Leyla Erbil – Dipnotski

Duygu Çayırcıoğlu – Kadınca Bilmeyişlerin Sonu (2022)

1960-1980 arasında Türkçe edebiyatta feminist hissiyat ve fikriyatın temelinin oluşturulmasına katkı sunmuş edebiyatçılar üzerine çok önemli bir inceleme.

Duygu Çayırcıoğlu, bu yazarların hayat verdiği metinlere odaklanarak bu durgun yılların kadın sözü, kadınların kadınlık durumu üzerine düşünmesi ve feminist düşünce açısından sanıldığı kadar çorak ve pasif geçmediğini gözler önüne seriyor.

Çayırcıoğlu, Türkiye’de feminizmin henüz adının anılmadığı, anılsa da olumsuz şekilde anıldığı bir dönemde, feminist duyarlılığın edebiyatta yol alan güçlü̈ dip dalgasına dikkat çekiyor bu kitapla.

Kadınların siyasal ve toplumsal hareketliliğinin, görünürlüğünün arttığı fakat özerk seslerinin henüz gür çıkmadığı 1960-1980 döneminde, edebiyat evreninde bir ön-feminizmin geliştiğini gösteriyor.

Nezihe Meriç, Sevim Burak, Sevgi Soysal, Leylâ Erbil, Adalet Ağaoğlu, Füruzan ve Tezer Özlü’nün eserlerinde, erkek egemenliğinin ve ataerkil aile kurumunun nasıl sorgulandığını görüyoruz.

Özel olanın gerçekten politik olduğunu ve kadınların hayatının nasıl daraltıldığını “canhıraş” tasvir eden bu eserler, aynı zamanda kadınların bu baskıya –bazen de “delilikle”- nasıl direndiklerini hikâye ediyorlar.

Sevgi Soysal, ‘Tante Rosa’yı “bütün kadınca bilmeyişlerin tek adı” diye tanımlamıştı.

‘Kadınca Bilmeyişlerin Sonu’ da, kadınca bilinçlenmenin hikâyesini anlatıyor.

Künye: Duygu Çayırcıoğlu – Kadınca Bilmeyişlerin Sonu: 1960-1980 Döneminde Feminist Edebiyat, İletişim Yayınları, feminizm, 196 sayfa, 2022

Jale Özata Dirlikyapan – Kabuğunu Kıran Hikâye (2010)

Jale Özata Dirlikyapan, nitelikli çalışması ‘Kabuğunu Kıran Hikâye’de, Türkiye öykücülüğünde önemli bir yer tutan 1950 kuşağını inceliyor.

Aralarında Ferit Edgü, Orhan Duru, Leyla Erbil, Bilge Karasu, Feyyaz Karacan, Onat Kutlar, Demir Özlü, Adnan Özyalçıner gibi öncü kalemlerin bulunduğu 1950 kuşağı öykücülüğünü çok yönlü bir bakışla irdeleyen Dirlikyapan, kitabının ilk bölümünde, Türkiye’de siyasal ve toplumsal değişimin yoğun olarak yaşandığı, buna koşut olarak edebiyatta da geçmişle hesaplaşmanın, Batı etkisinin desteğiyle yenilenme çabalarının ve yeni kümelenmelerin görüldüğü 1950’li yılların bir panoramasını çiziyor.

Çalışmanın ikinci bölümü, dönemin edebiyat ortamını ve öykü tartışmalarını ele alıyor. Üçüncü bölümde yazar, 1950 kuşağının ilk yenilikçi öykücülerini, dördüncü bölümde ise yeni öykücülüğün içerik ve biçim öğelerini inceliyor.

Künye: Jale Özata Dirlikyapan – Kabuğunu Kıran Hikâye, Metis Yayınları, eleştiri, 196 sayfa

Elmas Şahin – Leylâ Erbil Kitabı (2015)

Feminist kuramın yol göstericiliğinde, Türkiye edebiyatının özgün kalemlerinden Leyla Erbil’in hayatını ve edebiyatını inceleyen özgün bir çalışma.

Erbil’in edebi kişiliği ve yaşamı, feminist edebiyat kuramı bağlamında Erbil’in eserlerinde kadın hakları ve kadınları ilgilendiren diğer meselelerin işlenişi gibi konularda aydınlanmak için bir başucu kitabı.

Künye: Elmas Şahin – Leylâ Erbil Kitabı, Yitik Ülke Yayınları

Yeşim Dinçer – Ecinniler’in Gölgesinde (2009)

Roman ve öykü eleştirileriyle kitap tanıtım yazıları çeşitli dergilerde yayımlanmış Yeşim Dinçer ‘Ecinniler’in Gölgesinde’ başlıklı kitabında, dünya edebiyatının çığır açan eserlerinden, Dostoyevski’nin ‘Ecinniler’inin gölgesinde yazılan, bu eserden etkilenen Türk romanlarını inceliyor.

