Charles Darwin – Dipnotski

Charles Darwin – İnsanın Türeyişi (2025)

Charles Darwin’in ‘İnsanın Türeyişi’ (‘The Descent Of Man’) adlı kitabı, insanın evrimsel kökenini ve doğal seçilim yoluyla nasıl geliştiğini ele alan kapsamlı bir eserdir. Darwin, bu kitabında, ‘Türlerin Kökeni’ adlı eserinde ortaya koyduğu evrim teorisini insan türüne uygular ve insanın diğer hayvanlarla ortak bir atadan geldiğini savunur.

Darwin, insanın fiziksel ve zihinsel özelliklerinin diğer hayvanlarla benzerlikler gösterdiğini ve bu benzerliklerin ortak bir kökene işaret ettiğini belirtir. İnsanın embriyonik gelişimi, vücut yapısı ve davranışları gibi özelliklerin, diğer memelilerle ve özellikle de primatlarla benzerlikler taşıdığını vurgular. Ayrıca, insanın zihinsel yeteneklerinin ve ahlaki duygularının da evrimsel bir süreçle geliştiğini öne sürer.

Darwin, insanın evriminde cinsel seçilimin de önemli bir rol oynadığını savunur. Cinsel seçilim, hayvanların üreme başarısını artıran özelliklerin evrimleşmesini sağlayan bir süreçtir. Darwin, insanın bazı fiziksel ve zihinsel özelliklerinin, karşı cinsin ilgisini çekmek ve üreme başarısını artırmak için evrimleştiğini öne sürer.

Kitapta, insanın farklı ırkları arasındaki farklılıklar da ele alınır. Darwin, bu farklılıkların evrimsel bir süreçle ortaya çıktığını ve ırkların birbirine üstün olmadığını savunur. İnsanın evrimsel kökeni ve ırklar arasındaki ilişkiler, o dönemde büyük tartışmalara yol açmıştır ve hala günümüzde de tartışılmaktadır.

‘İnsanın Türeyişi’, insanın evrimsel kökeni ve doğal seçilim yoluyla nasıl geliştiği hakkında önemli bilgiler sunan bir eserdir. Darwin’in bu kitabı, evrim teorisinin insan türüne uygulanması ve insanın doğadaki yeri hakkında önemli bir kilometre taşıdır.

Künye: Charles Darwin – İnsanın Türeyişi, çeviren: Çağatay Tarhan, Cihan Demirci Tansel, Ayrıntı Yayınları, bilim, 480 sayfa, 2025

Erik L. Peterson – Charles Darwin’i Anlamak (2025)

Erik L. Peterson’ın ‘Charles Darwin’i Anlamak’ (Understanding Charles Darwin) adlı eseri, evrim teorisinin kurucusu olan Charles Darwin’in hayatı, çalışmaları ve fikirleri üzerine kapsamlı bir inceleme sunuyor. Yazar, Darwin’in bilimsel keşiflerinin yanı sıra, o dönemin bilimsel ve sosyal atmosferini de göz önünde bulundurarak, evrim teorisinin ortaya çıkışını ve gelişimini detaylı bir şekilde anlatıyor.

Kitap, Darwin’in Beagle gemisiyle yaptığı ünlü yolculuktan başlayarak, biyolojik çeşitlilik hakkındaki gözlemlerini ve bu gözlemlerin evrim teorisini nasıl şekillendirdiğini anlatıyor. Yazar, Darwin’in doğal seçilim teorisini, diğer bilim insanlarının fikirleriyle karşılaştırarak ve o dönemdeki bilimsel tartışmalara değinerek daha iyi anlamamızı sağlıyor.

Peterson, Darwin’in sadece bir bilim insanı olmadığını, aynı zamanda bir düşünür ve toplum adamı olduğunu vurguluyor. Kitapta, Darwin’in dini inançları, evrim teorisinin toplum üzerindeki etkileri ve günümüzdeki önemi gibi konular da ele alınıyor.

