2024 – Sayfa 5 – Dipnotski

Stephen Jay Gould – İnsanın Yanlış Ölçümü (2024)

Stephen Jay Gould’un ‘İnsanın Yanlış Ölçümü’ adlı kitabı, insan zekâsının ölçülmesi ve bu ölçümlerin tarihsel olarak nasıl kullanıldığı üzerine derinlemesine bir inceleme yapıyor.

Gould, zekâ testlerinin ve ırkçılık gibi ideolojilerin bir araya gelerek nasıl tehlikeli sonuçlar doğurduğunu ortaya koyar.

Gould, zekânın tek bir sayıyla ifade edilemeyeceğini ve zekâ testlerinin kültürel önyargılarla dolu olduğunu savunur.

İnsan davranışlarının tamamen biyolojik faktörlerle belirlendiğini öne süren biyolojik determinizm teorisini eleştirir.

Zekâ testlerinin, tarih boyunca ırkçı ideolojileri desteklemek için kullanıldığını gösterir.

Zekâ farklılıklarının sosyal eşitsizlikleri meşrulaştırmak için kullanılmasının yanlışlığını vurgular.

Kısacası, Gould, “İnsanın Yanlış Ölçümü”nde zekâ ölçümünün tarihsel ve bilimsel sorunlarını ortaya koyarak, bu ölçümlerin insanları kategorize etmek ve hiyerarşize etmek için kullanılmasının tehlikelerini gözler önüne serer.

Kitap, hem bilimsel bir çalışma hem de toplumsal adalet için önemli bir savunma metni olarak kabul edilir.

‘İnsanın Yanlış Ölçümü’, yayımlandığı 1981 yılında bilimsel otoritenin masum gibi görünen maskesi altında ırkçılık, sınıf ayrımcılığı ve cinsiyetçilik gibi önyargıların nasıl körüklendiğini çarpıcı bir şekilde ortaya koydu.

Gould’un sosyal bilimler için büyük önem taşıyan eseri, zekâyı ve dolayısıyla insan “değerini” kafatası büyüklüğüne, kıvrımlara ya da dar kapsamlı testlerdeki puanlara göre değerlendirenlerin ana motivasyonlarını inceliyor.

Künye: Stephen Jay Gould – İnsanın Yanlış Ölçümü, çeviren: Ebru Kılıç, Nova Yayınları, bilim, 432 sayfa, 2024

Ahmet Erdem Tozoğlu – Demiryolu ve Kent (2024)

On dokuzuncu yüzyılda Babıali’nin Rumeli’ye ilişkin önceliklerinden biri liman şehirleri ile iç merkezleri birbirine bağlayacak ve bunları Dersaadet’e ulaştıracak bir demiryolu ağının kurulmasıydı.

Demiryollarının Osmanlı şehirlerine varışı, Balkanlarda modernite deneyimini canlandırdığı gibi, bu şehirlerin ve şehirlilerin kendileri dışındaki dünyaya ekonomik ve sosyal ağlar üzerinden entegre olabilmelerini kolaylaştırdı.

Demiryolları yalnızca şehirleri bağlamakla kalmadı, aynı zamanda Osmanlı coğrafyasının sosyal, ekonomik ve mekânsal dokusunu da kökten değiştirdi.

Ahmet Erdem Tozoğlu’nun ‘Demiryolu ve Kent’ adlı bu çalışması, okurlarını Osmanlı Balkan şehirlerinin iç içe geçmiş hikâyelerine ve İstanbul’dan başlayarak Balkanlara uzanan demiryolu ağının şehirler üzerindeki etkileyici serüvenine tanıklık etmeye çağırıyor.

İstanbul’dan Selanik’e, Manastır’dan Edirne ve Dedeağaç’a kadar uzanan bu modernleşme ve dönüşüm yolculuğunda, arşiv belgeleri, edebi eserler ve göz alıcı görsellerle zenginleştirilmiş bir anlatı yer alıyor.

Kitapta, Türkiye’de bugüne kadar daha çok ekonomik, siyasi ve askeri açılardan ele alınan demiryolları tarihine dair sosyal ve kültürel bir perspektif sunuluyor.

