Emine Ayhan – Dipnotski

Lewis Hyde – Unutmanın El Kitabı (2024)

‘Unutmanın Elkitabı’, akademisyen ve edebiyatçı Lewis Hyde’ın unutmanın yaratıcı ve siyasi bir güç olarak şimdiki zamana ne gibi olanaklar sağlayabileceğini ele alan, çarpıcı güzellikteki kitabı.

Hyde, mitler ve efsanelerden çeşitli siyasi meselelere, tarihsel travmalardan kişisel anılarına kadar uzanan geniş bir alanı benzersiz bir incelik ve duyarlılıkla işliyor.

Yazar, başkalarıyla uyumlu şekilde bir arada yaşamak için neler yapılabileceği, özellikle de siyasi farklar arasındaki uçurumun dostane yoldan nasıl aşılabileceği üzerine düşünüyor.

Künye: Lewis Hyde – Unutmanın El Kitabı, çeviren: Emine Ayhan, Alfa Yayınları, inceleme, 384 sayfa, 2024

Alfie Bown – Keyif Almak (2023)

Dijital kültür ve psikanaliz üzerine birçok kitabın yazarı olan Alfie Bown, tam anlamıyla bir şen bilimci.

‘Keyif Almak: Candy Crush ve Kapitalizm’, bizi harekete geçiren temel parçamız olan keyif üzerine Pierre Bourdieu, Guattari, Žižek ve Benjamin gibi isimlerle eğlenceli tartışmalara girerken derinlikli çözümlemeler sunarak, kapitalizm ve onun aygıtlarıyla alay ediyor.

Tabii ki öncesinde bizimle. Bown neşesiyle keyif almak üzerine olan bütün düşüncelerimizi yerinden sarsacak güce sahip.

‘Keyif Almak’, Eleştirel Teori’den Candy Crush’a, Gangnam Style’dan Game of Thrones’a ve Football Manager’dan Hieronymus Bosch’a, hepsini bir dizi psikanalitik vaka olarak ele alıyor.

Manchester Üniversitesi’nde İngiliz Edebiyatı dersleri vermenin yanı sıra eleştirel teori ve komedi üzerine yazan Guardian’ın da silahşörlerinden Bown, modern kapitalizmin özneleri olarak, keyfimizi kendimiz değil keyfimizin bizi seçtiğini bağıra çağıra anlatıyor.

Birer özne olarak inşa edilmemizde kilit rol oynadığını göstermek üzere Lacan’ın fikirlerinden ilham alarak bizi keyif üzerine yeniden düşündürtüyor, ‘Keyif almak: Candy Crush ve Kapitalizm’de.

Keyfinizin hangi ideolojik amaca hizmet ettiğini veya Deleuze okumanızın Candy Crush oynamaktan ne farkı olduğunu merak ediyorsanız bu kitaptan keyif alacaksınız.

Künye: Alfie Bown – Keyif Almak: Candy Crush ve Kapitalizm, çeviren: Emine Ayhan, Epona Yayınları, inceleme, 119 sayfa, 2023

Mary Douglas – Saflık ve Tehlike (2017)

Bu kitabın yazarı Mary Douglas, 1950’lerde, en kötü bulaşıcı hastalıklardan biri olan sıtmaya yakalanarak yatağa düşmüştü.

Bulaşma konulu bir inceleme yazmak da, bu süreçte kafasında oluşmaya başladı.

Douglas, antropolojide çığır açmış olan bu çalışmasında, farklı kültürlerdeki temizlik ve kirlilik inançlarının temelde aynı işlevi, toplum hayatını sembolik bir düzene oturtma işlevini nasıl yerine getirdiğini araştırıyor.

“Tabular toplum çapındaki bir tür suç ortaklığına dayanır. Bir toplum, mensupları ona sözleşmeyle bağlanmadıkça ayakta kalamaz.” diyen Douglas, herkesin evrensel olarak pisliği tehditkâr bulduğu fikrini önkabul alıyor.

Douglas’ın çalışmasının en önemli katkılarından biri de, sömürgeci antropolojinin aksine, “ilkel” denen kültürleri ötekileştirmemesiydi.

“Bu kitap antropolojinin 1940’lı ve 50’li yıllarda ırkçılığa açtığı savaşta indirdiği gecikmiş bir darbedir,” diyen Douglas, sömürgeci antropolojinin kendi kültürünü rasyonel ve üstün, diğer kültürleri de içerdikleri “tuhaf” inançlar ve ritüellerden dolayı irrasyonel, çocuk ya da nevrotik görme yaklaşımına sert eleştiriler yöneltiyor.

Künye: Mary Douglas – Saflık ve Tehlike: Kirlilik ve Tabu Kavramlarının Bir Çözümlemesi, çeviren: Emine Ayhan, Metis Yayınları, antropoloji, 232 sayfa, 2017

Svetlana Boym – Tırnak İçinde Ölüm (2010)

Svetlana Boym ‘Tırnak İçinde Ölüm’de, Roland Barthes ve Michel Foucault’nun öne sürdüğü ve yankı uyandıran “yazarın ölümü” tezini irdeliyor.