Kısacası, ‘Charles Darwin’i Anlamak’ adlı eser, evrim teorisinin temellerini atmış olan bu önemli bilim insanının hayatını ve çalışmalarını derinlemesine inceleyen bir kitap. Yazar, karmaşık bilimsel konuları anlaşılır bir dilde aktarırken, aynı zamanda Darwin’in yaşadığı dönemin sosyal ve kültürel atmosferini de gözler önüne seriyor.

Künye: Erik L. Peterson – Charles Darwin’i Anlamak, çeviren: Tansel Demirel, Koç Üniversitesi Yayınları, bilim, 280 sayfa, 2025

Peter J. Bowler – Darwin Olmasaydı (2024)

‘Türlerin Kökeni’ hiç ortaya çıkmasaydı, çağdaş bilim ne durumda olurdu?

Peter J. Bowler bilim tarihine önemli katkı sunan bu çalışmasında, evrimsel biyolojinin gelişimini son derece eğlenceli ayrıntılarla anlatıyor.

Evrim kuramı Darwinizm midir?
Darwin olmasaydı evrim kuramı olmaz mıydı?
Darwin’in evrim kuramı ile modern evrim kuramının farkı nedir?

Darwin’in fikirleri ve terminolojisi bugünlerde o kadar yaygın ki, onlarsız bir dünya hayal etmek bir yana, onlardan kaçınmak bile imkânsız görünüyor.

Ancak Peter J. Bowler çalışmasında şunu soruyor:

Ya Charles Darwin Beagle yolculuğundan dönmemiş ve dolayısıyla Türlerin Kökeni’ni yazmamış olsaydı?
Alfred Russel Wallace gibi bir başkası seçilim teorisini yayımlayıp benzer bir dönüşümü başlatabilir miydi?
Ya da Darwin’in kitabının yokluğu, biyolojinin evrimciliğin etkisi hakkında büyük bir tartışma başlatmayan bir yolda geliştiği farklı bir olaylar dizisine yol açar mıydı?

Bowler’in tezi, Darwin’in çağdaşları için olanaklı olmayacak özel bir evrim kuramı biçimi geliştirmesini sağlayan eşsiz içgörüleri olduğu iddiasına dayanıyor.

Darwin’in hâlâ biyologların saygısını görmesinin nedeni, çağdaş evrimciliğin temelini oluşturan fikirlere kendi zamanındaki öteki doğabilimcilerin hepsinden daha yakın olmasıydı.

Başka bir deyişle, Darwin “kendi zamanının ötesindeydi.”

Künye: Peter J. Bowler – Darwin Olmasaydı: Darwin’in Olmadığı Bir Dünyayı Düşlemek, çeviren: Murat Havzalı, Alfa Yayınları, bilim, 392 sayfa, 2024

Adrian Desmond, James Moore – Charles Darwin (2024)

Charles Robert Darwin (1809-1882), Cambridge’deki ilahiyat eğitimini başarıyla tamamladıktan sonra “ıssızlığın ortasında bir taşra papazı” olarak ömrünü sükûnet içinde geçirme hayalleri kurarken, küçüklüğünden beri doğa bilimlerine olan merakının da etkisiyle, dünyayı dolaşarak ölçümler yapmak, haritalar çıkarmak, bilimsel keşif ve incelemelerde bulunmak amacıyla Beagle gemisiyle düzenlenen keşif seferine katıldı.

Avrupalıların fazla aşina olmadığı coğrafyalarda rastladığı bitkiler, hayvanlar, insanlar ve yer şekilleriyle ilgilenip örnekler toplamak ve gözlemler yapmakla geçirdiği bu yıllar, sadece onun kaderini değiştirmekle kalmayacak, dünyayı dönüştürecek bilimsel bir yaklaşımın da temellerini atacaktı.