Künye: Ahmet Erdem Tozoğlu – Demiryolu ve Kent: 19. Yüzyılda Osmanlı Balkan Şehirlerinin Mekânsal Değişimi, İş Kültür Yayınları, tarih, 368 sayfa, 2024

John Potts – Fikirlerin Uzun Vadeli Tarihi (2024)

John Potts’un ‘Fikirlerin Uzun Vadeli Tarihi’ adlı eseri, fikirlerin tarihsel süreç içindeki uzun vadeli gelişimini inceliyor.

Özellikle, uzun süre (longue durée) kavramını kullanarak, fikirlerin nasıl ortaya çıktığı, nasıl değiştiği ve toplumları nasıl şekillendirdiği sorularına yanıt arıyor.

Potts, fikirlerin sabit değil, sürekli bir değişim içinde olduğunu vurguluyor.

Fikirler, toplumdaki değişimlere ayak uydururken aynı zamanda bu değişimleri de şekillendiriyor.

Tarihi olayları incelerken kısa vadeli değişimlere odaklanmak yerine, uzun vadeli süreçleri ve bu süreçlerdeki fikirlerin rolünü merkeze alıyor.

Fikirlerin, toplumsal, siyasi ve ekonomik yapıları nasıl etkilediğini ve şekillendirdiğini gösteriyor.

Potts, entelektüel tarihi daha geniş bir zaman diliminde ve daha derinlemesine incelemeye davet ediyor.

Fikirlerin sadece teorik kavramlar olmadığını, aynı zamanda insanların düşünce ve davranışlarını şekillendiren güçlü araçlar olduğunu vurguluyor.

Uzun süre perspektifinden bakarak, tarihsel olayların nedenlerini ve sonuçlarını daha iyi anlamamıza yardımcı oluyor.

Künye: John Potts – Fikirlerin Uzun Vadeli Tarihi: Zamanda Düşünceler, çeviren: Emrah Denizhan, Fol Kitap, inceleme, 336 sayfa, 2024

George Smith – Babil Tarihi (2024)

George Smith’in ‘Babil Tarihi’ adlı eseri, 19. yüzyılın ikinci yarısında Mezopotamya ve özellikle Babil uygarlığı üzerine yapılan araştırmaların önemli bir ürünüdür.

Smith, dönemin önde gelen Asurluluk bilimcilerinden biri olarak kabul edilir ve bu kitapta Babil’in tarihini, kültürünü ve medeniyetini kapsamlı bir şekilde incelemiştir.

Smith, kitabında Babil çivi yazısını çözme çalışmalarına yaptığı önemli katkılara yer verir.

Çivi yazılı tabletleri deşifre ederek Babil mitolojisi, dini inançlar, tarihsel olaylar ve günlük yaşam hakkında değerli bilgiler elde etmiştir.

Smith, Gılgamış Destanı’nın ilk kez İngilizceye çevrilmesinde önemli bir rol oynamıştır.

Bu destan, dünya edebiyatının en eski örneklerinden biri olarak kabul edilir ve insanlık koşulu, ölümsüzlük arayışı gibi evrensel temalara değinir.

Kitapta Babil astronomi ve matematik sistemleri hakkında detaylı bilgiler sunulur.

Babillilerin gökyüzünü gözlemleyerek takvimler oluşturdukları, gezegen hareketlerini takip ettikleri ve karmaşık matematiksel hesaplamalar yaptıkları anlatılır.

Smith, Babil hukuk sistemini ve toplumsal yapısını inceleyerek, bu uygarlığın gelişmiş bir hukuk anlayışına sahip olduğunu ve karmaşık bir sosyal yapıya sahip olduğunu gösterir.

Kitapta Babil İmparatorluğu’nun kuruluşu, yükselişi ve çöküşü kronolojik bir sırayla incelenir.

Babil’in bölgedeki diğer uygarlıklarla olan ilişkileri ve siyasi mücadeleleri ele alınır.

‘Babil Tarihi’, Babil uygarlığına olan ilgiyi artırmış ve bu alandaki bilimsel çalışmalara önemli bir katkı sağlamıştır.

