinde siyasi temellerini daha sarih görmek açısından çok iyi bir çalışma.

Kitaba makaleleriyle katkıda bulunan isimler ise şöyle: Serdal Bahçe, Utku Balaban, Özge Sanem Özateş Gelmez, Elif Hacısalihoğlu, Recep Kapar, Emirali Karadoğan, Ahmet Haşim Köse, Denizcan Kutlu ve Gülcan Urhan.

  • Künye: Kolektif – Sosyal Yardım Alanlar: Emek, Geçim, Siyaset ve Toplumsal Cinsiyet, derleyen: Denizcan Kutlu, İletişim Yayınları, siyaset, 408 sayfa, 2018

Şevket Pamuk – Osmanlı Ekonomisinde Bağımlılık ve Büyüme, 1820-1913 (2018)

Osmanlı, 19. yüzyıldan önce dünya ekonomisinden yalıtık bir hayat sürüyordu.

Fakat 1820’den itibaren gerçekleşen ticaret ve yabancı sermaye yatırımları, ülkenin ekonomisinin Avrupa’nın dişli kapitalizmiyle iletişime geçmesine sebep oldu.

İşte bu kitap da, daha sonra ülkeye miras kalacak bu dönemin Osmanlı ekonomisini nasıl etkilediğini ve ona nasıl yön verdiğini irdeliyor.

Osmanlı ekonomisinin dışa açılmasına vesile olan etkenleri, artan bağımlılığın ülke ekonomisinde yarattığı yapısal dönüşümleri ve bu dönemde gerçekleşen iktisadi büyümenin dinamikleri, Pamuk’un burada irdelediği kimi konular.

İlk baskısı 1984’te yapılan kitap, Osmanlı iktisat tarihi alanında önemli bir kitap olmaya devam ediyor.

  • Künye: Şevket Pamuk – Osmanlı Ekonomisinde Bağımlılık ve Büyüme, 1820-1913, İş Kültür Yayınları, tarih, 272 sayfa, 2018