Ancak Victoria dönemi İngilteresi aykırı fikirlere izin verecek esnekliğe sahip değildi.

Darwin, Kilise ve aristokrasinin başını çektiği müesses nizam tarafından kâfir olarak nitelenmemek için fikirlerini ve bunları şifreyle yazdığı defterleri tam yirmi yıl boyunca sır gibi gizleyerek çalışmalarını sürdürecekti.

Hatta erdem güdüsü kadar güçlü bir hakikat duygusuna sahip olmasaydı, “bir cinayeti itiraf etmeye” benzetecek kadar huzursuzlandığı teorisini açıklamayacak, ‘Türlerin Kökeni’ni yayımlamayacaktı, belki de…

Evrim teorisinin, hayatın çeşitlilik ve karmaşasını açıklayabilen bir teori olduğu ve Darwin’in dile getirdiği gibi doğanın kendi işini kendi usulünce yaptığı, yıllar süren tartışmaların ardından önce bilim çevreleri, sonra bütün dünya tarafından kabul gördü.

Doğa tarihinin bu kaba beyaz sakallı bilge devrimcisi ilk ve en büyük tepkiyi Kiliseden görmesine rağmen, ebedi uykusuna, kendi alanlarının kahramanlarıyla birlikte yatmak üzere İngiltere’nin en itibarlı kilisesi Westminister Abbey’e devlet töreniyle gömülerek onurlandırıldı.

İnsanoğlunun hayvanlarla aynı süreçler içinde evrildiği düşünülemeyecek kadar yüce bir varlık olduğuna inananlarsa insanı tanrısallığından arındıran evrim teorisine, günümüzde de en az Victoria dönemindeki güçle karşı çıkmaya devam ediyor.

Künye: Adrian Desmond, James Moore – Charles Darwin, çeviren: Ebru Kılıç, İş Kültür Yayınları, biyografi, 952 sayfa, 2024

Öner Ünalan – Darwin Ne Yaptı? (2023)

Darwin adı, organik evrim teorisinde silinmez bir damgadır.

Bu teori, yeryüzünde yaşayan ve eskiden yaşayıp tükenmiş türlerin nasıl ortaya çıktıklarını aydınlatma çabasının ürünüdür.

Darwin’e varıncaya kadar yaşambilim, dağınık bilgiler toplamından başka bir şey değildi.

Darwin teorisiyle bu dağınık bilgileri toparladı.

Yaşambilim, Darwin’le birlikte ve ondan sonra materyalist ve diyalektik bir temele oturmuş, gerçekten bir bilim olmuştur.

Darwin’in yapıtlarından ‘Türlerin Kökeni’, ‘İnsanın Türeyişi’, ‘Seksüel Seçme’ eserlerini Türkçeye kazandıran Öner Ünalan, elinizdeki popüler kitabı, özellikle Türkiye koşullarında yetişmiş kişileri göz önünde tutarak yazmış.

Ünalan bu kitabında, “Yeryüzündeki canlılar nasıl var oldu ya da türler nasıl ortaya çıktı?” sorusundan başlayarak Darwin’i ve yöntemini tanıtmakta, çağdaşlarıyla ilişkilerini ele almakta, yaşambilimin Darwin’le birlikte ve ondan sonraki gelişmesinin neler gösterdiğini, kısaca Darwin’in bilim tarihindeki yerini anlatıyor.

Künye: Öner Ünalan – Darwin Ne Yaptı?, Ginko Bilim Yayınları, bilim, 120 sayfa, 2023

Charles Darwin – Beagle Yolculuğu (2023)

Güney Amerika (Brezilya, Arjantin, Şili, Peru, Ekvator…), Galapagos Takımadaları, Havai, Yeni Zelenda, Avustralya gibi dünyanın birçok bölgesini dolaşarak bitki ve hayvanları toplamak, onları değerlendirerek gözlemlerini teorik bir çerçeveye oturtmak 22 yaşındaki Charles Darwin’in temel amacıydı.

