Kürtler – Dipnotski

Abbas Vali – Sürgünde Kürt Milliyetçiliği (2021)

İran’da Kürt milliyetçiliği çok kendine has dinamikler barındırır.

Abbas Vali de bu çalışmasında, 1947-1979 arası dönemi merkeze alarak Kürt milliyetçiliğinin İran’da nasıl bir tarihsel özgüllük sergilediğini ortaya koyuyor.

Kitap, Mahabad Kürt Cumhuriyeti’nin düşüşünden başlayıp İran devrimiyle sonuçlanan bu otuz yıllık dönemde sürgündeki Kürt milliyetçiliğini, bu milliyetçiliğin siyasi ve ideolojik formasyonunu, örgütsel yapısını ve liderliğini sistematik bir yaklaşımla incelemesiyle dikkat çekiyor.

Vali, bir yandan sürgünde milliyetçilik olgusunun tarihsel özelliklerine ve Kürdistan’da devrim koşullarında siyasal güçlerin ve ilişkilerin nasıl biçimlendiğine bakarken, bir yandan da devrim sonrası dönemde Kürt milliyetçiliğinin gelişimini belirleyen siyasal süreç ve pratiklere ışık tutuyor.

1946’da İran’ın Mahabad kentinde kurulan kısa ömürlü Kürdistan Cumhuriyeti’nin demokratik bir siyasi kültürün ve Kürt ulusal kimliğinin gelişmesinde bir kilometre taşı oluşturduğunun altını çizen yazar, maruz kalınan askeri şiddet ve baskı pratiklerinin Kürtlerin direniş kapsamındaki söylem ve eylemleri üzerinde belirleyici bir etki yarattığını vurguluyor.

Kitap, İran’daki Kürt milliyetçiliği konusunda bir ilk ve temel kaynak olma özelliği taşıyor.

Künye: Abbas Vali – Sürgünde Kürt Milliyetçiliği: İran’da Kürt Milliyetçiliğinin Unutulan Yılları, çeviren: Zeri İnanç, Dipnot Yayınları, siyaset, 320 sayfa, 2021

Safiye Dündar – Kürtler ve Azınlık Tartışmaları (2009)

Safiye Dündar ‘Kürtler ve Azınlık Tartışmaları’nda, Kürtlerin etnik anlamda kim oldukları, bilinen tarihleri, sosyo-kültürel yapıları, geçen yıllar içinde neler yaşadıkları, Kürt sorununun nasıl ortaya çıktığı ve Kürtlerin azınlık olup olmadığı konularını inceliyor.

Kitabına, kavramsal bir çerçeve oluşturarak başlayan Dündar, çalışmanın ikinci bölümünde, Kürtlerin etnik kimliklerini anlatıyor.

Çalışmanın üçüncü bölümünde, Osmanlı’dan günümüze Kürt isyanları ve Kürtçülük faaliyetleri irdeleniyor; dördüncü bölümde de Kürtlerin azınlık olma durumları inceleniyor ve konunun daha iyi anlaşılabilmesi için azınlık haklarının gelişimi tarihsel bir süreç içinde ele alınıyor.

Künye: Safiye Dündar – Kürtler ve Azınlık Tartışmaları, Doğan Kitap, inceleme, 412 sayfa

Kolektif – Kürtler: Milliyetçilik ve Politika (2017)

Suriye, Türkiye, Irak ve İran’ın modern siyasal tarihi bağlamında, Ortadoğu’da önemli bir politik güç kurmuş Kürtleri etnisite ve milliyetçilik ekseninde tartışan önemli bir derleme.

Etnisite ve milliyetçilik sorununu Kürtler temelinde ele alan ve özellikle ilk Kürt federal politikasının şekillenmekte olduğu Irak bağlamında bunu irdeleyen kitapta, etnisitenin ne olduğu ne olmadığı konusunda uzun zamandır kabul gören esaslar mercek altına alınıyor ve en önemlisi de, modernist, özcü ve tarihsel ekoller farklı açılardan eleştirilerek daha kompleks, akışkan bir etnisite anlayışı geliştiriliyor.

Kitapta,

Kürt milliyetçiliğinin modernist tarihi,
Kürtlerde uluslaşmaya giden yollar,
Kürtlerde parçalanmış kimlik ve parçalanmış politika,
Etnik tanımlar ve sınırlar,
Politikleşmiş sınırlar olarak din ve etnisite,
Kürt dilinin geliştirilmesi ve baskı altına alınması,
Erken dönem Kürt tarihine ilişkin yanlış kanılar ve gerçekler,
Sosyotarihsel perspektiften aşiret Asabiyyesi ve Kürt politikası,
Irak Kürdistan’ının siyasal iktisadı,
Kürtler ve Baas rejimi,
Kürtlerde siyasal İslam,
Federalizm ve Irak Kürtleri,
Irak Kürdistan’ında iç politika,
Ve Arap milliyetçiliği karşısında Kürt milliyetçiliği gibi, önemli konular tartışılıyor.