Smith’in çalışmaları, Babil’in sadece bir medeniyet değil, aynı zamanda insanlık tarihinin en eski ve en gelişmiş uygarlıklarından biri olduğunu göstermiştir.

Eser, öncelikle Babil uygarlığının öncesini, kuruluşundan Medler ile ittifaka, sonrası Persler tarafından fethedilmesine kadar geçen uzun yüzyılların akıcı bir anlatımını içeriyor.

Kitabın özgün yanlarından biri uzun çabalar sonucunda bulunup tercüme edilmiş ilk anıtların çözülüşünün temel alınmasıdır.

Babilliler ilk astronomi, matematik, mimari ve birçok alanda büyük keşifler yapıp geliştiren bir toplumdu.

Olağanüstü bir yazı sistemi geliştirmiş, kil tabletlere ve papirüslere yazılmış eserlerden oluşan etkileyici kütüphaneler kurmuşlardı.

Okur bu kitapta, Babil’in asma bahçelerinin muhteşemliğinin ötesinde de bilgiler bulacaktır; bilim ve sanattaki muazzam gelişimin arka planında yer alan bitmek bilmeyen savaşlar, isyanlar, fetih ve yağmalar, imparatorluğu çöküşe götüren süreçteki “genel ahlaki ve zihinsel çürüme.

Babil Tarihi, yalnızca profesyonel tarihçiler ya da konuya özel bir ilgi duyanlar için değil, bugünkü medeniyetin tarihteki derin köklerini anlamak isteyen herkes için bir başvuru kaynağıdır.

Künye: George Smith – Babil Tarihi, çeviren: İlhan Kaya, Sümer Yayıncılık, tarih, 104 sayfa, 2024

Patrick Radden Keefe – Acı İmparatorluğu (2024)

‘Acı İmparatorluğu: Sackler Hanedanı’nın Gizli Tarihi’ adlı eser, Sackler ailesinin servetini ilaç endüstrisinde, özellikle de OxyContin adlı güçlü bir ağrı kesiciyi üreten Purdue Pharma şirketinde elde ettiğini anlatıyor.

Kitap, ailenin bu ilaçla ilgili gerçekleri gizlemek ve bağımlılık yapıcı özelliğini vurgulamak yerine, doktorlara ve hastalara yanlış bilgiler vererek büyük bir kâr elde ettiğini ortaya koyuyor.

Aile, başlangıçta küçük bir ilaç şirketine yatırım yaparak büyük bir servet elde etti.

OxyContin’i piyasaya sürerken, ilacın bağımlılık yapıcı özelliğini gizleyerek doktorları ve hastaları yanıltmaya çalıştılar.

OxyContin’in yaygın kullanımıyla birlikte Amerika Birleşik Devletleri’nde büyük bir opioid krizi yaşandı.

Milyonlarca insan bağımlılığa yakalandı ve yüz binlerce kişi hayatını kaybetti.

Kitap, Sackler ailesinin bu krizdeki sorumluluğunu vurguluyor ve ailenin servetini yaparken insan sağlığını nasıl tehlikeye attığını gözler önüne seriyor.

Aile, elde ettiği servetin bir kısmını hayır işlerine bağışlayarak olumlu bir imaj yaratmaya çalıştı.

Ancak kitap, bu bağışların aslında kötü imajlarını düzeltmek için yapıldığını ortaya koyuyor.

Sonuç olarak, kitap, büyük bir şirketin ve ailenin insan sağlığına verdiği zararı ve bu zararı gizlemek için yaptıkları manipülasyonları gözler önüne seren çarpıcı bir inceleme.

Kitap, aynı zamanda ilaç endüstrisindeki etik sorunları ve düzenlemelerin yetersizliğini de gündeme getiriyor.

Bu kitap, acılara kayıtsız kalarak acı üzerine imparatorluk kurmuş bir hanedanın yükseliş ve düşüşünün öyküsü.

