İlhan Tekeli – Dipnotski

İlhan Tekeli – Cumhuriyetin Belediyecilik Öyküsü (2025)

İlhan Tekeli’nin Cumhuriyetin Belediyecilik Öyküsü (1923-1990) adlı eseri, Türkiye belediyeciliğinin Cumhuriyet dönemi boyunca geçirdiği dönüşümleri tarihsel ve kuramsal bir perspektifle anlatıyor. Kitap, belediyeciliği yalnızca idari bir kurum olarak değil, modernleşme, devlet-toplum ilişkileri ve kentsel yaşamla iç içe geçmiş bir toplumsal pratik olarak ele alıyor. Tekeli, yasal düzenlemelerden mali kaynaklara, merkez-yerel ilişkilerden çok partili hayatın yerel yönetim pratiklerine etkisine kadar geniş bir alanı sistematik biçimde inceliyor. Eser, belediyeciliğin hukuki ve idari evrelerini ayrıntılı bir envanterle belgeliyor ve bu veriler üzerinden yerel yönetim sorunları ve çözüm yaklaşımlarına ilişkin kapsamlı analizler sunuyor.

Yazar, devletin denetim mekanizmaları ile yerel özerklik talepleri arasındaki gerilimi tarihsel süreç içinde izliyor ve bu gerilimin kentleşme, mali krizler ve toplumsal eşitsizliklerle nasıl kesiştiğini gösteriyor. Tekeli’nin anlatısı, belediyeciliğin yalnızca teknik bir iş olmadığını; demokratik katılım, sosyal hizmet ve mekânsal adalet gibi ilkelere bağlı olduğunu vurguluyor. Kitap, uygulamalı politika önerileri ve zengin bir kaynakça niteliğindeki dokümantasyonuyla hem akademisyenlere hem uygulayıcılara başvuru sağlayan bir eser olarak öne çıkıyor.

Sonuç olarak, ‘Cumhuriyetin Belediyecilik Öyküsü’, Türkiye’de yerel yönetimlerin tarihsel dönüşümünü anlamak isteyen herkes için temel bir başvuru kaynağı olmanın ötesinde, çağdaş belediyecilik tartışmalarına eleştirel katkılar sunuyor. Kitap, belediyeciliğin geçmişini anlatmakla kalmayıp, geleceğe dönük yerel siyaset ve planlama için düşünsel bir zemin oluşturuyor.

Künye: İlhan Tekeli – Cumhuriyetin Belediyecilik Öyküsü (1923-1990), Efil Yayınevi, inceleme, 404 sayfa, 2025

Kolektif – Cumhuriyetin 100. Yılında Sosyal Bilimler (2024)

Bu kitapta on beş farklı disiplin üzerinden Türkiye’nin sosyal bilimler tarihini ve birikimini ortaya koyabilmek amacıyla alanına katkı sunmuş isimlerle söyleşiler gerçekleştirilmiş.

Her bir söyleşide, konuşulan disiplinin kuruluş sürecine, gelişim dinamiklerine ve bugünkü ve yakın gelecekteki durumuna odaklanılmış.

Bilimin büyük ölçüde birikimli değil kesintili bir şekilde ilerlediği, bu nedenle ortaya çıkan kuramsal boşlukların geçmişten gelen birikime bağlı olarak değil genellikle farklı tarihsel ve toplumsal koşulların ürünü olan ithal kuramlarla doldurulduğu ülkemizde sosyal bilimlerin ve tek tek disiplinlerin tarihini araştırmak, bilimsel bilginin birikimi için en acil gerekliliklerden biri olarak karşımızda duruyor.

Kitap, Türkiye’de sosyal bilimlerin tarihini olabildiğince uzun erimli ve geniş kapsamlı bir şekilde, belli başlı boyutlarıyla ortaya koyuyor.

Kitaba katkıda bulunan isimler şöyle: Ahmet İnam, Ahmet Makal, Bahattin Akşit, Birgül Ayman Güler, Feridun Emecen, Fethi Gedikli, Hüseyin Bağcı, İlhan Tekeli, İlter Turan, Korkut Boratav, Mehmed Said Hatiboğlu, Mehmet Yüce, Ömer Torlak, Ruşen Keleş, Tayfun Atay.

Künye: Kolektif – Cumhuriyetin 100. Yılında Sosyal Bilimler, editör: Oğuzhan Koca, Kaan Akman, İmge Kitabevi, inceleme, 352 sayfa, 2024

Kolektif – Dert Yükü Mekânlar (2022)

İçinde yaşadığımız kentler büyük birer sorun yumağı olmaya devam ediyor.