Kitapta yer alan yazarların hepsi de Kürtler yahut Ortadoğu hakkında çalışmaları olan isimler: Fred Halliday, Martin van Bruinessen, Joyce Blau, Maria O’Shea, Sami Zubaida, Gareth Stansfield, Michael M. Gunter, Hamit Bozarslan, Michiel Leezenberg, Joyce Blau, Abbas Vali, Saad B. Eskander, Falih A. Cabbar ve Hoşam Davud.

Tarih, antropoloji ve sosyolojinin politika, coğrafya ve dilbilimle birleştiği farklı disiplinlerden gelen yazarlar, buradaki tartışmaya zengin ve girift bir mahiyet kazandırıyor.

Künye: Kolektif – Kürtler: Milliyetçilik ve Politika, derleyen: Falih A. Cabbar ve Hoşam Davud, çeviren: Emine Ayhan, Ayrıntı Yayınları, siyaset, 336 sayfa

Bekir Biçer – Kürtler (2014)

Bekir Biçer, Türkiye’de Kürtlerle ilgili akademik düzeyde yeterince çalışma yapılmadığını ve alanın Kürdolog ve yerli partizanlar tarafından doldurulduğu gibi iddialı ve tartışılır bir tezle kitabına başlıyor.

Biçer, bir sonraki paragrafta ise, kendisiyle çelişme pahasına, Kürtler hakkındaki kıymetli araştırmaların tamamını Kürdologların yaptığını teslim ediyor.

Belli ki fazlasıyla iddialı olduğundan çalışmasını “Kürtler konusunu akademik düzeyde ele alan ilk kitap” şeklinde sunan yazar, İslamiyet öncesi ve İslamiyet zamanında Kürtler; Dört Halife, Emeviler, Abbasiler, Selçuklular, Osmanlılar ve Cumhuriyet döneminde Kürtler, Kürtlerde aşiret olgusu gibi konuları ele alıyor.

Künye: Bekir Biçer – Kürtler, Çizgi Kitabevi, inceleme, 342 sayfa

İhsan Çetin – Midyat’ta Etnik Gruplar (2007)

MİDYAT’TA ETNİK GRUPLAR, İhsan Çetin, Yaba Yayınları, sosyoloji, 184 sayfa

‘Midyat’ta Etnik Gruplar’, İhsan Çetin’in bu bölgenin kültürel ve sosyolojik yapısına dair araştırmalarından oluşuyor. Kürtler, Mhalmiler (Araplar), Süryaniler, Yezidiler ve Becırmaniler (Seyyidler) kitapta incelenen başlıca etnik ve kültürel gruplar. Kitap esas olarak, Çetin’in, uygulamalı saha araştırmalarına dayanan, ‘Kent Kültürü Zenginliğinde Etnik Farklılıklar: Midyat Örneği’ isimli yüksek lisans tezinin yeniden gözden geçirilmesinden oluşuyor. Çalışmada, çok kültürlü bir yapıya sahip olan Midyat’ta bulunan etnik gruplar arasındaki sosyal, ekonomik ve kültürel ilişkiler, kentleşme süreci çerçevesinden inceleniyor. Kitap, Türkiye’deki etnisite araştırmalarına iyi bir örnek.

Seccat Aydınlu – Firdevsi’nin Şehnâmesi’nde Kürtler (2013)

FİRDEVSİ’NİN ŞEHNÂME’SİNDE KÜRTLER, Seccat Aydınlu, çeviren: Erkan Çardakçı, Avesta Yayınları, inceleme, 208 sayfa

Gazneliler döneminde yaşayan şair Firdevsi’nin ünlü eseri ‘Şehnâme’, en eski zamanlardan başlayarak Sasani İmparatorluğu sonuna kadar tüm İran krallarını inceler, pek çok İran destanı anlatır. Daha sonra, Doğu edebiyatında şehnâme yazma geleneğini başlatacak olan eser, günümüz araştırmacıları için de güncel bir kaynak olmayı sürdürüyor. Seccat Aydınlu da elimizdeki nitelikli çalışmasında, ‘Şehnâme’ ile Kürt kültürü arasındaki ilişkiye odaklanıyor. Yazar, ayrıntılı bir bakışla, Firdevsi’nin destanlarıyla Kürt destanları arasındaki benzerlikleri ve ‘Şehnâme’nin Kürt kültür dünyasında ne gibi etkiler yarattığını analiz ediyor.