Dizginlenemeyen kapitalizm, dizginlenemeyen lobicilik ve paramparça olmuş bir sağlık sistemi arasındaki ölümcül ittifakın ve açgözlülüğün ete kemiğe bürünmüş hali.

Künye: Patrick Radden Keefe – Acı İmparatorluğu: Sackler Hanedanı’nın Gizli Tarihi, çeviren: Ezgi Başer Akgürgen, Domingo Kitap, inceleme, 632 sayfa, 2024

Kolektif – Sanayi Devrimi ve Britanya İmparatorluğunun Yükselişi (2024)

‘Sanayi Devrimi ve Britanya İmparatorluğunun Yükselişi’, 18. yüzyılın sonlarından 20. yüzyılın başlarına kadar uzanan, dünyayı derinden etkileyen Sanayi Devrimi’ni ve bu devrimin baş aktörü Britanya’yı mercek altına alıyor.

Kitapta, alanında uzman pek çok tarihçinin makaleleri bir araya getirilerek, bu dönemdeki ekonomik, kültürel ve toplumsal dönüşümlerin çok yönlü bir analizi yapılıyor.

Burada, Sanayi Devriminin dünyaca ünlü uzmanlarından Joel Mokyr, Jan de Vries, Pat Hudson, Maxine Berg, J. R. Ward gibi isimlerin makalelerinin yanı sıra Andrew Porter, Anthony Howe, Dane Kennedy, Simone Gunn, Michael Winstanley, Clark Nardinelli ve Ruth Watts gibi imparatorluk tarihçilerinin değerlendirmeleri yer alıyor.

Sanayi Devrimi’nin sadece bir teknolojik devrim olmadığı, aynı zamanda toplumların ve uluslararası ilişkilerin şekillenmesinde de belirleyici bir rol oynadığı vurgulanıyor.

Kitap, Britanya’nın bu dönemde nasıl dünyanın en güçlü imparatorluklarından biri haline geldiğini ve bu yükselişin küresel tarih üzerindeki etkilerini mercek altına alıyor.

Eser, Türkiye’deki ilgili alanlardaki çalışmalara yeni bir soluk getirirken hem akademik çevreler hem de tarih meraklıları için kapsamlı bir kaynak niteliğinde.

Özetle, bu kitap, Sanayi Devrimi ve Britanya İmparatorluğu’nun yükselişi hakkında derinlemesine bilgi edinmek isteyenler için kaçırılmaması gereken bir eser.

Künye: Kolektif – Sanayi Devrimi ve Britanya İmparatorluğunun Yükselişi, derleyen: Hasan Aksakal, Beyoğlu Kitabevi, tarih, 412 sayfa, 2024

Beth Shapiro – Mamut Nasıl Klonlanır (2024)

Beth Shapiro’nun ‘Mamut Nasıl Klonlanır: Türdiriltimi Bilimi’ adlı kitabı, soyu tükenmiş hayvanları yeniden hayata döndürme fikrinin bilimsel yönlerini inceliyor.

Kitap, özellikle mamutları yeniden yaratma sürecini detaylı bir şekilde ele alıyor.

Evrimsel biyolog ve “antik DNA” araştırmalarının öncüsü Shapiro, kitabında bu sürecin karmaşık ve zorlu olduğunu, ancak imkânsız olmadığını vurguluyor.

Fosil kalıntılardan elde edilen DNA’ların onarılması, genetik mühendisliği ve uygun bir taşıyıcı annenin bulunması gibi birçok aşamadan bahsediyor.

Kitap, sadece bilimsel bir çalışma değil, aynı zamanda etik tartışmaları da gündeme getiriyor.

Soyu tükenmiş bir türü geri getirmenin doğaya ve ekosisteme etkileri, bu tür bir çalışmanın maliyeti ve etik sınırları gibi konulara da değiniyor.

Kısacası, kitap, de-extinction (tükenmiş türleri yeniden canlandırma) adı verilen bu yeni ve tartışmalı bilimsel alan hakkında meraklılara kapsamlı bir bilgi sunuyor.