Orhan Pamuk’un ‘Kar’, Leyla Erbil’in ‘Mektup Aşkları’ ve Kaan Arslanoğlu’nun ‘İntihar’, romanlarının Dostoyevski’den açık etkiler taşıdığını söyleyen Dinçer, bu yazarların nereden ve hangi dertlerle yola çıkarak eserlerini kaleme aldıklarını irdeliyor.

Dinçer’in bunu, Dostoyevski’nin karakterlerini, kurgusunu, yaşamını ve polemiklerini de hatırda tutarak yapması, çalışmayı nitelikli kılan hususlardan.

Künye: Yeşim Dinçer – Ecinniler’in Gölgesinde, Yordam Kitap, inceleme, 190 Sayfa

Süha Oğuzertem – Eleştirirken (2018)

Süha Oğuzertem’in 1990 ile 2014 arasında yayımlanan, on yazar hakkındaki on altı incelemesini sunan bu kitap, nitelikli edebiyat eleştirisinin nasıl yapılacağı konusunda çok öğretici.

Oğuzertem, bir yandan söz konusu yazar ve yapıtlara dair verili kabulleri veya klişeleri sorgularken, aynı zamanda ele aldığı konuyu psikanaliz ve etik başta olmak üzere feminizm, ekoeleştiri, Marksizm ve postmodernizme uzanan kuramsal bir çerçeveyle zenginleştiriyor.

“Edebiyat, hayatlarımız üzerine düşünmemize katkıda bulunursa misyonunu yerine getirmiş demektir.” diyen Oğuzertem’in kitabında tartıştığı kimi konular şöyle:

Sait Faik’in ütopyacı poetikası ve Türkçe kurmacanın lirik dönüşümü,
Leyla Erbil’in özgünlüğü,
‘Sodom ve Gomore’de aşk, ahlak ve millilik,
Türkçe yazında kadın yazarlığı,
Modern romanımızın çerçevesi ve Ödipal anlatının sınırları,
Modern edebiyat bağlamında Abdülhak Şinasi Hisar’ın sözlü yazı serüveni,
Ahmet Hamdi Tanpınar’ın öykülerinde metafizik ve psikoseksüel çatışmalar…

Bahtin, Booth, Cohn, Frye, Hamburger, Havelock, Genette, Kernberg, Ong gibi isimlerin metinlerini Türkçeye kazandırmış isimlerden biri olan Oğuzertem’in klişeleşmiş yargılarla hesaplaşan bu metinlerini, bilhassa edebiyat incelemelerine ilgi duyanlar severek okuyacaktır.

Künye: Süha Oğuzertem – Eleştirirken: Modern Türkçe Edebiyat Üzerine Yazılar, İletişim Yayınları, edebiyat inceleme, 399 sayfa, 2018

Kolektif – Türkiye’nin Çıplak Tarihi (2015)

Alternatif bir tarih, çünkü her yazar, klasik bir tarihsel anlatı yerine, bu yıllar içinde yaşadıklarının kendi bireysel dünyalarındaki yansımalarından süzüp aktarıyor.

Dolayısıyla çalışma, herkesin kendi cephesinden Türkiye’yi anlattığı ve doğumlar, ölümler, aşklar, hüzünler, gözyaşları ve kahkahaların çepeçevre sardığı tarihsel bir anlatı.

Ülkenin yaşadığı dönüşümü tarihi gelişmelerden ziyade, bunların birey üzerindeki etkileri bağlamında konu edinmesiyle dikkat çeken kitapta, Oktay Akbal’dan Dağlarca’ya, Peride Celal’den Leylâ Erbil’e, Erdal Öz’den Ferit Edgü’ye birçok ismin değerlendirmeleri bulunuyor.

Yazılarıyla kitaba katılan isimler ise şöyle:

Oktay Akbal, Fazıl Hüsnü Dağlarca, Erhan Bener, Arif Damar, Hıfzı Topuz, Peride Celal, Semavi Eyice, Nezihe Meriç, Orhan Koloğlu, Demir Özlü, Adnan Özyalçıner, Giovanni Scognamillo, Ahmet Necdet, Leylâ Erbil, Ece Ayhan, Tahsin Yücel, Uğur Kökden, Hilmi Yavuz, Ferit Edgü, Doğan Hızlan, Önay Sözer, Fikret Demirağ, Ataol Behramoğlu, Pınar Kür, İnci Aral, Erdal Öz, Süreyya Berfe, Ahmet İnam, Necati Tosuner, Hulki Aktunç, Selim İleri, Sina Akyol, Hüseyin Peker, Cemil Kavukçu, Tuğrul Tanyol, Feridun Andaç, Yıldırım B. Doğan, Buket Uzuner, Haydar Ergülen, Turgay Fişekçi, Ahmet Soysal, Adnan Özer, Mario Levi, Nalan Barbarosoğlu, İhsan Oktay Anar, Can Kozanoğlu, İbrahim Baştuğ, Özcan Karabulut, Cem Mumcu, Aslı Erdoğan, Hakan Senbir, Derya Erkenci, Levent Yılmaz, Elif Şafak, Şebnem İşigüzel, Ece Temelkuran, Angutyus, Feryal Tilmaç, Berrin Karakaş, Pınar Öğünç, İdil Önemli, Hakan Bıçakçı, Aziz Kedi, Çağlayan Çevik, Saro Dadyan, Çağla Özbek, Feyyaz Yiğit, Anıl Helvacı ve Ebru Demetgül.

Künye: Kolektif – Türkiye’nin Çıplak Tarihi, editör: Cem Mumcu, Okuyan Us Yayınları

Füsun Akatlı – Öykülerde Dünyalar (2008)

‘Öykülerde Dünyalar’ isimli bu kitap, Füsun Akatlı’nın öykü ve öykü yazarları üzerine kaleme aldığı denemelerini bir araya getiriyor.

Akatlı, son dönem Türkiye edebiyatının en zengin ve verimli türü olarak tanımladığı öykü türünde emek veren birçok yazara odaklandığı denemelerinde, hem ele aldığı yazarı hem de öyküsünü inceleme/eleştiri süzgecinden geçiriyor.

Haldun Taner, Yusuf Atılgan, Tomris Uyar, Nezihe Meriç, Füruzan, Leyla Erbil, Selçuk Baran, Sevgi Soysal, Oğuz Atay, Ferit Edgü, Orhan Duru, Adalet Ağaoğlu, Peride Celal, Selim İleri, Hulki Aktunç, Murathan Mungan, Nedim Gürsel, Abidin Dino ve Necati Tosuner, Akatlı’nın lezzetli denemelerine konu olan isimlerden birkaçı.

Künye: Füsun Akatlı – Öykülerde Dünyalar, Kırmızı Yayınları, deneme, 268 sayfa

Feryal Saygılıgil (haz.) – Kadınlar Hep Vardı (2017)

KADINLAR HEP VARDI, hazırlayan: Feryal Saygılıgil, Dipnot Yayınevi, feminizm, 352 sayfa

Ülkenin feminist yazınına önemli bir katkı sunan, Türkiye’nin sosyalist tarihinde yer etmiş kadın portrelerine yer veren bir çalışma. Kitap Mari Beyleryan, Zabel Yasayan, Athina Gaitanou-Gianniou, Yaşar Nezihe, Sabiha Sertel, Suat Derviş, Fatma Nudiye Yalçı, Zehra Kosova, Sevim Belli, Sevgi Soysal, Leylâ Erbil ve Şirin Cemgil’in portresini sunarken, aynı zamanda Türkiye’deki sosyalist kadın mücadelesinin nitelikli bir panoramasını da sunuyor. Bu toprakların egemenleri, kadınları ne kadar görmezden gelirse gelsin, onlar karşı çıkışlarıyla, direngenlikleri ve mücadeleleriyle kendilerini sürekli ortaya koydu ve halen ortaya koymakta. Bu önemli kitap da, o kadınları daha görünür kılmasıyla, bunu bize bir kez daha hatırlatıyor.

Kolektif – “Bir Tuhaf Kuştur Gölgesi Zihin” (2013)

“BİR TUHAF KUŞTUR GÖLGESİ ZİHİN”, hazırlayan: Kaya Tokmakçıoğlu, Aylak Adam Yayınları, inceleme, 288 sayfa

“Bir Tuhaf Kuştur Gölgesi Zihin”, yakın zamanda kaybettiğimiz, bir yazar ve aydın olarak Türkiye yakın tarihinde iz bırakmış Leyla Erbil’i farklı yönleriyle ele alan makalelerden oluşuyor. Farklı isimlerin katkıda bulunduğu ve Erbil’in hayatı ve eserlerini ele alan bir yazıyla açılan kitap, yazarın yakın dostu olan akademisyen, yazar ve şairlerin O’na dair düşünce ve değerlendirmelerinden oluşmasıyla önemli bir boşluğu dolduruyor. Kişisel tanıklıklar barındırmalarıyla da Erbil’in edebiyatçı kişiliğine dair pek çok detay sunan kitapta, yazarın eserlerindeki bireyin, toplumun, kentin ve tarihin çözümlemesi yapılıyor.