Faik Bulut, – Ehmedê Xanî’nin Kaleminden Kürtlerin Bilinmeyen Dünyası (2011)

EHMEDÊ XANÎ’NİN KALEMİNDEN KÜRTLERİN BİLİNMEYEN DÜNYASI, Faik Bulut, Berfin Yayınları, inceleme, 199 sayfa

Faik Bulut, ilk baskısı 1995 yılında yapılan ‘Ehmedê Xanî’nin Kaleminden Kürtlerin Bilinmeyen Dünyası’ adlı çalışmasında, 1651-1707 yılları arasında yaşamış şair, düşünür, tarihçi ve sufi Ehmedê Xanî’nin eserlerinde yer bulmuş Kürt toplumundaki siyasal ve sınıfsal mücadeleyi; Kürt müziğindeki çalgı ve makamları; Kürtlerin gelenekleri, görenekleri, töreleri ve toplumsal kurallarını inceliyor. Bulut’un çalışmasında bunun yanı sıra, Kürt şiirinde efsane, erotizm, astronomi ve gökbilimin nasıl işlendiği; Xanî’nin kadın portreleri; Xanî’de Kürt meselesinin tezahürleri ve Kürt sufi düşüncesinin kendine has yönleri gibi konular da ele alınıyor.

Cenk Saraçoğlu – Şehir, Orta Sınıf ve Kürtler (2011)

ŞEHİR, ORTA SINIF VE KÜRTLER, Cenk Saraçoğlu, İletişim Yayınları, inceleme, 192 sayfa

Cenk Saraçoğlu ‘Şehir, Orta Sınıf ve Kürtler’de, son dönemlerde sıklıkla tartışılan Kürt düşmanlığı olgusunu sistemli bir şekilde ele alıyor. Kasım 2009’da İzmir’de DTP konvoyuna yapılan taşlı saldırı inceleyerek başlayan kitap, bizzat Kürt karşıtı bir hissiyat taşıyanların zihniyet dünyasını analiz ederek, bir tutum olarak Kürt düşmanlığının ne tür söylemler üzerinden dile döküldüğünü ve nasıl bir mantıkla haklı çıkarılmaya çalışıldığını ortaya koymasıyla dikkat çekiyor. Saraçoğlu’nun çalışmasında karşımıza çıkan bir diğer önemli nokta da, gündelik/popüler milliyetçi kesimin Kürt algısındaki dönüşümü ayrıntılı bir şekilde açığa çıkarması. Bu amaçla, İzmir’in son yirmi yılda uğradığı toplumsal ve ekonomik dönüşümü irdeleyen yazar, bir dönemlerin başat yaklaşımı olan inkârın yerini, “tanıyarak dışlamaya” bıraktığını gösteriyor.

Naci Kutlay – Kürtlerde Değişim ve Milliyetçilik (2007)

KÜRTLERDE DEĞİŞİM VE MİLLİYETÇİLİK, Naci Kutlay, Dipnot Kitabevi, siyaset, 302 sayfa

Naci Kutlay, ‘Kürtlerde Değişim ve Milliyetçilik’te ilk olarak Kürt tarihinin en eski dönemlerine gidiyor. Kutlay, bu tarihsel çerçeveyle yaptığı girişten sonra, Osmanlı İmparatorluğu döneminde, Kürtlerde milli kimlik ve milliyetçiliğin oluşmaya başlamasını ve son olarak da son dönem Kürt sorunu ile milliyetçilik sorununu analiz ediyor. Çalışma temelde, günümüzün başlıca sıkıntılarından olan, ulus-devlet çağının dayatması olarak etnik/ulusal kimliklerin kendini konumlandırma şekillerine, azınlıkların asimilasyona karşı geliştirdikleri tepkilere ve küreselleşmeyle beraber ulus-devlet anlayışı içinde bastırılan kimliklerin kendini ifade edebilme imkanlarına odaklanıyor.

Orhan Miroğlu – Ona Zarfsız Kuşlar Gönderin: Uğur Kaymaz Kitabı (2006)

ONA ZARFSIZ KUŞLAR GÖNDERİN: UĞUR KAYMAZ KİTABI, Orhan Miroğlu, Agora Kitaplığı, anlatı, 197 sayfa

Çocuklar dünyanın kirli savaşlarında öldürüldü ve hâlâ savaşlara, kendilerinin hiç anlamadıkları hesaplara kurban ediliyor. İşte, babası Ahmet Kaymaz’la birlikte, polisler tarafından göz göre göre öldürülen Uğur Kaymaz da bu çocuklardan biri. Orhan Miroğlu’nun kitabı, 13 yaşındayken kendi yaşı kadar kurşunla öldürülen Uğur için kaleme alınmış bir destan, bir anı-anlatı. Kitapta Uğur’un ailesi, ailesinin zorunlu göç yüzünden Bakaysê köyünden koparılması, Uğur’un babasıyla birlikte Kızıltepe’de öldürülüşü ve olaydan sonraki gelişmeler yer alıyor.