Yazar, bu tezi sorgularken, çokça dillendirilen yazarın ölümünün, aslında Barthes’ın kullandığı anlamıyla, çağdaş bir efsaneden ibaret olduğunu savunuyor.

Rus Biçimciliği, Amerikan Yeni Eleştirisi ve Fransız Post-yapısalcılığına uzanan geniş bir alana odaklanan Boym, şiir-politika ve şiir-toplumsal cinsiyet ilişkisini de irdeliyor.

Yazar ayrıca, şair veya yazarın “metinde” öldüğü yönündeki yaygın efsanenin, yirminci yüzyılın ikinci yarısında edebiyat eleştirisinde neden bu denli rağbet gördüğünü de araştırıyor.

Künye: Svetlana Boym – Tırnak İçinde Ölüm: Modern Şairle İlgili Kültürel Mitler, çeviren: Emine Ayhan, Metis Yayınları, eleştiri, 325 sayfa

Martin Parker, Valerie Fournier ve Patrick Reedy – Alternatifler Sözlüğü (2010)

Üç yazarlı ‘Alternatifler Sözlüğü’, varolagelen anlayışları farklı ve eleştirel bir gözle yeniden yorumluyor.

Sözlükte bunu sağlamak için de, Marksizm, Anarşizm, Feminizm, Fourier, St. Simon ve demokrasi gibi çok farklı kaynak, sistem ve tarza ait maddeler bir araya getiriliyor.

Ayrıca, alternatif bir bakış açısı geliştirmek amacıyla, çevrecilik, antikapitalizm gibi toplumsal hareketler; Brook Çiftliği ya da Oneida gibi Amerika’daki ütopyacı denemeler; kooperatifler ve ekolojik köyler gibi somut alternatifler de göz önünde bulundurulmuş.

Sözlük, alternatif örgütlenme biçimlerini açığa çıkarıyor.

Künye: Martin Parker, Valerie Fournier ve Patrick Reedy – Alternatifler Sözlüğü, çeviren: Bülent Doğan ve Emine Ayhan, NTV Yayınları, sözlük, 328 sayfa

Benjamin Arditi – Liberalizmin Kıyılarında Siyaset (2010)

Benjamin Arditi ‘Liberalizmin Kıyılarında Siyaset’te, demokrasinin, liberal demokrat siyaset anlayışı dışında nasıl tasavvur edilebileceğini irdeliyor.

Bu yönüyle kitabın başlığındaki “kıyılar” da, liberalizmin sınırlarını zorlayan ya da onu bir karşı çıkışla aşma arayışında olan fenomenlere atfen kullanılmış oluyor.

Kimlik siyasetinin, eşitlik talebi yerine, gitgide ayrıcalık talebine dönüşmesi riski taşıdığı ve liberalizmin karşı çıktığı iktisadi ve siyasî “popülizm”in demokrasiye ters olmadığı, Arditi’nin burada sunduğu dikkat çeken tezlerden.

Arditi, aralarında Laclau, Žižek, Rancière ve Badiou’nun da bulunduğu günümüzün önde gelen düşünürleriyle hesaplaşıyor ve farklılık, popülizm, devrim ve ajitasyon kavramları çevresinde başka tür bir demokratik siyaset için stratejiler geliştiriyor.

Künye: Benjamin Arditi – Liberalizmin Kıyılarında Siyaset, çeviren: Emine Ayhan, Metis Yayınları, siyaset, 200 sayfa

Andrew Gregory – Evreka! (2019)

Bilim nasıl ortaya çıktı?

Andrew Gregory’nin bu çalışması, hem bilimin ortaya çıkış serüvenini kapsamlı bir şekilde irdeliyor hem de Batı uygarlığının kökenlerine aydınlatıyor.

Rahat okunabilir üslubuyla öne çıkan kitap, bilimin ortaya çıkışından önceki dünyayı, bilimin nasıl, nerede ve hangi dinamiklerle ortaya çıktığını, bu dönüşümde rol alan aktörlerin kimler olduğunu ve bunun gibi pek çok konuyu aydınlatıyor.

Gregory, tıp, biyoloji, mühendislik, matematik ve kozmoloji gibi çeşitli disiplinlerin neden köken olarak Antik Yunan’a dayandığını ve Platon, Aristoteles, Pisagor, Arşimet ve Hippokrates gibi isimlerin fikirleriyle bilimsel devrime nasıl kaynaklık ettiklerini ayrıntılı bir şekilde ortaya koyuyor.

Gregory bununla da yetinmeyerek, Babilliler ve Mısırlıların ileri düzeyde birtakım aletler geliştirmekle birlikte neden Antik Yunan dünyasına benzer şekilde bilimsel düşünceye zemin hazırlayamadıklarını da tartışıyor.

Künye: Andrew Gregory – Evreka!: Bilimin Doğuşu, çeviren: Emine Ayhan, Alfa Yayınları, bilim, 152 sayfa, 2019

Alasdair Gray – Lanarak (2009)

İskoç yazar ve ressam Alasdair Gray’in, fantazi edebiyatının özgün eserlerinden ‘Lanark’ı, korkutucu, soğuk bir dünyada yaşayan başkahramanının, buradan hayallerinin dünyasına kaçma çabalarını hikâye ediyor.