Bu zengin derleme ise, kentlerin güncel meselelerini farklı yönleriyle masaya yatırarak kent çalışmalarına önemli katkıda bulunuyor.

Adından da anlaşılacağı üzere, kitap kentlerin yeni ve eskimeyen sorunlarını odağına almış.

Böyle bir ele alışın pragmatik bir mantığı var, gerisinde de gizil bir strateji olduğu söylenebilir.

Kentin yönetiminden sorumlu olanlara, sorunların çözümünde yoğunlaşmalarını söylüyor, salık veriyor denilebilir.

Unutulmamalı ki, bu sorunların taşıyıcıları kentin hemşerileridir.

Yani bizleriz…

Bu sorunlar bireyin öznelliklerine dayandırılarak saptanıyorsa bunlar anlık ve görelidir, bu nedenle bir bilimsel araştırma konusu olamayacaktır.

Ama bu sorun özneller arası ortak saptamalara konu oluyorsa, ya da nesnel gözlemlere dayandırılıyorsa bilimsel araştırmalara konu olabilecektir.

Nitekim eldeki kitaptaki çalışmalar da bu nitelikte.

Kitaba katkıda bulunan isimler ise şöyle: İlhan Tekeli, Nurşen Adak, Aksu Akçaoğlu, Taner Artan, Ayşe Gönüllü Atakan, Aslı Çoban, Hasan Hüseyin Aygül, Eylem Beyazıt, Esra Burcu Sağlam, Aykut Çalışkan, Efnan Dervişoğlu, Emine Dündar, Tuğba Elmacı, Çağrı Elmas, Tahire Erman, Ali Ekber Gülersoy, Tule Gültekin, Nevzat Gümüş, Muharrem Güneş, Gazanfer Kaya, Melis Oğuz, Emre Özcan, Salman Özüpekçe, Ayşe Şahin, Nuray Şahin, Aziz Şeker, Levent Taş, Seda Tekeli, Mehmet Devrim Topses, İsmail Tufan, Asuman Türkün, Sinem Burcu Uğur, Nil Uzun, Fikriye Yılmaz ve Sezer Yudulmaz.

Künye: Kolektif – Dert Yükü Mekânlar: Kentlerin Yeni ve Eskimeyen Sorunları, editör: Gazanfer Kaya ve Aziz Şeker, Nika Yayınevi, kent çalışmaları, 680 sayfa, 2022

Kolektif – Mekân ve Yer (2021)

Modernleşmenin getirdiği temel kopuş yer ile mekân arasında ortaya çıkar.

Bu nitelikli derleme de, şehir ve mekân arasındaki ilişki biçimini irdelemesi ve daha da önemlisi “mekân ve yer”le ilgili kavramları yeniden tartışmaya açan makaleler barındırıyor.

Kitapta,

“Mekân ve yer” kavramlarının mimarlık, müzik, tiyatro resim gibi alanlarla ilişkisi,
Yerlerin sınırı olarak deniz ve bu bağlamda sınır kavramının anlamı,
Piri Reis’in kartografi ve coğrafyayla ilgili çalışmaları bağlamında köklü İslam geleneği ile 16. yüzyıl Batı bilimi arasındaki ilişki,
Kentin metalaşma/bölüştürme sürecini sorgulamak açısından inadına yürümenin özgürleştirici yönü,
Mimarinin yaşayanlara neyi hatırlattığı ve deneyimlettiği,
Ve Galata’nın 19. yüzyılın ortalarından başlayıp bugüne uzanan değişim süreci gibi pek çok ilgi çekici konu ele alınıyor.

Kitaba katkıda bulunan yazarlar ise şöyle: Aykut Köksal, Emre Zeytinoğlu, Önay Sözer, Atilla Yücel, Jean–François Pérouse, Aydan Balamir, İlhan Tekeli, Günkut Akın ve Ayşe Derin Öncel.

Künye: Kolektif – Mekân ve Yer, editör: Gülşen Özaydın ve Merve Akı, Yeni İnsan Yayınevi, kent çalışmaları, 180 sayfa, 2021

İlhan Tekeli – Mekansal ve Toplumsal Olanın Bilgibilimi Yazıları (2010)

‘Mekansal ve Toplumsal Olanın Bilgilimi Yazıları’, İlhan Tekeli’nin, ağırlıklı olarak epistemolojiye odaklandığı yazılarını bir araya getiriyor.