Künye: Beth Shapiro – Mamut Nasıl Klonlanır: Türdiriltimi Bilimi, çeviren: Ulaş Apak, Alfa Yayınları, bilim, 248 sayfa, 2024

Tony Judt – Savaş Sonrası (2024)

Tony Judt’ın etkileyici çalışması ‘Savaş Sonrası: 1945 Sonrası Avrupa Tarihi’, İkinci Dünya Savaşı’nın yıkıcı etkilerinden sonra Avrupa’nın yeniden yapılanma sürecini kapsamlı bir şekilde ele alıyor.

Judt, bu eserinde, savaş sonrası Avrupa’nın siyasi, ekonomik, sosyal ve kültürel dönüşümünü incelikli bir dille analiz ediyor.

Savaşın yaralarını sarmak ve bölünmüş bir kıtayı yeniden bir araya getirme çabalarını mercek altına alıyor.

Marshall Planı, Avrupa Birliği’nin kuruluş süreci ve Soğuk Savaş’ın Avrupa üzerindeki etkileri gibi önemli dönüm noktalarını detaylı bir şekilde inceliyor.

Komünizm ve kapitalizm arasındaki ideolojik mücadelelerin Avrupa’daki yansımalarını ve bu mücadelelerin kıtanın siyasi ve sosyal yapısını nasıl şekillendirdiğini analiz ediyor.

Savaş sonrası dönemde ulus devletlerin güçlenmesi ve Avrupa kimliğinin ortaya çıkışı arasındaki çelişkili ilişkiyi ele alıyor.

Savaş sonrası Avrupa’da yaşanan hızlı sosyal ve kültürel değişimleri, kadın hakları, göç, gençlik hareketleri gibi konular üzerinden değerlendiriyor.

Savaş sonrası Avrupa’da felsefe, edebiyat ve sanat alanlarında yaşanan gelişmeleri ve bu gelişmelerin siyasi ve sosyal hayata etkilerini inceliyor.

Judt, Avrupa tarihine dair geniş bir perspektif sunarak, karmaşık olayları anlaşılır bir şekilde açıklıyor.

Yazar, Avrupa’nın savaş sonrası tarihindeki olumlu ve olumsuz gelişmeleri objektif bir şekilde değerlendiriyor.

Kitap, Avrupa’nın günümüzdeki sorunlarını anlamak için önemli bir kaynak niteliği taşıyor.

Judt’ın akıcı ve anlaşılır üslubu, kitabı geniş bir okuyucu kitlesi için erişilebilir kılıyor.

Sonuç olarak kitap, Avrupa’nın 20. yüzyılın ikinci yarısında yaşadığı dönüşümü anlamak isteyen herkes için önemli bir başvuru kaynağı.

Künye: Tony Judt – Savaş Sonrası: 1945 Sonrası Avrupa Tarihi, çeviren: Dilek Şendil, Alfa Yayınları, tarih, 1016 sayfa, 2024

Avedis Hadjian – Türkiye’nin Gizli Ermenileri (2024)

Avedis Hadjian’ın kaleme aldığı ‘Türkiye’nin Gizli Ermenileri’, 1915’ten sonra Türkiye’de yaşamaya devam eden Ermenilerin hikayelerini derli toplu bir şekilde sunuyor.

Yazar, bu zorlu süreçte kimliklerini gizlemek zorunda kalan, dilini ve kültürünü kaybetme tehlikesiyle karşı karşıya kalan insanların hikayelerini, uzun yıllar süren araştırmaları ve yüzlerce kişiyle yaptığı görüşmeler sonucunda ortaya koyuyor.

Hadjian, 1915’ten sağ kurtulanların ve onların torunlarının yaşadığı zorlu süreci anlatıyor.

Kimliklerini korumak için Müslüman, Kürt veya başka bir kimlikle yaşamak zorunda kalan insanların hikayeleri, kitabın merkezinde yer alıyor.

Yazar, Ermeni kökenli insanların nasıl bir hayat yaşadıklarını, hangi zorluklarla karşılaştıklarını ve kimliklerini nasıl koruduklarını detaylı bir şekilde anlatıyor.

