Halil İnalcık – Dipnotski

Kolektif – Osmanlı İmparatorluğu’nun Ekonomik ve Sosyal Tarihi II: 1600-1914 (2025)

Suraiya Faroqhi, Bruce McGowan, Donald Quataert ve Şevket Pamuk’un birlikte kaleme aldığı bu kapsamlı eser, Osmanlı İmparatorluğu’nun 1600’lü yıllardan 1914’e kadar uzanan yaklaşık üç yüz yıllık dönemine odaklanarak, ekonomik ve toplumsal yapılarındaki dönüşümleri ayrıntılı biçimde inceliyor. ‘Osmanlı İmparatorluğu’nun Ekonomik ve Sosyal Tarihi II: 1600-1914’ (‘An Economic and Social History of the Ottoman Empire – II’), merkezi devletin değişen yapısı ile yerel topluluklar arasındaki karmaşık ilişkileri çözümlemeye çalışırken, bölgesel çeşitliliğe de dikkat çekiyor. Osmanlı toplumunun çok etnili ve çok dinli yapısı, bu analizlerin temelini oluşturuyor.

Kitapta, taşra ekonomilerinden büyük şehirlerin ticaret hayatına; esnaf loncalarından toprak sistemlerine kadar birçok başlık detaylı olarak ele alınıyor. 17. ve 18. yüzyıllarda görülen ekonomik daralma ve iç isyanlar, merkezi otoritenin kırılganlığıyla birlikte değerlendirilirken; 19. yüzyılda Tanzimat reformlarının getirdiği yapısal değişimlerin toplum üzerindeki etkileri tartışılıyor. Bu reformlar, vergi sisteminden mülkiyet yapısına kadar pek çok alanda dönüşüm yaratır.

Donald Quataert ve Şevket Pamuk’un katkılarıyla sanayileşme girişimleri, dış borçlanma ve küresel ticaretin Osmanlı üzerindeki etkileri inceleniyor. Bu bağlamda Avrupa ile ekonomik ilişkilerin artması, dışa bağımlılığı da beraberinde getirir. Eserde, ekonomik yapıların yalnızca üretim ve ticareti değil, aynı zamanda sosyal sınıfların oluşumunu ve toplumsal hareketliliği nasıl etkilediği de analiz ediliyor.

Bu kitap, Osmanlı İmparatorluğu’nun son üç yüzyılını anlamak isteyenler için disiplinlerarası bir çerçeve sunar ve imparatorluğun karmaşık sosyal dokusuna derinlemesine bir bakış sağlar.

Künye: Suraiya Faroqhi, Bruce Mcgowan, Donald Quataert, Şevket Pamuk – Osmanlı İmparatorluğu’nun Ekonomik ve Sosyal Tarihi II: 1600-1914, editör: Halil İnalcık, Donald Quataert, çeviren: Ayşe Berktay, İsmail Ferhat Çekem, Hande Koçak, İş Kültür Yayınları, tarih, 608 sayfa, 2025

Erdem Sönmez – Annales Okulu ve Türkiye’de Tarihyazımı (2022)

Tarih geçmişte olan her şeyin toplamıdır, ama!

Bunların içinden hangileri daha önemlidir?

Dahası, “Gerçekte ne oldu?”

Bunu bulabilmek için arşiv belgelerine bakmak yeterli midir; yoksa gökyüzünün altındaki herkesi ve her şeyi görmek ve anlamak için başka yerlere de bakmak gerekir mi?

Tüm bu sorular, 19. yüzyılda Ranke’nin tarihi akademik bir disiplin olarak kurma çabasıyla sorulmaya başlanmış, 20. yüzyılda Annales okulunun ortaya çıkmasıyla genişlemiş, çeşitlenmiştir.

Erdem Sönmez, bir yandan bu sorulara verilen yanıtların peşinden giderken, diğer yandan merceğini soruyu soran öznelere yöneltiyor.

Türkiye’de modern tarihçiliğin önemli isimleri Fuad Köprülü, Ömer Lütfi Barkan, Mustafa Akdağ ve Halil İnalcık’ın çalışmalarında Annales okulunun izlerini süren bu kitap, yalnızca tarihyazımının tarihine değil, tarihi yazanın tarihine de bakmayı öneriyor.

Künye: Erdem Sönmez – Annales Okulu ve Türkiye’de Tarihyazımı, Fol Kitap, tarih, 256 sayfa, 2022

Halil İnalcık – Devlet-i Aliyye 3 (2015)

Halil İnalcık’ın muazzam çalışmalarından Osmanlı üzerine araştırmalar serisinin üçüncü cildi olan bu kitap, imparatorluğun tarihinde kritik bir rol oynayan Köprülüler devrine odaklanan ufuk açıcı bir inceleme.