Bugünün koşullarında kolaymış gibi görünen bu gezi, o günlerde büyük bir özveri gerektiriyordu.

Beş yıl süren bu gezi sırasında genç Darwin deniz tutması dahil bir dizi hastalığa katlanmak zorunda kalmıştı.

Bir yanda daha önce görmediği olağanüstü canlılarla tanışıp onları Doğa Tarihi Müzesi’nin en önemli koleksiyonu olarak derlerken, diğer yanda İspanyol işgalcilerin yerli halklar üzerindeki baskı ve katliamlarına, köleliğin iğrenç yüzüne tanık olur.

Darwin’in eserleri Türkçede ilk kez bir arada basılıyor.

Ayrıntı Yayınları, iki Pulitzer ödüllü Edward O. Wilson’un derleyerek illüstrasyonlarla zenginleştirdiği ‘Beagle Yolculuğu’ndan (1845) sonra ‘Türlerin Kökeni’ (1859), ‘İnsanın Türeyişi’ (1871) ve ‘İnsan ve Hayvanlarda Duyuların İfadesi’ (1872) kitaplarını da yayımlayarak külliyatı tamamlayıp tek bir kutu içinde okurlarla buluşturacak.

Ölümünden 123 yıl sonra büyük bilim insanına, Charles Darwin’in anısına saygıyla.

Künye: Charles Darwin – Beagle Yolculuğu, çeviren: Çağatay Turhan, Ozan Karakaş ve Şeyma Eren, Ayrıntı Yayınları, bilim, 400 sayfa, 2023

Kolektif – Doğa ve Evrim (2023)

Biyolojik evrim ya da kısaca adlandırıldığı şekliyle evrim, yeryüzündeki canlıların belli mekanizmalar dâhilinde değişip dönüşmeleri olgusunu ifade eder.

Bu içeriğiyle evrim, bir kuram değil bir olgudur.

Bu olgu tarihin çok erken dönemlerinden bu yana farklı düşünürler tarafından gözlemlenmiş, anlamlandırılmaya çalışıldı.

Evrim olgusunu yönlendiren başlıca mekanizmalardan birisi olan doğal seçilimin Charles Darwin tarafından ortaya konulması, bu düşünsel hattın önemli aşamalarından biridir.

Ancak evrimi anlama ve anlamlandırma yolundaki çaba orada başlamaz, çok daha gerilere uzanır.

Bu derleme Anaksimandros ve Epikuros’tan başlayan, El Câhız ve İbn Tufeyl’den geçen, Machiavelli, Humboldt ve Nietzsche’ye uğrayan, Subhi Edhem’i ve W.D. Hamilton’u kapsayarak Peter Singer’a uzanan bir çizgide, evrim düşüncesine yapılmış katkılardan bir seçki sunuyor.

Künye: Kolektif – Doğa ve Evrim, editör: Cemal Bâli Akal ve Ozan Erözden, Zoe Kitap, inceleme, 282 sayfa, 2023

Charles Darwin – Majestelerinin Gemisi Beagle Günlüğü (2022)

Beş yıl sürmüş olağanüstü bir doğa yolculuğunun sadık ve içten anlatısı.

Evrim teorisi deyince akla hiç kuşkusuz Darwin kadar onun Beagle seyahati ve Galapagos Adaları gelir.

Bilim tarihinde popüler kültüre de mal olmuş böyle pek az hikâye vardır.

Bu Günlük, Aralık 1831’de başlayarak beş yıl kadar süren olağanüstü bir doğa yolculuğunun antropolojik gözlemler de içeren sadık ve içten anlatısı olmanın yanı sıra bilimsel bilginin üretimine ve Evrim düşüncesinin adım adım ortaya çıkışına tanıklık etmesi bakımından da benzersizdir.