Ermeni dilinin, geleneklerin ve kültürel mirasın kaybolma sürecini inceleyen Hadjian, bu kayıpların bireyler ve toplum üzerindeki etkilerini de ele alıyor.

Hrant Dink’in cinayeti sonrası bazı Ermenilerin kimliklerini açıklamaya başlamaları ve bu durumun toplum üzerindeki etkileri de kitapta önemli bir yer tutuyor.

Tüm bu olumsuzluklara rağmen, Ermeni kimliğini koruyan ve gelecek nesillere aktarmaya çalışan insanların hikayeleri, kitaba umut ve direnç dolu bir atmosfer katıyor.

Kitap, uzun yıllar boyunca görmezden gelinen veya hafızalardan silinmeye çalışılan bir hikayeyi gün yüzüne çıkarıyor.

Hadjian’ın çalışması, 1915 Ermeni Soykırımı sonrası Türkiye’deki Ermenilerin durumu hakkında önemli bir tarihsel belge niteliği taşıyor.

Kitap, kimlik, aidiyet, hafıza ve unutma gibi evrensel temalara değinerek, okuyucuyu derin düşüncelere sevk ediyor.

Hadjian, kitabıyla adalet ve hakikat arayışının önemini vurguluyor ve unutulanların sesini duyurmaya çalışıyor.

Künye: Avedis Hadjian – Türkiye’nin Gizli Ermenileri, çeviren: Akın Emre Pilgir, İletişim Yayınları, inceleme, 624 sayfa, 2024

Matthew Arnold – Kültür ve Anarşi (2024)

Matthew Arnold, 19. yüzyılın önemli İngiliz düşünürlerinden biridir.

‘Kültür ve Anarşi’ adlı eseri, Viktorya dönemi İngiltere’sindeki toplumsal ve siyasi durumu ele alırken, kültürel bir dönüşümün gerekliliğini savunur.

Arnold’a göre, İngiliz toplumunda artan bireycilik ve materyalizm, toplumun ahlaki ve kültürel temelini zayıflatmaktadır.

Arnold, kültürün bireyleri birleştiren, toplumun ahlaki ve estetik değerlerini yükselten bir güç olduğuna inanır.

Kültür, toplumun karmaşasını önleyerek birlik ve uyumu sağlar.

Arnold, toplumdaki artan bireycilik ve özgürlük anlayışının, bir tür “anarşiye” yol açtığını savunur.

Bu durum, toplumun ortak değerlerini zayıflatır ve bireylerin kendi çıkarlarını ön plana çıkarmasına neden olur.

Arnold, orta sınıfın kültürel düzeyini yükseltmenin, toplumun genel kültürel seviyesini yükseltmek için önemli olduğunu düşünür.

Arnold, eğitimin, bireylerin kültürel ve ahlaki gelişiminde önemli bir rol oynadığına inanır.

Eğitim, bireylere eleştirel düşünme becerileri kazandırır ve onları daha iyi vatandaşlar yapar.

Arnold, kültürel etkinliklerin yaygınlaştırılması, iyi edebiyatın okunması ve sanata verilen önemin artırılması gibi önerilerde bulunur.

Eğitim sisteminin, bireylerin sadece bilgi edinmesini değil, aynı zamanda ahlaki değerler kazanmasını sağlaması gerektiğini savunur.

Arnold, toplumun farklı kesimleri arasında birlik ve dayanışmanın sağlanması gerektiğini vurgular.

‘Kültür ve Anarşi’, sadece Viktorya dönemi İngiltere’si için değil, tüm modern toplumlar için geçerliliğini koruyan bir eserdir.

Kitap, kültürün birey ve toplum üzerindeki etkilerini derinlemesine inceleyerek, modern dünyanın karşı karşıya olduğu birçok soruna dair önemli ipuçları sunar.

Arnold’un kültürel bir dönüşümün gerekliliği vurgusu, günümüzde de hala geçerliliğini koruyan bir çağrıdır.

Künye: Matthew Arnold – Kültür ve Anarşi: Bir Siyasi ve Toplumsal Eleştiri Denemesi, çeviren: Uğur E. Küçükboyacı, Fol Kitap, inceleme, 2024