Bu cilt, merkezi devlet otoritesinin yeniden kurulduğu Köprülüler dönemini mercek altına alıyor ve aynı zamanda bu dönemde yaşanan mâli krizi Avrupa’da yaşanan Fiyat Devrimi ile ilişkili olarak değerlendiriyor, bunun yanı sıra, Orta-Avrupa’da Habsburglarla süren uzun iktidar mücadelesini irdeliyor.

İnalcık ayrıca, Osmanlı’nın bu dönemdeki mali ve siyasi bunalıma karşı çözüm arayışlarını ve bu çerçevedeki reform hareketlerini mercek altına alıyor.

Çalışmanın bu cildi, Macaristan’daki bir buçuk yüzyıllık Osmanlı hâkimiyetinin sonunu hızlandıran İkinci Viyana Seferi’yle sonlanıyor.

Köprülü Mehmed Paşa dönemi, Sipahi ayaklanması, Venedik donanmasıyla savaş, Erdel ve orta Avrupa sorunları, 1683 Viyana kuşatması, Osmanlı’nın İngiltere ve Hollanda ile yakınlaşması ve daha fazlası…

Künye: Halil İnalcık – Devlet-i Aliyye 3, İş Kültür Yayınları, tarih, 480 sayfa, 2015

Kolektif – Halil İnalcık Armağanı 1 (2009)

Türkiye’nin yanı sıra dünya çapında da tarihçilik alanına önemli katkılarda bulunan Halil İnalcık için hazırlanan armağan kitabın elimizdeki ilk cildi, tarih araştırmaları konulu makalelerden oluşuyor.

İnalcık’ın farklı kesimler tarafından da sayıldığının güzel bir örneği, kitaba yazılarıyla katılan çok sayıda isim.

Bu isimlerin ayrıca, birikimlerini iyi bir şekilde yansıttığı da görülüyor.

Kitap, Halil İnalcık Bibliyografyası ile ‘Türk Tarihi’, ‘Klasik Osmanlı Çalışmaları’, ‘Tarih, Metodoloji ve Tartışmalar’, ‘Tiyatro Tarihi’ ve ‘Cumhuriyet Dönemi’ bölümlerinden oluşuyor.

Kitaba katılan isimler ise şöyle: Selim Aslantaş, İsenbike Togan, Ahmet Yaşar Ocak, Mübahat Kütükoğlu, Feridun M. Emecen, Nenad Moacanin, Evangelia Balta, Evgeni Radushev, İdris Bostan, Geza David, Erdem Sönmez, Özgür Türesay, Mehmet Yüksel, Kemal Beydilli, Metin And ve A. Teyfur Erdoğdu.

Künye: Kolektif – Halil İnalcık Armağanı 1: Tarih Araştırmaları, yayına hazırlayan: Taşkın Takış ve Sunay Aksoy, Doğu Batı Yayınları, tarih, 470 sayfa

Halil İnalcık – Devlet-i Aliyye 1 (2009)

‘Devlet-i Aliyye’, Halil İnalcık’ın ‘Osmanlı İmparatorluğu Üzerine Araştırmalar’ isimli eserinin ilk cildi.

İnalcık bu ciltte, Osmanlı Devleti’nin bir beylikten Orta-Doğu ve Balkanlar’ı hükmü altına alan güçlü ve köklü bir imparatorluk haline gelişini inceliyor.

Yazar, “Klasik Dönem” olarak tanımladığı 1302-1606 yılları arasındaki dönemi siyasi tarih çerçevesinde ele alıyor.

İnalcık’ın bu anlatımda, siyasi tarihin toplumsal-ekonomik alt yapısına da başvurması, yani nüfus hareketleri, göçler, kitlelerin temel ihtiyaçları, tarım ve ticaretin bu ihtiyaçları karşılama şekilleri ve şehirleşme gibi konularda yaptığı derinlikli analizler, çalışmaya bir başvuru kaynağı niteliği kazandırıyor.

Künye: Halil İnalcık – Devlet-i Aliyye 1, İş Kültür Yayınları, tarih, 377 sayfa

Halil İnalcık – Osmanlı Tarihinde Efsaneler ve Gerçekler (2017)

Söz konusu Osmanlı olunca, hakikatle yalanı ayırt etmek kimi zaman zorlaşabiliyor.

Bunun tek nedeni, yalnızca bu tarihin sonraki tarihçiler tarafından yanlış aktarımı değil, bizzat Osmanlı tarihine dair temel kaynaklarda birçok olayın abartılması ve bu olaylarda rol almış aktörlerin efsaneleştirilmesidir.