Darwin’in seyahatteyken Britanya’ya yolladığı mektuplar, fosil örnekleri ve hayvan numuneleri, eski öğretmeni Henslow aracılığıyla İngiliz doğabilimcilerine aktarılıyor, Darwin’in ünü bu sayede gittikçe yayılıyordu.

Beagle 2 Ekim 1836’da Britanya’ya döndüğünde saygın bir doğabilimci olarak tanınmıştı.

Kalan hayatını İngiltere dışına yolculuk etmeden, üretken ve saygın bir doğa bilimci olarak geçirecek, temelini Beagle seyahati boyunca attığı Evrim teorisini geliştirecekti.

Künye: Charles Darwin – Majestelerinin Gemisi Beagle Günlüğü (1831-1836), hazırlayan: Richard Darwin Keynes, çeviren: Ömer Bozkurt, Yapı Kredi Yayınları, bilim, 584 sayfa, 2022

John Gribbin ve Mary Gribbin – Evrimin Kökeni (2022)

Genetik ve biyokimyasal evrim, farklı toplumlarda nasıl dönüşümler geçirdi?

John Gribbin ve Mary Gribbin, evrim kuramının tarihsel serüveni hakkında harika bir çalışmaya imza atmış.

Doğal seçilim yoluyla evrim süreci, canlıların üremesini, kendilerinin kopyalarını üretmesini, fakat kopyaların pek de mükemmel olmamasını ve böylelikle de sonraki nesilde çeşitliliğin var olmasını gerektirir.

Eğer bu çeşitlilik, her ne sebeple olursa olsun o yavrulardan bazılarını diğerlerinden daha başarılı kılarsa bunları daha başarılı kılan ayırt edici özellikler de sonraki nesiller arasında yayılacaktır ve onlar “seçilecektir.”

Bu kuram sadece Charles Darwin’in zihninde bir anda belirmedi, aksine, binlerce yıldır dünya çapındaki filozoflar tarafından incelendi ve tartışıldı.

İşte bu kitap, evrim fikrinin evriminin izini sürmekte, zaman içinde farklı toplumlar tarafından nasıl değiştiğini ve değiştirildiğini gösteriyor.

Yazarlar Darwin’in Tehlikeli Fikrini uygun bağlamına yerleştirecek genetik ve biyokimyasal evrimi inceliyor ve kuramın daha önce olanlar üzerine nasıl inşa edildiğini ve yirminci yüzyılda nasıl geliştirildiğini ortaya koyuyorlar.

Bunların hiçbiri, Darwin’in evrimin bireyler ve türler düzeyinde nasıl işlediğini algılamadaki başarısını azaltmıyor, tersine Darwin’in katkısının antik çağa uzanan ve bugün hâlâ oluşturulmakta olan bir zincirin en önemli halkalarından biri olduğunu gösteriyor.

Künye: John Gribbin ve Mary Gribbin – Evrimin Kökeni: Aristoteles’ten DNA’ya “Darwin’in Tehlikeli Fikri”nin Peşinde, çeviren: Ozan Karakaş, Alfa Yayınları, bilim, 280 sayfa, 2022

Sargun A. Tont – Odunluk Günlükleri (2021)

‘Odunluk Günlükleri’, doğa tarihi ve edebiyatı üzerine aydınlatıcı bir çalışma.

Türkiye’de oşinografi alanında önemli çalışmalara imza atmış Sargun Tont, okurunu evrim tarihinde keyifli bir yolculuğa çıkarıyor.

Tont’un bir söyleşi dışında ilk kez görücüye çıkan yazılarından oluşan kitabın içinde bol bol Thoreau, Humboldt, Wordsworth ve elbette Darwin yer alıyor.

Kitap aynı zamanda yazarın kendi yaşam öyküsüne de ışık tutuyor.

Künye: Sargun A. Tont – Odunluk Günlükleri: Darwin ve Doğa Üzerine Yeni Denemeler, Kor Kitap, bilim, 64 sayfa, 2021