Toplumsal bilimlerde mekân boyutunun, zaman boyutuna göre büyük ölçüde ihmal edilmiş olduğunu savunan yazılar, mekâna ve zamana eş önem veren bir toplumsal bilimin olanaklarını araştırıyor.

Tekeli, kitabının ilk bölümde, mekân önecelikli bilim alanlarına ilişkin epistemolojik tartışmalar üzerinde duruyor.

İkinci bölümde, toplumsal bilimlerin toplumla ilişkileri konusunu irdeleyen Tekeli, son bölümde ise, toplumsal bilimler alanına yeni epistemolojik pozisyonlar ve bakış açıları getirmeye çalışıyor.

Künye: İlhan Tekeli – Mekansal ve Toplumsal Olanın Bilgibilimi Yazıları, Tarih Vakfı Yurt Yayınları, inceleme, 291 sayfa

Kolektif – Cumhuriyet’in Mekânları, Zamanları, İnsanları (2010)

‘Cumhuriyet’in Mekânları, Zamanları, İnsanları’, ODTÜ Mimarlık Tarihi Lisanüstü Programı tarafından düzenlenen aynı adlı sempozyuma sunulan bildirilerden oluşuyor.

Buradaki makaleler, yapılı çevrenin geçirdiği değişimi, kent mimarlığının geçirdiği dönüşümler çerçevesinden yorumluyor.

Kitapta,

1930’lar Türk mimarisinde erken modernizm,
Osmanlı Türkiye’si ile Cumhuriyet Türkiye’si anıtlarında temsil,
Beyazıt Meydanı bağlamında, kamusal mekânın dönüşümü,
Erken Cumhuriyet döneminde İstanbul Keresteciler Rıhtımı’nın mekânsal dönüşümü,
Cumhuriyete geçişle yeniden kurgulanmış olan bir kentsel mekândaki dönem özellikleri,
Erken Cumhuriyet döneminin önemli bir tanığı olarak İzmir Fuarı,
Cumhuriyet’in ilk yirmi yılında mimarlık alanındaki gelişmelerin mekân ve mobilyaya yansımaları,
1950’li yıllarda Ankara’da konut olgusu bağlamında modernleşme ve demokratikleşmenin konut sunumuna yansımaları,
Batılı kapitalist/Sovyet Sosyalist modernleşme modellerinin periferide yarattığı dönüşümlerin Cumhuriyet mimarlığının biçimlenişine etkileri,
Ve bunun gibi konular tartışılıyor.

Kitaba katkıda bulunan isimler şöyle: Alev Erkmen, Ali Cengizkan, Berin F. Gür, Ebru Omay Polat, Elvan Altan Ergut, İnci Aslanoğlu, İpek Akpınar, Mine Hamamcıoğlu Turan, Murat Gül, Namık Erkal, Neşe Gurallar, Oya Atalay Franck, Sıdıka Çetin, Şebnem Uzunarslan, Timur Kaprol, Yüksel Pöğün Zander, Zeynep Uludağ, Özlem Arıtan, İlhan Tekeli ve Bilge İmamoğlu.

Künye: Kolektif – Cumhuriyet’in Mekânları, Zamanları, İnsanları, derleyen: Elvan Altan Ergut ve Bilge İmamoğlu, Dipnot Yayınları, mimari, 317 sayfa

Kolektif – Behice Boran Kitabı (2018)

Behice Boran, Türkiye’de sosyalizm idealini dillendirmenin bile büyük cesaret sayıldığı bir dönemde, bütün baskı ve dayatmalara karşı durarak sosyalizmin Türkiye’deki yolculuğuna tarihsel katkılarda bulundu.

Bunun yanı sıra Boran’ı, Türkiye yakın siyaset tarihinin önemli bir figürü olduğu gibi, ülkedeki başka pek çok ilke imza atmış öncü bir kadın olarak da biliriz.

İlk kadın sosyolog, ilk sosyalist kadın milletvekili ve ilk kadın siyasi parti başkanı, bu ilklerden yalnızca birkaçı.

İşte bu kitap da, Behice Boran üzerine farklı kişilerin yazıları ile kendisinin seçme metinlerini bir araya getiriyor.

Kitabın yazarları, Behice Boran’ın düşünce dünyasını ve siyasi mücadelesini kapsamlı bir bakışla serimliyor, kendisinin bir sosyalist, bilim insanı, kadın ve siyasetçi olarak portresini ortaya koyuyor.