Halil İnalcık da bu kitabında, şimdiye değin Osmanlı tarihine dair doğru bildiğimiz pek çok bilginin aslında birer efsane olduğunu gözler önüne seriyor.

Anadolu’nun Türkleşmesi sürecinde Rumlarla olan irtibat,
İzmir’i fethedip Bizans’ı ürküten Türk komutanı Çaka Bey,
Ertuğrul Gazi’nin gerçek hikâyesi,
Çelebi Mehmed’in iktidar yolu,
İstanbul kuşatmasındaki kritik üç gün,
İstanbul’un fethi,
Boğazların 800 yıllık tarihi ve İstanbul,
Sultan II. Osman’ın katli,
İç savaş döneminin en merak edilen aktörü Kösem Sultan,
Sultan I. İbrahim’in katli,
Osmanlıların Avrupa’da Protestanlığın yayılmasındaki rolü…

Halil İnalcık bu ve bunun gibi özel olarak araştırdığı tam 18 olayı irdeleyerek, bize Osmanlı’ya dair gerçekler ve yanılgılarla yüzleşmeye davet ediyor.

Künye: Halil İnalcık – Osmanlı Tarihinde Efsaneler ve Gerçekler, Kronik Kitap, tarih, 272 sayfa, 2017

Halil İnalcık – Tanzimat ve Bulgar Meselesi (2017)

Usta tarihçi Halil İnalcık’ın doktora tezi olan ve 26 yaşındayken tamamladığı ‘Tanzimat ve Bulgar Meselesi’, hem yöntem hem de içerik olarak halen alanında öncülüğünü koruyor.

İnalcık burada, çift taraflı arşiv ve kaynak araştırmalarına dayanarak, Tanzimat’ın ilanından sonra Bulgaristan bölgesinde çıkan ayaklanmaları çözümlenemeyen toprak meseleleri ve köylülerin yaşadıkları sıkıntılarla ilişkilendiriyor.

Yazar burada,

Bulgar köylüsü meselesinin Osmanlı’nın içinde bulunduğu genel durumla ilişkisi,
1850 Vidin ayaklanmasına uzanan süreçte Bulgarların bir milli ve siyasi varlık olarak ortaya çıkışı,
Ve Bulgaristan’da büyük çaplı Vidin isyanına neden olan etkenler gibi, birçok konuyu irdeliyor.

Künye: Halil İnalcık – Tanzimat ve Bulgar Meselesi, Kronik Kitap, tarih, 208 sayfa

Halil İnalcık – Osmanlı ve Modern Türkiye (2013)

OSMANLI VE MODERN TÜRKİYE, Halil İnalcık, Timaş Yayınları, tarih, 328 sayfa

Halil İnalcık’ın daha önce farklı yerlerde yayınlanmış eldeki makaleleri, tarihçinin Osmanlı dünyasını ve modern Türkiye’yi farklı perspektiflerden ele aldığı araştırmalarını sunuyor. Kitabın ilk bölümünde, Osmanlı toplum yapısının evrimi, devlet teşkilatında kul sistemi, Osmanlı’da tahrir sistemi, Osmanlı’da para ve ekonomi, İslam devlet düzeninde vakıf hizmetleri konuları ele alınıyor. İnalcık devamında da, yakın tarihte Atatürk ve Atatürkçülüğün üstlendiği merkezi rolü, Avrupa ve Türkiye arasındaki ilişkileri, Ziya Gökalp’in Türkiye düşüncesine etkilerini ve Annales Ekolü’nün Türkiye tarihçiliğine yansımalarını irdeliyor.

Erdem Sönmez – Annales Okulu ve Türkiye’de Tarihyazımı (2012)

ANNALES OKULU VE TÜRKİYE’DE TARİHYAZIMI, Erdem Sönmez, Tan Kitabevi, tarih, 243 sayfa

Tarihyazımının önemli duraklarından Annales Okulu, tarih bilimine toplum bilimleri yöntemlerini uygulamak olarak bilinir. Sosyoloji, ekonomi, sosyal psikoloji ve antropoloji gibi toplum bilimleriyle işbirliğine girişen ekol, olayların gerisindeki uzun erimli tarihsel yapıları araştırıyor ve tarihi bir “bilim” olarak inşa etmeye koyuluyordu. İşte Erdem Sönmez bu çalışmasında, Annales’in Türkiye’deki tarihyazımına etkilerini ve boyutlarını ortaya koyuyor. Yazar, bunun için de, Mehmet Fuad Köprülü, Ömer Lütfü Barkan, Mustafa Akdağ ve Halil İnalcık gibi, Osmanlı tarihçiliğinin kurucu isimlerinin çalışmalarını araştırıyor.