Romanın başkahramanı Lanark, güneşin hiç olmadığı, kurşuni bir dünyada yaşar.

Onun tek hayali de, bu cehennemden kaçarak güneşin ve sevginin bulunduğu bir dünyaya gitmektir.

Böylece yola koyulan Lanark, saf bilinçten ibaret bir kâhinden, Duncan Thaw’un öyküsünü dinler.

Öyküde, sanatın zincire vurulduğu bir dünyadan kaçarak sanatsal özgürlüğe ve yetkinliğe ulaşmaya çalışan Thaw’un trajikomik hayatı anlatılır.

Lanark öyküyü dinlediği andan itibaren, Thaw’u kendine yakın görür.

Zira ikisinin de kaderi benzerdir.

Gray, başına gelen tüm aksiliklere ve belalara rağmen, yolculuğuna inatla devam eden Lanark’ın yaşadıklarını anlattığı romanında, tüketim toplumunu da kıyasıya eleştiriyor.

Künye: Alasdair Gray – Lanarak, çeviren: Emine Ayhan, Metis Yayınları, roman, 611 sayfa

Kolektif – Kürtler: Milliyetçilik ve Politika (2017)

Suriye, Türkiye, Irak ve İran’ın modern siyasal tarihi bağlamında, Ortadoğu’da önemli bir politik güç kurmuş Kürtleri etnisite ve milliyetçilik ekseninde tartışan önemli bir derleme.

Etnisite ve milliyetçilik sorununu Kürtler temelinde ele alan ve özellikle ilk Kürt federal politikasının şekillenmekte olduğu Irak bağlamında bunu irdeleyen kitapta, etnisitenin ne olduğu ne olmadığı konusunda uzun zamandır kabul gören esaslar mercek altına alınıyor ve en önemlisi de, modernist, özcü ve tarihsel ekoller farklı açılardan eleştirilerek daha kompleks, akışkan bir etnisite anlayışı geliştiriliyor.

Kitapta,

Kürt milliyetçiliğinin modernist tarihi,
Kürtlerde uluslaşmaya giden yollar,
Kürtlerde parçalanmış kimlik ve parçalanmış politika,
Etnik tanımlar ve sınırlar,
Politikleşmiş sınırlar olarak din ve etnisite,
Kürt dilinin geliştirilmesi ve baskı altına alınması,
Erken dönem Kürt tarihine ilişkin yanlış kanılar ve gerçekler,
Sosyotarihsel perspektiften aşiret Asabiyyesi ve Kürt politikası,
Irak Kürdistan’ının siyasal iktisadı,
Kürtler ve Baas rejimi,
Kürtlerde siyasal İslam,
Federalizm ve Irak Kürtleri,
Irak Kürdistan’ında iç politika,
Ve Arap milliyetçiliği karşısında Kürt milliyetçiliği gibi, önemli konular tartışılıyor.

Kitapta yer alan yazarların hepsi de Kürtler yahut Ortadoğu hakkında çalışmaları olan isimler: Fred Halliday, Martin van Bruinessen, Joyce Blau, Maria O’Shea, Sami Zubaida, Gareth Stansfield, Michael M. Gunter, Hamit Bozarslan, Michiel Leezenberg, Joyce Blau, Abbas Vali, Saad B. Eskander, Falih A. Cabbar ve Hoşam Davud.

Tarih, antropoloji ve sosyolojinin politika, coğrafya ve dilbilimle birleştiği farklı disiplinlerden gelen yazarlar, buradaki tartışmaya zengin ve girift bir mahiyet kazandırıyor.

Künye: Kolektif – Kürtler: Milliyetçilik ve Politika, derleyen: Falih A. Cabbar ve Hoşam Davud, çeviren: Emine Ayhan, Ayrıntı Yayınları, siyaset, 336 sayfa

Stephen Kern – Nedenselliğin Kültürel Tarihi (2008)

Stephen Kern, ‘Nedenselliğin Evrensel Tarihi’nde, klasik ve modern edebiyat eserleri aracılığıyla, Viktorya dönemi ile modern dönemdeki nedensellik arayışına odaklanıyor.

“Neden?” sorusu, kuşkusuz insanın birçok ediminin, yaratısının başlatıcısı.

Kern’in çalışması, sırf bunun izini sürmesiyle dahi dikkate değer.

Edebiyat eserleri içinde cinayet romanlarında yer alan nedenselliğin sorgulanması da, çalışmayı zenginleştiren unsurlardan.

Kern kitap boyunca bu izi sürerken, söz konusu dönemlerde bilim, teknoloji, sanat, psikoloji, tıp, sosyal bilimler, felsefe gibi alanlarda gözlenen değişimleri ve bunların edebiyata yansımalarını da anlatıyor.

Künye: Stephen Kern – Nedenselliğin Kültürel Tarihi, çeviren: Emine Ayhan, Metis Yayınları, inceleme, 530 sayfa