Kitabın devamında da, Behice Boran’ın felsefesini en iyi veren seçme metinlerine yer verilmiş.

Kitaba katkıda bulunan isimler ise şöyle: İlhan Tekeli, Hasan Ünal Nalbantoğlu, Gökhan Atılgan, Fatmagül Berktay, Can Açıkgöz, Oya Baydar, Metin Çulhaoğlu, Semih Gümüş ve Nabi Yağcı.

Künye: Kolektif – Behice Boran Kitabı, hazırlayan: Emir Ali Türkmen, Dipnot Yayınları, siyaset, 548 sayfa 2018

Kolektif – Türkiye’de Akademik Tarihçilik (2017)

Bu kitapta bir araya gelen, Türkiye’de tarihçilik alanında tanınmış isimler, 19. yüzyıldan itibaren Batılı üniversitelerde bir kürsü olarak yer almaya başlamış akademik tarihçiliğin Türkiye’deki serüvenini ve bu alanda yaşanan güncel meseleleri tartışıyor.

Kitapta,

Başlangıcından bugüne akademik tarihçiliğin bilançosu,
Tarihçinin, bilgi üretme ve dağıtım süreçleri içinde ne kadar özgür olduğu,
Akademik tarihçilikten ne beklendiği,
İktidara göre pozisyon alan resmi tarihle akademik tarih arasında nasıl bir etkileşim olduğu,
Resmi tarih anlayışının akademik tarihçiliğe yansımaları,
Tarih bilgisi üretiminin sosyal ve siyasal gelişmelerle ilişkisi,
Akademik tarih yazıcılığıyla tarih ders kitapları yazımı arasındaki farklar,
Tarihçilerin geçmiş bilgisini nasıl inşa ettiği,
Ve proje eksenli tarih çalışmalarındaki belli başlı sorunlar gibi, alan için önemli konular tartışılıyor.

Kitap, tarih alanında eğitim gören öğrenciler kadar, tarihle ilgilenen ve düşünen her okurun ilgisini çekebilecek türden.

Kitaba katkıda bulunan isimler ise şöyle: Zafer Toprak, İlhan Tekeli, Yunus Koç, Mehmet Ö. Alkan, Hakan Kaynar, Arif Bilgin, Mehmet Yaşar Ertaş ve İbrahim Turan.

Künye: Kolektif – Türkiye’de Akademik Tarihçilik, editör: Ahmet Şimşek ve Alaattin Aköz, Kronik Kitap, tarih, 192 sayfa, 2017

İlhan Tekeli ve Anlı Ataöv – Sürdürülebilir Toplum ve Yapılı Çevre (2017)

Sürdürülebilirlik kavramı, son yıllarda çevre çalışmaları ve politikaları alanında sıklıkla karşılaşılan kavramların başında geliyor.

İlhan Tekeli ve Anlı Ataöv imzalı bu kitap ise, 80’li yıllardan sonra yoğun bir şekilde başvurulmaya başlanan sürdürülebilirlik kavramının farklı kullanımlarını ayrıntılı bir biçimde açıklıyor.

Yazarlar burada, ahlaki olarak sürdürülebilirliği ve sürdürülebilirliğin derecelendirilmesine göre farklılaşan tanımlarını tartışıyor.

Kitabın devamında ise,

Sürdürülebilirliğin analitik bağlamını,
Ekolojik sistemin temsilindeki belli başlı sorunları,
Ekosistemde doğal çevre ve insanın temsilini,
Ve dünyada uygulanan değişik sürdürülebilirlik stratejileri gibi konular ele alınıyor.

Künye: İlhan Tekeli ve Anlı Ataöv – Sürdürülebilir Toplum ve Yapılı Çevre, İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları, ekoloji, 220 sayfa

İlhan Tekeli ve Selim İlkin – İkinci Dünya Savaşı Türkiyesi, 3. Cilt (2014)

Fiilen savaşa girmemesine rağmen savaş ekonomisi koşulları içinde yaşamış dönemin Türkiye’sinde önemli ekonomik ve toplumsal dönüşümler, bu kitapta derinlemesine irdeleniyor.

Çiftçiyi topraklandırma yasası, sağlık alanında yapılan uygulamalar, sanayileşme programı ve vergi alanında yeni düzenlemeler, kitapta ele alınan o döneme özgü gelişmelerden birkaçı.

Künye: İlhan Tekeli ve Selim İlkin – İkinci Dünya Savaşı Türkiyesi, 3. Cilt, İletişim Yayınları